Καμπανάκι κινδύνου χτυπά διεθνής ερευνητική ομάδα που υποστηρίζει ότι ο κίνδυνος μιας νέας πανδημίας βουβωνικής πανώλης, όμοιας με εκείνη που εξολόθρευσε δύο φορές τον πληθυσμό της Ευρώπης, είναι υπαρκτός και δεν πρέπει να υπάρξει εφησυχασμός.
Το βιογραφικό της νόσου
Η βουβωνική πανώλη προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis, φορείς του οποίου είναι τρωκτικά και ειδικά τα ποντίκια. Το βακτήριο βρίσκεται «εν υπνώσει» στα τρωκτικά και κάποια στιγμή υφίσταται μεταλλάξεις με αποτέλεσμα την πρόκληση επιδημιών. Η βουβωνική πανώλη έκανε τη θανατηφόρο εμφάνιση της (μαζικά) τρεις φορές στη μ.Χ ανθρώπινη ιστορία.
Η πρώτη επιδημία ξέσπασε τον 6ο αιώνα όταν στον θρόνο του Βυζαντίου ήταν ο Ιουστινιανός και εκτιμάται ότι οδήγησε στο θάνατο περί τα 50 εκατομμύρια άτομα, σχεδόν το μισό πληθυσμό της Ευρώπης εκείνη την εποχή!
Η δεύτερη εμφάνιση της βουβωνικής πανώλης ήταν επίσης ολέθρια. «Ο Μαύρος Θάνατος», όπως έμεινε στην ιστορία εκείνη η πανδημία, έκανε την εμφάνισή του στον πλανήτη τον Μεσαίωνα. Ξέσπασε τον 14ο αιώνα στις πιο άνυδρες περιοχές της Ασίας εξοντώνοντας εκεί περί τα 15 εκατομμύρια άτομα φτάνοντας τελικά το 1347 στην Ευρώπη όπου μέσα σε τέσσερα έτη υπολογίζεται ότι εξόντωσε 100-120 εκ. άτομα. Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι η πανδημία και στις δύο περιπτώσεις ξεκίνησε στην Ασία και έφθασε στην Ευρώπη δια μέσου των εμπορικών διαύλων των δύο ηπείρων όπως τον περίφημο «δρόμο του μεταξιού».
Ομως για την επιδημία του Μεσαίωνα έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια μια άλλη ενδιαφέρουσα θεωρία που υποδεικνύει διαφορετικούς… μεταφορείς της νόσου. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία οι μεταφορείς της νόσου ήταν άνθρωποι που θέλησαν να ξεφύγουν από την αυτοκρατορία που δημιουργούσε ο Τζένγκις Χαν. Ο Μογγόλος ηγέτης ανάμεσα στις τακτικές που χρησιμοποιούσε για να καταλάβει μια πόλη την οποία πολιορκούσε ήταν να ρίχνει μέσα στα τείχη της πτώματα. Οι υποστηρικτές της νέας θεωρίας εκτιμούν ότι ο βιολογικός πόλεμος του Τζένγκις Χαν είχε ως αποτέλεσμα να ξεσπάσει στις περιοχές όπου εκείνος επιχειρούσε η βουβωνική πανώλη. Οι κάτοικοι εκείνων των περιοχών που θέλησαν να ξεφύγουν από την πανδημία και τους Μογγόλους μετακινήθηκαν στην ευρωπαϊκή ήπειρο μεταφέροντας και τη νόσο.
Η τρίτη και πιο πρόσφατη πανδημία εκδηλώθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα στην Κίνα και εξαπλώθηκε στην Ινδία σκοτώνοντας περίπου 12 εκατ. ανθρώπους χωρίς τελικά να φτάσει (και) στην Ευρώπη.
Ερωτήματα και απαντήσεις
Οι επιστήμονες μελετούν πολλά χρόνια την εξέλιξη της νόσου από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα που εξακολουθεί να κάνει την εμφάνιση της σε τοπικό επίπεδο όπως για παράδειγμα, πρόσφατα στη Μαδαγασκάρη. Υπάρχουν διάφορα ερωτηματικά που αναζητούν απαντήσεις όπως για παράδειγμα, πώς στις δύο μεγάλες πανδημίες η νόσος «έσβησε» ξαφνικά μόνη της. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι κάθε φορά που ξεσπούσε μια πανδημία βουβωνικής πανώλης το ανοσοποιητικό σύστημα των ανθρώπων κάποια στιγμή κατάφερνε να αναπτύξει αμυντικούς μηχανισμούς απέναντι στο θανατηφόρο στέλεχος.
Διεθνής ομάδα ερευνητών ανέλυσε τα δόντια δύο θυμάτων της βουβωνικής πανώλης της εποχής του Ιουστινιανού. Είναι ενδιαφέρον ότι οι ασθενείς βρέθηκαν θαμμένοι σε μια περιοχή της σημερινής Βαυαρίας στη Γερμανία, δείγμα της μεγάλης εξάπλωσης που είχε επιτύχει η νόσος. Οι ερευνητές απομόνωσαν δείγματα DNA από τα δόντια των δύο θυμάτων της και κατάφεραν να «διαβάσουν» το γονιδίωμα του στελέχους του Y. pestis που προκάλεσε την πανδημία του 6ου αιώνα. Στη συνέχεια έκαναν συγκριτικές γενετικές αναλύσεις με τα στελέχη των επόμενων πανδημιών.
Τα ευρήματα
Τα αποτελέσματα έδειξαν πως το στέλεχος που ήταν υπεύθυνο για την πανδημία του Ιουστινιανού, ήταν μια ειδική περίπτωση, ένα εξελικτικό «αδιέξοδο», που στη συνέχεια εξαφανίστηκε. Σύμφωνα με τους ερευνητές εκείνο το στέλεχος ήταν διαφορετικό από τα στελέχη που εξελίχθηκαν αργότερα. Ομως οι ερευνητές αναφέρουν ότι σήμερα «κυκλοφορούν» 155 διαφορετικά στελέχη που όλα προέρχονται από το θανατηφόρο μεσαιωνικό στέλεχος. Προειδοποιούν λοιπόν ότι, με βάση αυτά τα ευρήματα, δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα να… ξεπηδήσει εκ νέου ένα στέλεχος της βουβωνικής πανώλης προκαλώντας μια νέα πανδημία.
«Γνωρίζουμε ότι το βακτήριο Y.pestis μεταφέρθηκε από τα τρωκτικά στους ανθρώπους στη διάρκεια της ιστορίας και ότι πληθυσμοί τρωκτικών με πανώλη υπάρχουν ακόμα σήμερα σε πολλά μέρη του κόσμου. Αν η πανώλη του Ιουστινιανού μπόρεσε να ξεσπάσει στον ανθρώπινο πληθυσμό, να προκαλέσει μια μαζική πανδημία και μετά να σβήσει, αυτό δείχνει ότι κάτι ανάλογο θα μπορούσε να συμβεί ξανά. Ευτυχώς τώρα έχουμε αντιβιοτικά, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου, πράγμα που λιγοστεύει τις πιθανότητες μιας ακόμα ανθρώπινης πανδημίας μεγάλης κλίμακας», δήλωσε ο Ντέιβ Βάγκνερ του Πανεπιστημίου της Βόρειας Αριζόνα, επικεφαλής της μελέτης που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «The Lancet Infectious Diseases».
