Εξι ερωτήσεις και απαντήσεις για το τι συμβαίνει στην Ουκρανία

Τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία και ποιοι βρίσκονται πίσω από την πολιτική κρίση που έχει ενσκήψει στη χώρα; Το αμερικανικό δίκτυο CNN σε εκτενές άρθρο του αναρωτιέται τι είναι αυτό που καθιστά την Ουκρανία τόσο ξεχωριστή και γεωπολιτικά σημαντική και διατυπώνει έξι ερωτήματα για την ουκρανική κρίση δίνοντας αντίστοιχες απαντήσεις. «Στην Ουκρανία, ένα κράτος 45 εκατομμυρίων κατοίκων, υπάρχει η μεγαλύτερη μεθόριος ανάμεσα στη Ρωσία και στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ). Ως το 1991 η χώρα ήταν τμήμα της Σοβιετικής Ενωσης, αλλά μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου η Ουκρανία εκλήθη να «επανεφεύρει» τον εαυτό της. «Αυτό ωστόσο ουδέποτε συνέβη, αφού στο «παιχνίδι» μπήκαν εξωτερικοί παράγοντες και σύντομα η χώρα κατάντησε ένα πιόνι ανάμεσα στη Ρωσία και στη Δύση» σημειώνει το δημοσίευμα, το οποίο συνυπογράφουν ο Γκρεγκ Μποτέλο και η Μαρί-Λουίζ Γκουμουτσιάν.

Γιατί η Ρωσία και η ΕΕ παίζουν κεντρικό ρόλο στις διαδηλώσεις;

Οι αιματηρές διαδηλώσεις είναι αποτέλεσμα της ιστορικής αντιπαράθεσης μεταξύ των κατοίκων του ανατολικού και του δυτικού κομματιού της Ουκρανίας: οι Ουκρανοί του Κιέβου και των δυτικών επαρχιών είναι περισσότερο φιλοευρωπαίοι, ενώ οι πολίτες των ανατολικών επαρχιών δηλώνουν ότι έχουν στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία. Ωστόσο η αφορμή που άναψε το φιτίλι των αιματηρών συγκρούσεων ήταν η υπαναχώρηση, στις 21 Νοεμβρίου, της κυβέρνησης του προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς από τις προετοιμασίες για τη σύναψη συμφωνίας με την ΕΕ. Η συμφωνία θα άνοιγε τον δρόμο για αναβαθμισμένες οικονομικές και πολιτικές σχέσεις μεταξύ Κιέβου και Βρυξελλών ενισχύοντας τη φιλοευρωπαϊκή πορεία της Ουκρανίας. Απογοητευμένοι από την ξαφνική «στροφή» της ουκρανικής κυβέρνησης, χιλιάδες πολίτες βγήκαν στους δρόμους παροτρύνοντας τον Γιανουκόβιτς να αναθεωρήσει τη στάση του.

Γίνονται συζητήσεις για συνταγματική μεταρρύθμιση;

Οι διαφωνίες δεν οφείλονται, ασφαλώς, αποκλειστικά σε οικονομικούς λόγους, αλλά και σε ζητήματα εξουσίας και κυριαρχίας, καθώς πολλοί αντιπολιτευόμενοι διαδηλωτές ζητούν την παραίτηση της κυβέρνησης και τη διενέργεια εκλογών. Ενα ακόμη αίτημα είναι και η αναθεώρηση του ουκρανικού συντάγματος, καθώς το 2010, ύστερα από καθυστέρηση έξι ετών, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ουκρανίας ανέτρεψε νομοθεσία που περιόριζε την εξουσία του προέδρου και έκτοτε ο Γιανουκόβιτς έχει υπερεξουσίες που υπερβαίνουν κατά πολύ την ευρωπαϊκή νόρμα. Από την πλευρά του, ο Γιανουκόβιτς δήλωσε πριν από λίγες ημέρες, υποδεχόμενος στο Κίεβο τη βοηθό υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Βικτόρια Νούλαντ, ότι «επιθυμεί να προχωρήσει το ταχύτερο δυνατόν η συνταγματική μεταρρύθμιση στη χώρα του, αρκεί αυτή να γίνει με σεβασμό σε όλες τις διαδικασίες». Από τη στιγμή που θα αναθεωρηθεί το Σύνταγμα, θα πρέπει να προκηρυχθούν νέες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές.

Η κατάσταση επιδεινώθηκε στις 17 Δεκεμβρίου όταν ανακοινώθηκε μια συμφωνία μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, η οποία προέβλεπε ότι η Ρωσία θα μεταφέρει αποθεματικό αξίας 15 δισ. δολαρίων σε ουκρανικούς τίτλους, ώστε να βοηθήσουν την Ουκρανία να αντιμετωπίσει την οικονομική στενότητα. Ταυτόχρονα, υπογράφηκε μια συμφωνία μείωσης, κατά ένα τρίτο, της τιμής του φυσικού αερίου που πωλεί η Ρωσία στην Ουκρανία. Πλέον η Ρωσία θα πωλεί το φυσικό αέριο στην Ουκρανία προς 268,5 δολάρια τα 1.000 κυβικά μέτρα, μια συμφωνία που αποτελεί συμπλήρωμα σε εκείνη του 2009 μεταξύ των κρατικών εταιρειών ενέργειας, της ρωσικής GAZPROM και της ουκρανικής NAFTOGAZ. Περισσότερο «λάδι στη φωτιά» έριξε και ο νέος νόμος που πέρασε ο Γιανουκόβιτς πριν από έναν μήνα: θεσπίζει ή ενισχύει κυρώσεις εναντίον των διαδηλωτών, απαγορεύει κάθε διαδήλωση στο κέντρο του Κιέβου ως τις 8 Μαρτίου και επιβάλλει κυρώσεις σε όσους διαδηλώνουν φορώντας μάσκα ή κράνος.

Ποιοι είναι οι αντιπολιτευόμενοι διαδηλωτές;

Τρεις είναι οι ηγέτες της αντιπολίτευσης που συγκροτούν αντίστοιχα κόμματα τα οποία κατεβαίνουν στις διαδηλώσεις: ο Βιτάλι Κλίτσκο, τέως επαγγελματίας πυγμάχος, ο οποίος έχει ανακοινώσει ήδη ότι θα είναι υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές του 2015 με το φιλοευρωπαϊκό κόμμα Ουκρανική Δημοκρατική Συμμαχία για τη Μεταρρύθμιση (UDAR, που σημαίνει «Γροθιά»), ο επίσης φιλοευρωπαϊστής Αρσένι Γιάτσινιουκ, ηγετικό στέλεχος του κόμματος της «Μητέρας Πατρίδας», και ο Ολεγκ Τιάγκνιμποκ, ηγέτης του ακροδεξιού, ρατσιστικού και σφόδρα αντιρωσικού κόμματος Σβομπόντα (Ελευθερία). Πριν από λίγες εβδομάδες ο Γιανουκόβιτς, σε μια κίνηση συμβιβασμού, είχε προτείνει στον Γιάτσινιουκ την πρωθυπουργία της χώρας και στον Κλίτσκο τη θέση «αναπληρωτή πρωθυπουργού για ανθρωπιστικά θέματα», θέσεις τις οποίες αμφότεροι αρνήθηκαν.

Ποιες ήταν οι επιπτώσεις της κρίσης εκτός Ουκρανίας;

Κατ’ αρχάς η ουκρανική κρίση σκιάζει την προσπάθεια του Πούτιν να «λάμψει», διά μέσου της διοργάνωσης των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων στο Σότσι της Ρωσίας, που διεξάγονται αυτές τις ημέρες. Πλέον, προς μεγάλη λύπη του ρώσου προέδρου, το παγκόσμιο ενδιαφέρον έχει μετατοπιστεί μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα παραδίπλα, στο Κίεβο. Επίσης, ενδεικτικό της διχογνωμίας που επικρατεί στη Δύση σχετικά με την Ουκρανία αποτελεί και μια ηχογραφημένη συνομιλία ανάμεσα σε δύο αμερικανούς διπλωμάτες που έκανε την εμφάνισή της στο Διαδίκτυο, φέρνοντας σε δύσκολη θέση τις ΗΠΑ. Μιλώντας με τον αμερικανό πρεσβευτή στο Κίεβο Τζέφρι Πάιατ για τον τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης στην Ουκρανία, μια γυναικεία φωνή που φέρεται να ανήκει στην αναπληρώτρια υπουργό Εξωτερικών Βικτόρια Νούλαντ δηλώνει ότι οι προσπάθειες στον ΟΗΕ θα πρέπει να υπερισχύσουν της θέσης της ΕΕ, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Να πάει να γ***θεί η ΕΕ! ». Ο συνομιλητής της λέει: «Πιστεύω ότι πρέπει να κάνουμε κάτι για να κολλήσει, γιατί μπορείς να είσαι σίγουρη ότι αν δεν αρχίσει να προχωρεί, οι Ρώσοι θα εργαστούν στα παρασκήνια για να το τορπιλίσουν». Η Νούλαντ καταλήγει λέγοντας στον ουκρανό πρεσβευτή ότι δεν πιστεύει πως σε μια νέα σύνθεση της κυβέρνησης θα πρέπει να συμμετάσχει ο Κλίτσκο. «Δεν πιστεύω ότι είναι καλή ιδέα. Νομίζω ότι ο Γιατς (σ.σ.: εννοεί τον Γιάτσινιουκ) είναι αυτός που έχει την εμπειρία στα οικονομικά» δηλώνει η Νούλαντ. Η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ χαρακτήρισε «εντελώς απαράδεκτο» το σχόλιο της Νούλαντ.

Τι μέλλει γενέσθαι τις επόμενες ημέρες;

Η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση συνομιλούν εδώ και πολλές εβδομάδες –με αλλεπάλληλες διακοπές -, σε μια προσπάθεια να επιλυθεί η κρίση, ενώ στη διαδικασία συμμετέχουν και κορυφαίοι διεθνείς διπλωμάτες. Και παρ’ όλα αυτά, η κρίση δεν εκτονώθηκε και τα τελευταία εικοσιτετράωρα οι νεκροί στην πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου (η οποία ονομάζεται «ευρωμαΐντάν», δηλαδή «ευρωπλατεία») είναι δεκάδες και οι τραυματίες εκατοντάδες. Ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες κάνουν λόγο και για ορισμένους νεκρούς αστυνομικούς «από σφαίρες διαδηλωτών». Το ερώτημα είναι: Αν ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς υποχωρήσει, ποια μέσα και ποιες τεχνικές διαθέτει ώστε να αντιμετωπίσει τους αντιφρονούντες; Για πόσο ακόμη θα τον στηρίζει η Μόσχα; Μήπως η κυβέρνηση του Κιέβου και η αντιπολίτευση δεχθούν να κάνουν μια ανακωχή προκειμένου όλα να λήξουν ειρηνικά με αμοιβαίες πολιτικές υποχωρήσεις και, πιθανώς, με κάποιες αλλαγές προσώπων; Αυτή τη στιγμή κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με σιγουριά στα ερωτήματα αυτά. Η υφήλιος κρατάει την ανάσα της με αγωνία.

Δημοσιεύτηκε στο Helios Plus στις 20 Φεβρουαρίου 2014