Τον περασμένο Σεπτέμβριο, το Νο 3 της λίστας με τα μπεστ σέλερ των «New York Times» (στην κατηγορία «Αdvice, How-Τo & Miscellaneous») κατέλαβε ένα εγχειρίδιο για γονείς με γιους στην εφηβεία. Το «Masterminds and Wingmen» της Ρόζαλιντ Γουάιζμαν ήρθε να ανατρέψει το στερεότυπο του «συναισθηματικά αναλφάβητου» σπυριάρη εφήβου που κολυμπά νυχθημερόν σε μια λίμνη τεστοστερόνης και ονειρώξεων. Μόλις προ ημερών το αμερικανικό «Time» αφιέρωσε εκτενές άρθρο στη γνωστή εκπαιδευτικό και στο βιβλίο της που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στους εφησυχασμένους γονείς. Το τοπίο έχει αλλάξει αρκετά, ο γιος σου δέχεται πλέον στενό «μαρκάρισμα» από σεξουαλικά απελευθερωμένα και συναισθηματικά πολύ πιο εξελιγμένα κορίτσια και εσύ καταφεύγεις στις ίδιες συμβουλές που είχε πάρει ο πατέρας σου;
«Γνώριζα ότι τα αγόρια έχουν σύνθετες συναισθηματικές ζωές», καταθέτει σήμερα στο ΒΗmagazino η Ρόζαλιντ Γουάιζμαν, που εδώ και 20 χρόνια μελετά τους εφήβους. «Ομως δεν είχα συνειδητοποιήσει, για παράδειγμα, πόσο βαθιά φτάνει το συναίσθημά τους όσον αφορά συγκεκριμένα θέματα ή σε τι έκταση κάποια αγόρια συνειδητά χειραγωγούν τις μητέρες τους ή τις εκφοβίζουν για να πετύχουν αυτό που θέλουν». Κατά τη διάρκεια της διετούς έρευνάς της, η Γουάιζμαν (μητέρα και η ίδια δύο αγοριών) μίλησε με νευροεπιστήμονες, αναπτυξιακούς ψυχολόγους, παιδιάτρους, ειδικούς στη μάθηση κ.ο.κ. Απώτερος στόχος της, να ανασύρει τον πέπλο μυστηρίου που σκεπάζει το σύγχρονο μικροσύμπαν των αγοριών, να βγάλει στο φως τους μυστικούς κώδικες επικοινωνίας τους και τις εκκωφαντικές σιωπές τους μέσα σε αποδυτήρια, τάξεις, γήπεδα 5 x 5, αυλές, ποσταρίσματα στο Facebook και υπνοδωμάτια με γιγαντοαφίσες της Μπάρτσα και της Μπιγιονσέ.
Τι είναι αλήθεια εκείνο που κατά τη γνώμη της Γουάιζμαν ξεφεύγει σήμερα από τα γονεϊκά ραντάρ (αλλά και από δασκάλους, προπονητές κ.ο.κ.) όσον αφορά την ανατροφή των υιών; «Δεν τους αντιμετωπίζουμε σαν περίπλοκα όντα. Θέλουμε να τους κατατάξουμε ως «ευανάγνωστους μηχανισμούς» και να τους τοποθετήσουμε γρήγορα γρήγορα στα κουτιά τους. Συχνά αισθάνονται ότι τα αντιμετωπίζουμε σαν «ανεγκέφαλους» ή τρελαμένους από τις ορμόνες. Εκείνοι, όμως, που είναι αρκετά αφυπνισμένοι ώστε να γνωρίζουν τι δεν είναι, δεν θα μας πουν τι συμβαίνει μέσα τους, γιατί απλούστατα δεν πιστεύουν ότι μπορούμε να τους βοηθήσουμε».
Το ισχυρό φύλο γίνεται θρύψαλα
Στα δύο χρόνια της ενδελεχούς έρευνάς της στο εύθρυπτο του ισχυρού φύλου, η Γουάιζμαν μίλησε με εκατοντάδες αγόρια και νεαρούς άνδρες από όλο το κοινωνικό φάσμα των ΗΠΑ (από την κακομαθημένη ελίτ της ανατολικής ακτής μέχρι τις εργατουπόλεις των μεσοδυτικών Πολιτειών), στρέιτ και γκέι (η ίδια επιμένει ότι τα θέματα που τους απασχολούν είναι στενά συνυφασμένα καθ’ ότι η ομοφοβία και η εμμονική με τις επιδόσεις πλευρά της αρρενωπότητας έχουν τεράστιο αντίκτυπο και στους μεν και τους δε).
Από όλες αυτές τις προσωπικές ιστορίες που περισυνέλεξε η ίδια ξεχωρίζει μία, όπως υποστηρίζει, ιδιαίτερα αποκαλυπτική για τον ψυχισμό του σύγχρονου αγοριού: «Είναι αυτή ενός νεαρού που φοιτούσε σε ένα πολύ συντηρητικό θρησκευτικό σχολείο. Ηταν διακεκριμένος αθλητής και πολύ δημοφιλής στους συνομήλικούς του. Ενιωθε, όμως, ότι ποτέ δεν μπορούσε να δείξει ευάλωτος, εμφανιζόταν διαρκώς να τα έχει όλα υπό έλεγχο. Είχε, μάλιστα, έναν προπονητή που ασκούσε bullying στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, τους έβαζε διαρκώς στη γωνία και τους ταπείνωνε. Παρ’ ότι μιλήσαμε μαζί για αρκετά από αυτά τα θέματα, ο ίδιος ένιωθε ότι δεν είχε την απαραίτητη στήριξη από τους άνδρες στη ζωή του. Και ότι αν παραδεχόταν ότι είχε τέτοια συναισθήματα, θα τον θεωρούσαν αδύναμο και θα έπαυαν να τον σέβονται. Την 7η Δεκεμβρίου 2011 το παιδί αυτό έβαλε τέρμα στη ζωή του. Πέρα από την τεράστια θλίψη μου για τον ίδιο και την οικογένειά του, λυπήθηκα και θύμωσα που ένας τέτοιος νεαρός άνδρας «έφυγε», γιατί φαίνεται ότι ζούμε σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει χώρος για αυτόν».
Σύμφωνα με τη Γουάιζμαν, η σημερινή κοινωνία εστιάζει σχεδόν εμμονικά στα «ευάλωτα» κορίτσια και στην αυτοεκτίμησή τους (οι γονείς τρέχουν πλέον αμέσως στον ειδικό με το πρώτο μελαγχολικό βλέμμα ή με την παραμικρή απώλεια όρεξης της κόρης). Αντίθετα, παραμελεί συνειδητά τα «άφοβα» ή «συναισθηματικά απλοϊκά» αγόρια (που υποτίθεται ότι δεν τα απασχολεί στην πραγματικότητα τίποτε άλλο εκτός από το σεξ), γεγονός που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τη σημαντική πτώση τις τελευταίες δεκαετίες στις ακαδημαϊκές επιδόσεις τους (το 1970 το 58% των φοιτούντων στα αμερικανικά πανεπιστήμια είναι άρρενες, το 2010 το 57% είναι γυναίκες) αλλά και στην ψυχική τους υγεία. Η απομόνωση και η μη έκφραση των συναισθημάτων προλειαίνει το έδαφος για την κατάθλιψη. Και, βέβαια, η κατάθλιψη είναι το ιδανικό υπόστρωμα για την αυτοκτονία. Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τα ομοσπονδιακά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (CDC), για κάθε 100 κορίτσια (ηλικίας από 15-19 ετών) που βάζουν τέλος στη ζωή τους, υπάρχουν 394 αγόρια που θα πράξουν ακριβώς το ίδιο. Και στην Ελλάδα, οι παιδοψυχίατροι αποφαίνονται ότι τα κορίτσια είναι εκείνα που θα κάνουν περισσότερες σκέψεις και απόπειρες αυτοκτονίας, είναι όμως περισσότερα τα αγόρια που θα φτάσουν μέχρι τέλους.
«Κυνηγοί» στα χρόνια του «sexting»
Το σεξ; Μία ακόμη πικραμένη ιστορία. Στο πλαίσιο της έρευνάς της η Γουάιζμαν μίλησε, μεταξύ άλλων, με τον αναπτυξιακό ψυχολόγο Αντριου Σμίλερ, ο οποίος δεκαετίες τώρα χαρτογραφεί την αρρενωπότητα στους εφήβους: «Εδώ και 20 χρόνια δεν έχουμε πάψει να διδάσκουμε στα κορίτσια πώς να πάρουν τον έλεγχο της σεξουαλικότητας και των επιθυμιών τους», υποστηρίζει ο Σμίλερ. «Οσον αφορά τα αγόρια, τους μαθαίνουμε τα ίδια ακριβώς πράγματα που τους μαθαίναμε πριν από δύο δεκαετίες, όπως ότι πρέπει να είναι οι «κυνηγοί». Ομως ο κόσμος γύρω τους έχει αλλάξει τελείως». Το διαπίστωσε πρόσφατα, μάλλον βιαίως, και ο εξάχρονος από το Κολοράντο που εισέπραξε μία ημέρα αποβολή, διότι το φιλί στο μάγουλο που έδωσε σε συμμαθήτριά του εκλήφθη ως σεξουαλική παρενόχληση!
Σύμφωνα με το «Masterminds and Wingmen», στις εφήβους οι γονείς θα κάνουν εγκαίρως κουβέντα για την έμμηνο ρύση, την αντισύλληψη, την αυτοεικόνα τους κ.ο.κ. Η ίδια συζήτηση στα αγόρια είναι μάλλον υπεραπλουστευμένη, με όσο λιγότερες λεπτομέρειες γίνεται. Συνήθως περιορίζεται σε σκόρπιες προειδοποιήσεις για «ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες» και «σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα» που εκπηγάζουν κατά κανόνα από τον φόβο ότι τα αγόρια είναι σεξουαλικώς ανερμάτιστα και μπορεί να έχουν μπλεξίματα. «Μας λένε πράγματα του τύπου «Να προσπαθείς να σκέφτεσαι και με το άλλο σου κεφάλι, το πιο μεγάλο», θα πει στη Γουάιζμαν ένας 19χρονος Αμερικανός στο πλαίσιο μιας ομαδικής συζήτησης σε ένα λύκειο σε κωμόπολη του Οχάιο (που θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η Καλαμάτα ή η Ξάνθη). Δεν είναι τυχαίο ότι στις ΗΠΑ ένα 70% των αγοριών δηλώνουν ότι ουδέποτε έχουν μιλήσει με τους γονείς τους για τη χρήση προφυλακτικού ή άλλου αντισυλληπτικού μέσου.
Σημειωτέον ότι η καινούργια υπερσεξουαλικοποιημένη τεχνολογία (Facebook, Twitter, Instagram), όπου το φλερτ γίνεται πλέον με sexting και emoticons και όπου ο/η πικραμένος/η «πρώην» σε εκδικείται ποστάροντας πρόστυχες φωτογραφίες σου στον κυβερνοχώρο (το λεγόμενο «revenge porn»), απαιτεί προσαρμοστικότητα και από τα δύο φύλα. Οπως τονίζει η Γουάιζμαν: «Το μεγαλύτερο πρόβλημα που εγώ βλέπω αυτή τη στιγμή είναι ότι οι ενήλικοι είτε αγνοούν (ή αρνούνται να δεχτούν) όλα αυτά στα οποία έχουν πρόσβαση τα παιδιά τους online είτε έχουν πλήρη επίγνωση αλλά δεν τους δίνουν συμβουλές για ορθή online διαγωγή. Οι ενήλικοι είμαστε τελικά τόσο υποκριτές. Πολλοί, π.χ., από εμάς βλέπουμε πορνό, αλλά δεν το παραδεχόμαστε. Εμείς οι ίδιοι, πάλι, αν και δεν το ομολογούμε, διασπείρουμε ή συμμετέχουμε στη διασπορά χυδαίου online κουτσομπολιού και μετά αρνούμαστε να πιστέψουμε ότι το ίδιο μπορεί να κάνουν και τα παιδιά μας».
Ειδικά όσον αφορά το πορνό, «τα γενικά πιο επιρρεπή στους εθισμούς αγόρια βλέπουν περισσότερο, αλλά και τα κορίτσια πλέον βλέπουν. Στις ΗΠΑ οι στατιστικές λένε ότι η μέση ηλικία που ένα παιδί βλέπει πρώτη φορά πορνογραφικό υλικό είναι τα 11 χρόνια (σ.σ.: η ίδια που ισχύει και για την Ελλάδα). Κατά τη διάρκεια της δικής μου έρευνας διαπίστωσα ότι τα περισσότερα αγόρια έχουν δει πορνό στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου, ενώ συνηθίζουν να δείχνουν τέτοιο υλικό το ένα στο άλλο. Πολλά το κάνουν για να εκτονώσουν τη σεξουαλική περιέργειά τους (πράγμα απόλυτα θεμιτό), όμως η συνεχής έκθεσή τους σε υλικό όπου οι γυναίκες χρησιμοποιούνται σεξουαλικά είναι πρόβλημα, διότι τους δίδεται μια εντελώς διαστρεβλωμένη εικόνα τού τι είναι η σεξουαλική αλληλεπίδραση».
Οι πρόσφατες έρευνες συγκλίνουν στο ότι τελικά όσον αφορά το σεξ δεν υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές μεταξύ των φύλων (σύμφωνα με το Guttmacher Institute, το 16% των αγοριών και των κοριτσιών έχουν συνάψει ερωτική σχέση πριν από τα 15). Αλλά και η συναισθηματική επένδυση είναι η ίδια. «Και τα αγόρια ερωτεύονται εύκολα, πληγώνονται, έχουν ανάμεικτα συναισθήματα για αυτήν την υπερεκτιθεμένη στο σεξ κουλτούρα μέσα στην οποία ζουν, επιθυμούν να ανοιχτούν περισσότερο στην οικογένειά τους αλλά και στους άρρενες φίλους τους». Η μόνη βασική διαφορά είναι ότι τα αγόρια έχουν πολύ μικρότερο έλεγχο στην «πλοήγηση» των ερωτικών τους σχέσεων. Σε μία έρευνα του 2006 στο Πανεπιστήμιο του Μπόουλινγκ Γκριν του Οχάιο, στο πλαίσιο της οποίας ανακρίθηκαν 1.300 έφηβοι και από τα δύο φύλα, η βασική διαπίστωση ήταν ότι σε έναν ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο τα αγόρια έχουν πολύ μικρότερη αυτοπεποίθηση και λιγότερα συναισθηματικά εφόδια για να διαχειριστούν μια ερωτική σχέση.
Τεστοστερόνη εν μέσω κρίσης
Μιλώντας αναπόφευκτα για τα αγόρια που εξακολουθούν να ανδρώνονται σε παραδοσιακές, «μάτσο» κοινωνίες (όπως είναι, για παράδειγμα, οι χώρες της Μεσογείου), η αμερικανίδα ειδικός υπογραμμίζει στο BΗmagazino: «Αναμφίβολα όσο πιο «μάτσο» είναι μια κοινωνία, τόσο πιο συναισθηματικά καταδυναστευτική μπορεί να αποβεί για τα αγόρια και τους άνδρες. Οσο περισσότερο ένα αγόρι θεωρεί αδυναμία το να ζητήσει βοήθεια, τόσο περισσότερο καταπνίγει τα συναισθήματά του για αρνητικά βιώματα, που τελικά θα βγουν έξω αργότερα κατά τρόπο συχνά ανεξέλεγκτο. Εκείνο, λοιπόν, που πρωτίστως χρειάζεται να διδαχθεί είναι ότι η αναζήτηση βοήθειας είναι ταυτόχρονα ικανότητα και δύναμη».
H ίδια, μάλιστα, έχει ιδία πείρα, καθ’ ότι παντρεμένη με Ισπανό: «Τα τελευταία 20 χρόνια περνάμε τα καλοκαίρια μας στο σπίτι που αγόρασε η μητέρα του συζύγου μου σε ένα από αυτά τα θέρετρα της Ιβηρικής Χερσονήσου που προτιμούν οι ευκατάστατοι Ισπανοί. Σίγουρα δεν είναι όπως στην Ελλάδα, αλλά έτυχε να παρακολουθήσω τη μικρή αυτή κοινότητα μέσα στην κρίση. Με σόκαρε το πόσο αλαζόνες και πόσο αγκιστρωμένοι στο «μάτσο» πρότυπο είναι αρκετοί από τους προνομιούχους εκεί άνδρες. Και πόσο, βέβαια, τους φθονούν, χωρίς όμως ποτέ να το εκφράζουν ανοιχτά, οι υπόλοιποι άνδρες που έχουν χάσει τους δουλειές τους και έχουν υποστεί καίριο πλήγμα στην αρρενωπότητά τους. Μέσα σε αυτή την κοινότητα δεν υπάρχει ούτε ψήγμα δημόσιου διαλόγου για την ατομική ευθύνη που έχει ο προνομιούχος με το πούρο απέναντι στους συμπατριώτες του που υποφέρουν. Οχι ότι δεν συνέβη το ίδιο και στη δική μου χώρα με την κρίση, αλλά αυτή η πεισματική προσκόλληση σε μια «μάτσο» αρρενωπότητα τους εμποδίζει να παραδεχτούν τα λάθη τους και να ρίξουν τους τόνους».
Ποια είναι τελικά τα συνηθέστερα σφάλματα που διαπράττουν εν έτει 2014 οι γονείς στην ανατροφή των αγοριών; «Μερικές φορές νομίζω ότι έχουμε την τάση να μικροδιαχειριζόμαστε τους γιους μας, να μην τους επιτρέπουμε να αποτυγχάνουν και να παίρνουν μόνοι τους τα μαθήματά τους από τη ζωή. Το χειρότερο, βέβαια, λάθος από όλα είναι το να βομβαρδίζεις τον γιο σου με ερωτήσεις στο τέλος της ημέρας!».
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 12 Ιανουαρίου 2014
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
