Εθνική στρατηγική καινοτομίας

Σήμερα είναι πλέον κοινή συνείδηση ότι δεν θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την παρούσα κρίση στηριζόμενοι αποκλειστικά στον τουρισμό, στην αγροτική οικονομία και στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Οι κυβερνητικές δηλώσεις προτάσσουν την καινοτομία ως κορυφαία προτεραιότητα και τη θεωρούν «μονόδρομο για την ανάπτυξη».

Είναι θετικό ότι η κρίση τάραξε τα ύδατα και μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία της καινοτομίας. Κοινή όμως διαπίστωση είναι ότι οι πολλαπλές πρωτοβουλίες παραμένουν ασυντόνιστες, είτε πρόκειται για την ανάπτυξη υποδομών είτε για την αναδόμηση της έρευνας είτε για την ανάδειξη και την ενίσχυση καινοτόμων επιχειρήσεων. Κάτι άλλο, ανησυχητικότερο, είναι μια λειψή κατανόηση των προϋποθέσεων για την ανάπτυξη της καινοτομίας, καθώς και η έλλειψη ενός εθνικού οράματος και μιας στρατηγικής που να θέτει συγκεκριμένους στόχους και να προσδιορίζει ρόλους των διαφόρων φορέων για την πραγμάτωσή τους.

Η διαμόρφωση μιας τέτοιας στρατηγικής πρέπει να στηρίζεται στην ανάλυση της σημερινής κατάστασης: να προσδιορίζει αφενός τα πλεονεκτήματα και τις ευκαιρίες και αφετέρου τις αδυναμίες και τις απειλές. Προϋποθέτει επίσης την κατανόηση του ζητουμένου σε όλη του την έκταση και το βάθος.

Το ζητούμενο

Η ανάδειξη της καινοτομίας ως κινητήριας δύναμης των οικονομιών είναι σχετικά πρόσφατο φαινόμενο. Οφείλεται στην ανάπτυξη οικοσυστημάτων χάρη στη συνεργία μεταξύ τριών βασικών παραγόντων: πρώτον, της δημιουργίας ερευνητικών κέντρων αριστείας ικανών να παράγουν αποτελέσματα αιχμής· δεύτερον, της ενεργού συμμετοχής μεγάλων εταιρειών που χρηματοδοτούν καινοτόμες ερευνητικές δραστηριότητες· τρίτον, της ανάδειξης νεοφυών επιχειρήσεων (start-ups) που προσφέρουν ευελιξία και αποτελεσματικότητα για την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας. Οι τρεις αυτοί συνεργαζόμενοι παράγοντες συνιστούν ένα αυτοσυντηρούμενο σύστημα συμβίωσης χάρη στη συμπληρωματικότητα των ρόλων τους.

Η ανάπτυξη οικοσυστημάτων καινοτομίας απαιτεί την κρατική υποστήριξη και παρέμβαση για τη δημιουργία υποδομών, καθώς και για τη θέσπιση κατάλληλων νομικών πλαισίων. Χρειάζεται επίσης τους κατάλληλους χρηματοδοτικούς πόρους για την ανάπτυξη νεοφυών επιχειρήσεων. Είναι διαδικασία που απαιτεί διαρκή προσπάθεια για να επιτευχθεί η αρμονική συνεργασία όλων των προαναφερθέντων παραγόντων.

Τα επιτεύγματα των άλλων

Η καινοτομία δεν είναι το προνόμιο των υπερδυνάμεων και των μεγάλων χωρών. Μικρές χώρες όπως το Ισραήλ, η Ελβετία, η Ταϊβάν και οι σκανδιναβικές χώρες διεκδικούν διεθνώς τα πρωτεία.

Τα επιτεύγματα μικρών χωρών δείχνουν ότι ένα ελληνικό όραμα για την καινοτομία δεν είναι κατ’ αρχάς ανέφικτο. Δεν μπορούν όμως να εξηγηθούν αποκλειστικά με ξερές οικονομικές αναλύσεις, χωρίς να λάβουμε υπόψη κυρίως τον ανθρώπινο παράγοντα. Και ως προς τον τελευταίο, η σύγκριση με την Ελλάδα είναι απογοητευτική: ένα γνωστό σύνδρομο της οικονομικής κρίσης είναι η βαθιά ιδεολογική και ηθική κρίση. Το φαινόμενο έχει πολλές μορφές: κρίση αξιών, απαξίωση των ελίτ, άμβλυνση του αισθήματος ευθύνης. Η έλλειψη οράματος και πνευματικών αξιών δεν μπορεί να εξισορροπηθεί με υλικά αγαθά. Πρέπει να αποκαταστήσουμε τις αξίες που μας βοήθησαν να επιβιώσουμε ανά τους αιώνες ως έθνος.

Για μια εθνική στρατηγική

Μια εθνική στρατηγική για την καινοτομία καθορίζει το γενικό πλαίσιο, τις προτεραιότητες και τους ρόλους για την επίτευξη μακροπρόθεσμων στόχων.

Το πλαίσιο καθορίζεται από μια σειρά αναγκαίων διαρθρωτικών αλλαγών που στοχεύουν στην αναδιάρθρωση της έρευνας και στη διευκόλυνση της συνεργασίας όλων των βασικών παραγόντων για τη δημιουργία οικοσυστημάτων καινοτομίας.

Για την έρευνα πρέπει να επισπεύσουμε την αναδιάρθρωση του κατακερματισμένου ελληνικού ερευνητικού δυναμικού με στόχο τη διαμόρφωση κέντρων αριστείας με ενιαία διοίκηση και κρίσιμη μάζα.

Για την επίτευξη αριστείας μια σειρά μέτρων είναι αναγκαία. Πρέπει να εισαγάγουμε στα κριτήρια αξιολόγησης τόσο των ερευνητών όσο και των ερευνητικών ιδρυμάτων την εφαρμοσιμότητα των αποτελεσμάτων. Πρέπει να προσφέρουμε στους ερευνητές καλύτερες συνθήκες εργασίας, όπως αναγνώριση της δημιουργικότητας και κατάργηση γραφειοκρατικών διαδικασιών. Πρέπει να ενισχύσουμε τη συνεργασία με την ελληνική επιστημονική διασπορά.

Τέλος, πρέπει να δημιουργήσουμε –κατά τα πρότυπα προηγμένων χωρών –τις κατάλληλες δομές και τα όργανα για την εφαρμογή της στρατηγικής. Σήμερα η καινοτομία άπτεται ουσιαστικών αρμοδιοτήτων τριών διαφορετικών υπουργείων!

Οι προτεραιότητες καθορίζουν ένα σύνολο στρατηγικών τομέων της οικονομίας όπου είτε η γεωπολιτική μας θέση εξασφαλίζει ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα είτε η ανάπτυξη τεχνολογίας εξυπηρετεί ζωτικές εθνικές ανάγκες. Για παράδειγμα, θα αναφέρω τους τομείς της άμυνας, της υγείας και των τροφίμων. Πρέπει να δημιουργηθούν προγράμματα που να κινητοποιούν ερευνητικά κέντρα και επιχειρήσεις γύρω από συγκεκριμένους τεχνολογικούς στόχους.

Μια εθνική στρατηγική πρέπει να αναγνωρίζει διακριτούς ρόλους για καθέναν από τους φορείς ανάπτυξης της καινοτομίας και να προβλέπει τα απαραίτητα μέτρα και κίνητρα για την απρόσκοπτη συνεργασία τους. Δεν υπαγορεύεται με άνωθεν αποφάσεις και διατάγματα γραφειοκρατικών παραγόντων άσχετων με τα οικονομικά δρώμενα και την τεχνολογική πρόοδο. Πρέπει να είναι η σύνθεση διαλόγου μεταξύ των φορέων που εν κατακλείδι είναι οι κύριοι συντελεστές για την πραγμάτωσή της. Δυστυχώς σήμερα ένας τέτοιος αναγκαίος και γόνιμος διάλογος έχει αντικατασταθεί από τον γνωστό παραγοντισμό και τις πελατειακές σχέσεις. Πολλές επιχειρήσεις είναι εσωστρεφείς και κρατικοδίαιτες. Η καινοτομία δεν τις ενδιαφέρει ουσιαστικά: είναι το πρόσχημα για να πάρουν ακόμη μερικές επιδοτήσεις και ευρωπαϊκά κονδύλια.