Φιλόγλωσσος

Αν με ρωτούσαν ποιο γεγονός του 2013 θεωρώ σημαντικότερο για τα ελληνικά μας γράμματα, θα απαντούσα απερίφραστα: τη νεοελληνική μετάφραση, έκδοση και κυκλοφορία του «Σύγχρονου Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» του Franco Montanari, το οποίο, όσο ξέρω, ελάχιστοι (επίσημοι και ανεπίσημοι, φιλόγλωσσοι και μη) φορείς το πήραν είδηση. Δεν μιλώ για το ευρύτερο κοινό, που κατά κανόνα επαίρεται, επιμένοντας ότι διαθέτει την αρχαιότερη και αρτιότερη γλώσσα του κόσμου, ασχέτως τού πώς την υποδέχεται και την ασκεί στον καθημερινό του βίο, με τα επίμαχα εφόδια που του παρέχουν ο εκπαιδευτικός χώρος και ο περίγυρός του.

Με τους όρους αυτούς συμπυκνώνονται εφεξής στο έπακρο τα βασικά συστατικά στοιχεία από την τυπωμένη πρόσκληση των εκδόσεων Δ. Ν. Παπαδήμα, για την πρώτη παρουσίαση του προκείμενου Λεξικού, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 28 Ιανουαρίου, στη «Στοά του Βιβλίου». Με ομιλητές τον Franco Montanari (τακτικό καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γένοβας, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και επίτιμο διδάκτορα του ΑΠΘ), τους καθηγητές Ιωάννη Καζάζη και Αμφιλόχιο Παπαθωμά και τον εκδότη Δ. Ν. Παπαδήμα.

Το «Σύγχρονο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας» (Vocabolario della Lingua Greca, 3η έκδοση, Τορίνο 2013) αντιπροσωπεύει προσπάθεια 17 ετών και συλλογική εργασία 40 ατόμων, υπό τη διεύθυνση του Franco Montanari. Με 140.000 περίπου λήμματα, καλύπτει 1.400 χρόνια ιστορίας της ελληνικής γλώσσας (έως και βυζαντινούς συγγραφείς) και είναι ουσιαστικά το πρώτο καινούργιο λεξικό των αρχαίων ελληνικών στον 21ο αιώνα. Μεταφράζεται ήδη στα γερμανικά και στα αγγλικά από κορυφαίους αρχαιοελληνιστές.

Η γενική επιμέλεια της ελληνικής έκδοσης ανήκει στον ακαδημαϊκό και καθηγητή του ΑΠΘ Αντώνη Ρεγκάκο, η φιλολογική επιμέλεια στον Αιμ. Μαυρουδή, καθηγητή επίσης του ΑΠΘ, ενώ στη νεοελληνική μετάφραση συνέβαλαν οι: Μ. Ανδρονίκου, Δ. Ιακώβ, Ι. Καζάζης, Στ. Ματθαίος, Ε. Σιστάκου, Χρ. Τσαγγάλης και ο Δ. Χρηστίδης – καθηγητές όλοι του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η εκδοτική και κυκλοφοριακή ευθύνη ανήκει στις Εκδόσεις Δ. Ν. Παπαδήμα, η προσφορά των οποίων στον χώρο της αρχαιογνωσίας και της αρχαιογλωσσίας είναι και παραμένει ανεκτίμητη.

Ο καλαίσθητος και ευχείρωτος τόμος του προκείμενου Λεξικού αριθμεί 2.439 τρίστηλες σελίδες και αποτελεί από κάθε άποψη τυπογραφικό άθλο. Προηγούνται οδηγίες για τη χρήση του, που εφεξής εξειδικεύονται: σε γενικές συντομογραφίες, σε συντομογραφίες εκδοτικών σειρών και συλλογών κειμένων, σε ονόματα συγγραφέων και τίτλους έργων, και σε δείκτες για παπύρους, όστρακα και επιγραφές (σύνολο: 46 σελίδες).

Για το ιδρυτικό λήμμα του Λεξικού, τη λέξη γλώσσα (στην αττική της μορφή: γλώττα), τα κειμενικά της παραδείγματα, τα παράγωγα και τα σύνθετά της, που καλύπτουν τρεις ολόκληρες στήλες, υπόσχομαι κάποια σχόλια την άλλη Κυριακή, προειδοποιώντας ότι ο ιδιόρρυθμος τίτλος του σημερινού μονοτονικού δεν είναι παντελώς αυθαίρετος.

Προς το παρόν υπενθυμίζω πως το προκείμενο πολύτιμο Λεξικό συνοδεύεται στην Ελλάδα από τρία τουλάχιστον συγγενικά Εγχειρίδια, στα οποία εμμέσως ή αμέσως ενέχονται το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και το Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Προηγείται η «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας (Από τον 8ο αιώνα π.Χ. ως τον 6ο αιώνα μ.Χ.», κατορθωμένο πόνημα του Franco Montanari και αυτό, δημοσιευμένο το 1998 στη Ρώμη, μεταφρασμένο άρτια στα Νέα Ελληνικά από τους Σπύρο Κουτράκη, Δήμητρα Κουκουζίκα και Κατερίνα Σιββά, με επιμέλεια των Δανιήλ Ιακώβ και Αντώνη Ρεγκάκου, και δημοσιευμένο το 2008 στη Θεσσαλονίκη σε έκδοση του University Studio Press. Πρόκειται κατά γενική εκτίμηση για έγκυρη και έγκαιρη φιλολογική συνεισφορά, τόσο από άποψη πληρότητας όσο και μεθόδου.

Οι 1.183 σελίδες της συγκεντρωμένες σε έναν εύχρηστο τόμο, καλύπτοντας όλο το φάσμα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, από την αρχαϊκή εποχή έως τη χριστιανική λογοτεχνία μετά τον Μέγα Κωνσταντίνο, συντονίζονται και συγχρονίζονται με το προκείμενο «Σύγχρονο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας».

Για το τρίτο, ισότιμης σημασίας, συμπληρωματικό εγχειρίδιο, με τον τίτλο «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα», έργο ζωής του αλησμόνητου φίλου και συνεργάτη Α. Φ. Χριστίδη, έκδοση του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), θα μιλήσω την άλλη Κυριακή. Καταλήγοντας τότε και στο τέταρτο (συλλογικό και αυτό) κατόρθωμα: στο «Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής», οφειλή στη μνήμη του Μανόλη Τριανταφυλλίδη και στο ομώνυμο Ιδρυμα.