Γεννήθηκε στο Μαρόκο, έζησε και δίδαξε στη Γαλλία, έλαβε μέρος στα γεγονότα του Μάη του ’68. Θιασώτης της μαοϊκής επανάστασης και αμετακίνητος υπέρμαχος του κομμουνιστικού ιδεώδους, ο 77χρονος Αλέν Μπαντιού, φιλόσοφος του έρωτα, της τέχνης, της επιστήμης και της πολιτικής, ομότιμος καθηγητής στην Εcole Νormale Supérieure στο Παρίσι, μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας, βρέθηκε στην Αθήνα, προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου και του περιοδικού «αλήthεια», για τρεις διαλέξεις. Μίλησε για τον Πλάτωνα και τον Λακάν που επηρέασαν τη σκέψη του αλλά και για την πολιτική στα χρόνια της κρίσης. Μεταξύ αυτών τον συναντήσαμε και μας ανέπτυξε τη δική του πρόταση διεξόδου από την κρίση.
Εν όψει των επικείμενων εκλογών στην Ευρώπη οι σοσιαλδημοκράτες οργανώνονται για να σχηματίσουν ένα ανάχωμα στην πολιτική λιτότητας που έχει επιβληθεί τα τελευταία χρόνια. Θα συνταχθείτε μαζί τους;
«Εχω πάψει να ψηφίζω εδώ και πολλά χρόνια διότι έχω παρατηρήσει ότι οι δύο βασικές πολιτικές, η Δεξιά και η Αριστερά, μοιάζουν πολύ. Δεν έχω ελπίδες πραγματικής αλλαγής. Στη Γαλλία γνώριζα από καιρό ότι ο σοσιαλισμός δεν επρόκειτο να φέρει κάποια καινοτόμα αλλαγή στο πολιτικό ή στο οικονομικό πεδίο και έτσι δεν αισθάνθηκα εξαπατημένος όταν ο Ολάντ ακολούθησε τη γραμμή του προκατόχου του –σε κάποιο βαθμό ήταν λογικό. Το ίδιο ισχύει για την υπόλοιπη Ευρώπη, δεν βλέπω ελπίδες αλλαγής μέσα στα τρέχοντα πολιτικά συμφραζόμενα. Πιστεύω ότι η κρίση θα συνεχιστεί για αρκετά χρόνια ακόμη. Οι μεγάλες κρίσεις του καπιταλισμού έχουν συνήθως δεκαετή διάρκεια. Από το σημείο αυτό υπάρχει πάντοτε επιστροφή σε πιο κανονικές συνθήκες, στο μεσοδιάστημα όμως οι άνθρωποι δοκιμάζονται».
Τα μαζικά κινήματα που έχουν αναπτυχθεί σε όλον τον κόσμο, οι Αγανακτισμένοι, το Occupy Wall Street, η Αραβική Ανοιξη, οι διαδηλωτές της πλατείας Ταξίμ στην Τουρκία αποτελούν μια εναλλακτική αλλαγή;
«Βρίσκομαι απολύτως στο πλευρό αυτών των μαζικών κινημάτων, είναι το ιστορικό ξεκίνημα κάποιας κατάστασης, αλλά η μετεξέλιξή τους σε μια νέα πολιτική οντότητα θα είναι μια μακρά αλληλουχία γεγονότων».
Σε δοκίμιό σας που κυκλοφόρησε πρόσφατα στον συλλογικό τόμο «Πού πηγαίνει η δημοκρατία;» (Πατάκης, 2013) υποστηρίζετε γενικότερα ότι «η δημοκρατία δεν θα σώσει την περίφημη Δύση μας».
«Η λέξη δημοκρατία είναι δισυπόστατη. Η αποτυχία της δημοκρατίας σήμερα δεν είναι αποτυχία του ιδεώδους της δημοκρατίας. Αυτό που εννοούμε σήμερα δημοκρατία είναι μια μορφή διακυβέρνησης όπου υπάρχουν εκλογές, ελευθερία έκφρασης, ελευθερία του συνέρχεσθαι κτλ. Αυτό που παρατηρούμε σήμερα είναι ότι μέσα σε αυτή τη μορφή διακυβέρνησης είναι πρακτικά αδύνατον να αλλάξουμε την οικονομική συγκρότηση, γιατί ο οικονομικός σχηματισμός είναι πρακτικά η σύγκρουση μέσα στο περιβάλλον του ελεύθερου ανταγωνισμού. Ειδικά σήμερα βλέπουμε ότι οι πολιτικές δυνάμεις στο πλαίσιο αυτής της δημοκρατίας δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν το οικονομικό υπόστρωμα. Μέσα στη συστημική οργάνωση των κοινωνιών της ελεύθερης αγοράς και του ελευθέρως εκλέγειν η ελεύθερη αγορά έχει περισσότερη ισχύ από το ελευθέρως εκλέγειν. Το δικαίωμα της ψήφου δεν μπορεί να αλλάξει το σύστημα, δύναται μόνο να επιβάλει κάποιους περιορισμούς στην ελεύθερη αγορά, για παράδειγμα, να ασκήσει περισσότερο έλεγχο στις τράπεζες».
Ποια είναι η δική σας πρόταση πολιτικής αλλαγής;
«Πιστεύω ότι πρέπει να προτείνουμε όχι μόνο νέα ιστορικά κινήματα αλλά ένα νέο παγκόσμιο καθολικό όραμα. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να επιστρέψουμε στις αρχικές ιδέες του μαρξισμού, όχι εκείνου του 20ού αιώνα αλλά του μαρξισμού του 19ου αιώνα».
Τον 20ό αιώνα είδαμε το όραμα του κομμουνισμού να αποτυγχάνει στην πράξη…
«Ακριβώς γι’ αυτό πρέπει να επινοήσουμε έναν νέο κομμουνισμό πιο κοντά στις ιδέες του Μαρξ και μακριά από το παράδειγμα του Στάλιν. Τον περασμένο αιώνα η λέξη κομμουνισμός συνδέθηκε επίσης με τη νέα μορφή εξουσίας και κράτους, την εξουσία του κόμματος, την τρομοκρατική εξουσία του κόμματος. Υπάρχει θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα σε αυτήν και στην ιδέα του κομμουνισμού. Επομένως η αρχή πρέπει να γίνει με την επιστροφή στις βασικές αρχές του κομμουνισμού που είναι η κολεκτιβοποίηση της οικονομίας –αλλά όχι απαραίτητα με την έννοια της κρατικοποίησης -, η ελεύθερη ένωση των κολεκτίβων των απαραίτητων στη ζωή σε συνδυασμό με τις σύγχρονες μορφές της επιστήμης, της τεχνολογίας κτλ. –δεν γίνεται να επιστρέψουμε στον 19ο αιώνα. Και πρέπει να μεθοδεύσουμε, μέσα από μακρές ιστορικές διαδικασίες, μια προοδευτική σύντηξη των νέων κινημάτων, των νέων μορφών συλλογικής δράσης με αυτή τη νέα σύλληψη του κομμουνισμού».
Ποιες εγγυήσεις έχουμε ότι δεν θα οδηγηθούμε σε αποτελέσματα που ιστορικά γνωρίζουμε ήδη;
«Μόνη εγγύηση αποτελεί η νέα ιδεολογική πρόταση και το γεγονός ότι έχουμε σήμερα νέα μέσα συλλογικών ελευθεριών, νέους τρόπους επικοινωνίας και επιπλέον ανεπτυγμένο επίπεδο εκπαίδευσης σε σύγκριση με το παρελθόν. Επομένως, υπάρχει ένας βαθμός κατανόησης του τι συνιστά πολιτική δράση που δεν είχαμε στο παρελθόν και η ανάγκη για βία, εξαναγκασμό και επιβολή δεν είναι ίδια όπως πριν».
Αναζήτηση
«Χρειάζεται ένα διαφορετικό κόμμα»
Αναζήτηση
«Χρειάζεται ένα διαφορετικό κόμμα»
Μέσα από την κρίση αναδύεται, πιστεύετε, ένα νέο πολιτικό υποκείμενο;
«Η πεποίθησή μου είναι ότι πρέπει να το αναζητήσουμε. Το δημοκρατικό πολιτικό υποκείμενο με την κλασική έννοια είναι εν τέλει ένα σύνολο ατόμων. Το δημοκρατικό υποκείμενο με την έννοια της λενινιστικής προσέγγισης είναι το κόμμα.
Δεν έχουμε ένα πραγματικό κόμμα που να συνδυάζει εξίσου την ισότητα με την ελευθερία. Εύχομαι να καταφέρουμε να βρούμε ένα νέο πολιτικό υποκείμενο, ακόμη όμως δεν έχει προκύψει. Διότι σήμερα έχουμε από τη μια πλευρά τη συλλογική επιβεβαίωση των μαζικών κινημάτων και από την άλλη κλασικούς πολιτικούς οργανισμούς –ακόμη και ο ΣΥΡΙΖΑ είναι μια κλασική μορφή πολιτικού οργανισμού. Πώς θα καταλήξουμε με ένα νέο πολιτικό υποκείμενο που θα συνδυάζει εξίσου την ισότητα με την ελευθερία δεν ξέρω στ’ αλήθεια. Αλλά δεν απελπίζομαι, διότι στην πολιτική η επινόηση είναι αποτέλεσμα ιστορικών συγκυριών, δεν είναι κάτι αφηρημένο που προκύπτει στη βάση μιας γενικής ιδέας ενός στρατηγικού προσανατολισμού. Οι πολιτικοί οργανισμοί είναι πάντοτε αποτέλεσμα χειροπιαστών καταστάσεων».
Οι σημερινές κινητοποιήσεις για αλλαγή του κόσμου τι κοινά έχουν με τις διεκδικήσεις του Μάη του ’68 στις οποίες συμμετείχατε;
«Τον Μάη του ’68 τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά γιατί δεν ζούσαμε την κρίση του καπιταλισμού, ο καπιταλισμός τότε ήταν απόλυτα ισχυρός. Με τον Μάη του ’68 κάνει την εμφάνισή της η κριτική στο καπιταλιστικό σύστημα. Η Αραβική Ανοιξη δεν ασκεί κριτική στον καπιταλισμό, αποτελεί αντίδραση στην αποτυχία του. Οι δύο περιπτώσεις είναι διαφορετικές, αλλά η αναζήτηση μιας νέας μορφής πολιτικής οργάνωσης είναι κοινή και προς αυτή την κατεύθυνση ο Μάης του ’68 μπορεί να αποβεί χρήσιμη εμπειρία».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
