«Θυσίες» κτιρίων για την ανάδειξη της Ποικίλης Στοάς

Τι θεωρείται τελικά μνημείο; Είναι θεμιτό να κατεδαφίζεις τμήματα της νεότερης ιστορίας μιας πόλης προκειμένου να αποκαλυφθούν αρχαιότητες;Μια παλιά συζήτηση, η οποία απασχολεί εδώ και δεκαετίες την επιστημονική κοινότητα, επανέρχεται με αφορμή μια απόφαση του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) για αποχαρακτηρισμό δύο διατηρητέων κτιρίων στο Μοναστηράκι. Τα δύο σπίτια πρόκειται να απαλλοτριωθούν για να συνεχιστούν οι αρχαιολογικές ανασκαφές και να αποκαλυφθεί το υπόλοιπο τμήμα της Ποικίλης Στοάς.

Η «θυσία» των νεότερων κτιρίων επί της οδού Αγίου Φιλίππου 14 και 20 κρίθηκε αναγκαία από τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού και γι’ αυτό ζητήθηκε ο αποχαρακτηρισμός τους από το ΥΠΕΚΑ. Στις 20 Ιανουαρίου αναρτήθηκε στη «διαύγεια» η απόφαση του αναπληρωτή υπουργού Περιβάλλοντος κ.Σταύρου Καλαφάτη, με την οποίααίρεται ο χαρακτηρισμός. Μετά την οριστική απαλλοτρίωσή τους υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου, τα ακίνητα θα κατεδαφιστούν προκειμένου να ολοκληρωθεί η αρχαιολογική ανασκαφική έρευνα από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών.

Μια «γνωστή» ιστορία

Το δίλημμα έχει τεθεί πολλές φορές στο παρελθόν, με διαφορετικό κάθε φορά αντικείμενο. Το 2007 η απόφαση να κατεδαφιστούν ιστορικά κτίρια στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου προκειμένου το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης να έχει ανεμπόδιστη θέα προς τον Ιερό Βράχο είχε πυροδοτήσει για άλλη μία φορά τον δημόσιο διάλογο.

Ωστόσο ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας στο ΕΜΠ κ.Ιωάννης Πολύζος μιλώντας στο «Βήμα» εκφράζει την άποψη ότι μια πόλη δημιουργείται με την προσθήκη νέων κατασκευών στον παλαιό ιστό. Και η Αθήνα, σύμφωνα με τον καθηγητή, δεν έχει πια την πολυτέλεια να χάνει κτίρια της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της. «Μας ενδιαφέρουν όλα τα διαφορετικά επίπεδα μιας πόλης. Δεν μπορούμε να εξαφανίζουμε μια φάση της ιστορικής της εξέλιξης, πριμοδοτώντας μιαν άλλη, ακόμη και αν αυτή είναι πιο ένδοξη. Το έχουμε κάνει αυτό στο παρελθόν, όταν η Αθήνα και άλλες ελληνικές πόλεις μετά την απελευθέρωση «παραμέλησαν» την οθωμανική εποχή. Οπως και αργότερα, την περίοδο της δικτατορίας, μεταξύ άλλων γκρεμίστηκε και το περίφημο τζαμί στην παραλία των Χανίων» αναφέρει ο κ. Πολύζος.

Η σύγχρονη πόλη, όπως επισημαίνει ο ίδιος, πρέπει να σέβεται και να αναδεικνύει τις διαφορετικές φάσεις εξέλιξης της κοινωνίας, των ρήξεων, των αγώνων της.«Ο πολίτης πρέπει να μπορεί να «διαβάζει» αυτές τις φάσεις εξέλιξης της πόλης. Η τεχνολογία έχει σήμερα πολλές λύσεις και οφείλουμε πρώτα να τις εξαντλήσουμε ώστε να μην κάνουμε μη αναστρέψιμα λάθη. Πλέον στα υπόγεια σύγχρονων κτιρίων παραμένουν κατάλοιπα αρχαίων ερειπίων, όπως στην Εθνική Τράπεζα στην Αιόλου, στο Ισλαμικό Μουσείο και αλλού»τονίζει ο καθηγητής.

Θέμα αξιολόγησης

Στέλεχος του υπουργείου Πολιτισμού διευκρινίζει από την πλευρά του ότι δεν θα έστελναν αίτημα για κατεδάφιση των δύο διατηρητέων στο ΥΠΕΚΑ αν η ανασκαφή δεν είχε σχέση με ένα μείζον μνημείο.«Σε αυτές τις περιπτώσεις «ζυγίζεις» ποιο είναι το σημαντικότερο. Αλλωστε, εξαρχής, με αυτόν τον τρόπο είχε αποκαλυφθεί τμήμα της Ποικίλης Στοάς»λέει, θυμίζοντας ότι κατά τις αρχικές ανασκαφές εκεί είχαν κατεδαφιστεί και άλλα κτίρια.

Τα δύο κτίρια των αρχών του 19ου αιώνα στην οδό Αγίου Φιλίππου είναι τα μοναδικά που έχουν απομείνει στην ανατολική πλευρά των ανασκαφών και η απομάκρυνσή τους, όπως σημειώνει πηγή του υπουργείου, θα οδηγήσει στην αποκάλυψη ευρύτερου τμήματος της Ποικίλης Στοάς. Σήμερα τα συγκεκριμένα ακίνητα έχουν υποστεί πολλές επεμβάσεις, πιθανώς αυθαίρετες.

Παρ’ όλα αυτά, όπως επισημαίνει ο αρχιτέκτονας κ. Παναγιώτης Παρασκευόπουλος,πρόεδρος της Επιτροπής Πρωτοβουλίας Κατοίκων Πλάκας της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, αποτελούν τη βάση για το αξιόλογο σκηνικό στην οδό Αγίου Φιλίππου.

Ισόγειο με τοξωτά θυρώματα το ένα, στη συμβολή με την οδό Αδριανού, απέναντι από την ΑρχαίαΑγορά, διώροφο με νεοκλασικά στοιχεία το άλλο, σε απόσταση λίγων μέτρων. Παρεμβάλλεται ένα κενό και ένα μικρό ισόγειο αδιάφορο κτίριο. Πίσω και σε σύνδεση με το διώροφο βρίσκεται μια μισοκατεδαφισμένη κατασκευή, νεότερη προσθήκη,«χωρίς ενδιαφέρον και αυτό»,όπως λέει ο κ. Παρασκευόπουλος, με κάλυψη και όγκο υπερδιπλάσια των υπαρχόντων παραδοσιακών της οδού Αγίου Φιλίππου. Η κατεδάφιση αυτών των κακόγουστων προσθηκών, όπως αναφέρεται σε επιστολή της Πρωτοβουλίας προς το υπουργείο Πολιτισμού, «θα προσέφερε στην αρχαιολογική σκαπάνη το μεγαλύτερο μέρος του οικοπέδου και θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις ανάδειξης του χώρου».

Τα δύο παραδοσιακά κτίρια, απαραίτητα για τη συνέχεια του ιστορικού πολεοδομικού ιστού του Μοναστηρακίου, αλλά και για την όψη της Αθήνας, «η οποία στερείται συνεχώς των σημείων αναφοράς της, μπορούν να σωθούν» υποστηρίζει ο κ. Παρασκευόπουλος.

Ο φράγκικος πύργος

Στο παρελθόν, σύμφωνα με την αρχαιολόγο κυρίαΕιρήνη Γρατσία, συντονίστρια της οργάνωσης Monumenta, η επικρατούσα αντίληψη ήταν να αποκαλύπτεται το πιο ενδιαφέρον αρχαίο μνημείο σε βάρος των νεότερων. «Ετσι κατεδαφίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα ο φράγκικος πύργος που υπήρχε στη νότια πτέρυγα της Ακρόπολης ή ο οικισμός της Βλασσαρούς για να αποκαλυφθεί η Αρχαία Αγορά κατά τον 19ο αιώνα.Πλέον δεν επικρατεί αυτή η αντίληψη. Μνημείο δεν είναι μόνο το αρχαίο ή το βυζαντινό, αλλά και νεότερα ή σύγχρονα ακόμη, εάν φέρουν αξίες αρχιτεκτονικές, πολεοδομικές, κοινωνικές. Αυτές τα κάνουν μνημεία» σημειώνει.

Η Αθήνα είναι μια πόλη με ιστορική συνέχεια αποτυπωμένη στα μνημεία της, αρχαία, βυζαντινά, οθωμανικής εποχής και νεότερα.«Η εξέλιξη, η ιστορία είναι αποτυπωμένη. Πρόκειται για ζωντανό μουσείο. Εχεις λοιπόν το ιστορικό κέντρο της πόλης επάνω στην αρχαία πόλη. Τι διατηρείς και τι αποκαλύπτεις; Κατανοώ τους επιστημονικούς λόγους για τους οποίους πρέπει να αποκαλυφθεί η Ποικίλη Στοά. Αλλά θεωρώ ότι δεν επιτρέπεται να κατεδαφίζεις τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας» υπογραμμίζει η κυρία Γρατσία.