Νέο φως στις προσπάθειες του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στα μέσα της δεκαετίας του ’80 να σώσει την εξασθενημένη Σοβιετική Ενωση σφυρηλατώντας καλύτερες σχέσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Μάργκαρετ Θάτσερ έριξε την Παρασκευή το Λονδίνο, που δημοσιοποίησε απόρρητα ως τώρα ντοκουμέντα.
Ο Γκορμπατσόφ ήταν το 1984 ο κύριος υποψήφιος για τη διαδοχή στο Κρεμλίνο του 73χρονου γενικού γραμματέα του ΚΚΣΕ Κονσταντίν Τσερνιένκο. Ωστόσο ήταν ελάχιστα γνωστός στο εξωτερικό όταν επισκέφθηκε το Λονδίνο, πραγματοποιώντας το πρώτο σημαντικό ταξίδι του στην Ευρώπη.
Ο Γκορμπατσόφ είχε προσκληθεί από τη βρετανίδα πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ και η επίσκεψή του το 1984 βοήθησε να αλλάξει η πορεία του Ψυχρού Πολέμου, καθώς έπεισε τη Σιδηρά Κυρία και τον σύμμαχό της, τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν, πως σύντομα μπορεί να αναλάμβανε επικεφαλής της Σοβιετικής Ενωσης ένας άνθρωπος με τον οποίο η Δύση θα μπορούσε να συνεννοηθεί.
«Είναι ένας άνθρωπος με τον οποίο μπορεί κανείς να κάνει δουλειές. Μάλλον μου άρεσε», ανέφερε η Θάτσερ στον Ρίγκαν σε ένα σημείωμα με την ένδειξη «εμπιστευτικό» έπειτα από ώρες συζήτησης με τον Γκορμπατσόφ για την κούρσα των εξοπλισμών κατά τον Ψυχρό Πόλεμο.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι τελείως αφοσιωμένος στο σοβιετικό σύστημα, αλλά είναι επίσης έτοιμος να ακούσει και να έχει έναν αυθεντικό διάλογο και να σχηματίσει άποψη ο ίδιος», είπε η Θάτσερ στον Ρήγκαν.
Μερικές ημέρες μετά τη συνάντηση, η Θάτσερ μετέβη στο Καμπ Ντέιβιντ για να πείσει τον Ρίγκαν ότι ο Γκορμπατσόφ θα είναι διαφορετικός απ’ ό,τι ήταν ηγέτες του Κρεμλίνου όπως ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ, ο Γιούρι Αντρόποφ ή ο Τσερνιένκο, ο οποίος ήταν τόσο άρρωστος ώστε συχνά έχανε συνεδριάσεις του Πολιτικού Γραφείου.
Οι φάκελοι του 1984 – που αποχαρακτηρίστηκαν μετά την παρέλευση 30 ετών – δείχνουν μεταξύ άλλων τη Θάτσερ να χειρίζεται τις διαπραγματεύσεις με τη Λαϊκή Κίνα για την επιστροφή του Χονγκ Κονγκ, την απεργία των ανθρακωρύχων στη Βρετανία και την υψηλή πολιτική της βολιδοσκόπησης του πιθανού επόμενου ηγέτη του ισχυρότερου αντιπάλου της Δύσης.
Σύμφωνα με τα σημειώματα και τα αρχεία που αποχαρακτηρίστηκαν, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος ήταν τότε μόλις 53 ετών και η κομψή σύζυγός του Ραΐσα έπεισαν τη Θάτσερ ότι αν γινόταν ηγέτης της ΕΣΣΔ, θα μπορούσε να προσφέρει στη Δύση ένα άνοιγμα έπειτα από χρόνια αδιεξόδου.
Στην έπαυλη του 16ου αιώνα που αποτελεί την εξοχική κατοικία των βρετανών ηγετών και είναι γνωστή ως Τσέκερς, η Θάτσερ μίλησε με τον Γκορμπατσόφ επί ώρες για τους περιορισμούς στη μετανάστευση των εβραίων, την τύχη διαφωνούντων στην ΕΣΣΔ όπως ο φυσικός Αντρέι Ζαχάροφ και τα πλεονεκτήματα του καπιταλισμού και του κομμουνισμού.
Η Θάτσερ είπε πως βρετανοί συνδικαλιστές ηγέτες όπως ο Αρθουρ Σκάρτζιλ δυσφημούν τον κομμουνισμό, καθώς δεν διεξάγουν εκλογές και εκφοβίζουν τους ανθρακωρύχους για να απεργήσουν. Υπαινίχθηκε επίσης πως υπάρχει ενδεχομένως σοβιετική οικονομική βοήθεια προς τα συνδικάτα, σύμφωνα με σημειώσεις που κρατούσαν κατά τη συνάντηση οι σύμβουλοί της.
Ο Γκορμπατσόφ είπε πως η Θάτσερ δεν πρέπει να κατηγορεί κανέναν άλλο παρά τη Βρετανία για τα προβλήματά της και πως η Σοβιετική Ενωση δεν είχε μεταβιβάσει κεφάλαια στο Εθνικό Συνδικάτο Ανθρακωρύχων, προσθέτοντας όμως στην απάντησή του τη φράση «καθ’ όσα γνωρίζω». Επειτα έριξε μια «λοξή ματιά» στον σύμβουλό του σε εκείνη τη συνάντηση όπως σημειώνουν οι βρετανοί αξιωματούχοι.
«Μια φορά το χρόνο, ακόμη κι ένα άδειο όπλο μπορεί να εκπυρσοκροτήσει»
Δεν είναι σαφές αν η Θάτσερ είπε το ανέκδοτο που της είχε προτείνει ένας από τους συμβούλους της από μια από τις επιστολές του Καρλ Μαρξ προς τον Φρίντριχ Ενγκελς, ο οποίος θυμόταν πως η μητέρα του, τού είχε πει κάποτε: «Μακάρι ο Καρλ να είχε κάνει Κεφάλαιο … αντί να γράψει απλώς γι’ αυτό».
Μετά το γεύμα που ολοκληρώθηκε με μια πρόποση για την καλή ατμόσφαιρα της συνάντησης, οι Γκορμπατσόφ και Θάτσερ έδωσαν μια πολύ πιο ιδιωτική μάχη – συνοδεία καφέ στο καθιστικό – σχετικά με την κούρσα των εξοπλισμών ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Για πάνω από τρεις ώρες, ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος σε κάποια στιγμή έδειξε στην Θάτσερ ένα ολοσέλιδο γράφημα των New York Times που εικόνιζε τη δύναμη πυρός των πυρηνικών οπλοστασίων των υπερδυνάμεων, εξέθεσε στην ιδιαίτερα μαχητική πρωθυπουργό τη φρίκη ενός πυρηνικού χειμώνα.
Επικαλούμενος μια ρωσική παροιμία, ο Γκορμπατσόφ είπε στην Θάτσερ: «Μια φορά το χρόνο, ακόμη κι ένα άδειο όπλο μπορεί να εκπυρσοκροτήσει».
Η Θάτσερ αντέταξε πως πιστεύει ότι τα πυρηνικά όπλα αποτελούν δύναμη αποτροπής και πως η Πρωτοβουλία Στρατηγικής Άμυνας του Ρίγκαν, γνωστή ως «Πόλεμος των Άστρων», ήταν μια έκφραση του «ονείρου» του για ειρήνη.
«Η Ραΐσααπέχει πολύ από τη συνηθισμένη σοβιετική γυναίκα»
Ο Γκορμπατσόφ δήλωσε κατηγορηματικά πως, παρά το γεγονός ότι δεν είχε διεξαχθεί σύνοδος κορυφής ανάμεσα σ’ έναν αμερικανό πρόεδρο και ένα γενικό γραμματέα του ΚΚΣΕ αφότου ο Τζίμι Κάρτερ συναντήθηκε με τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ το 1979, το Κρεμλίνο είχε αποφασίσει να δώσει προτεραιότητα στο «υψηλότερο ιδανικό» της ειρήνης, στις συνομιλίες που θα διεξάγονταν το 1985.
Η Θάτσερ, η οποία πέθανε το 2013 σε ηλικία 87 ετών, είπε στον Ρίγκαν πως εντυπωσιάστηκε από την έντονη προσωπικότητα του Γκορμπατσόφ, την προθυμία του να συζητήσει και την πιθανόν ακόμη πιο έντονη προσωπικότητα της συζύγου του.
«Η σύζυγός του απέχει πολύ από τη συνηθισμένη σοβιετική γυναίκα», έγραψε ο ιδιαίτερος γραμματέας της Θάτσερ, ο Τσαρλς Πάουελ, σε ένα σημείωμά του προς τον τότε υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζορτζ Σουλτς.
«Το διδακτορικό της στη Φιλοσοφία δεν μπορεί να κρύψει μια φιλική και ελκυστική προσωπικότητα με εντυπωσιακά ευρεία γνώση της σύγχρονης κλασικής και της αγγλικής λογοτεχνίας».
Ο Ρίγκαν και ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος έγινε ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης στις 11 Μαρτίου 1985, συναντήθηκαν για πρώτη φορά στις 19 Νοεμβρίου 1985 στη Γενεύη.
Μετά ωστόσο εκείνη τη συζήτηση με τον Γκορμπατσόφ, η Θάτσερ μετέβη στην Κίνα για συνομιλίες σχετικά με το Χονγκ Κονγκ. Ομως οι συνεργάτες της σάστισαν όταν ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος συνέχιζε την επίσκεψή του στη Βρετανία, εμφανίσθηκε απρόσκλητος στην Ντάουνινγκ Στριτ ζητώντας να δει την περίφημη μαύρη πόρτα του αριθμού 10.
Ο μελλοντικός τότε ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης κατάφερε να μπει στο μπροστινό χολ και έφυγε «με ευχάριστη διάθεση» πριν εμφανισθεί κάποιος από τους ιδιαιτέρους γραμματείς της Θάτσερ.
Ο Νόμος περί Δημοσίων Αρχείων
Περίπου 500 φάκελοι από το Γραφείο του Υπουργικού Συμβουλίου και το Γραφείο του Πρωθυπουργού θεωρήθηκαν το 1984 αρκετά ευαίσθητοι ώστε να κρατηθούν απόρρητοι για 30 χρόνια βάσει του Νόμου περί Δημοσίων Αρχείων.
Ευαίσθητα βρετανικά ντοκουμέντα τηρούνταν απόρρητα για μισό αιώνα βάσει κανονισμών που υιοθετήθηκαν επί πρωθυπουργίας Χάρολντ Μακμίλαν αμέσως μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως το διάστημα αυτό μειώθηκε στα 30 χρόνια επί πρωθυπουργίας του Εργατικού Χάρολντ Ουίλσον.
Τα τελευταία χρόνια ο κανόνας μειώθηκε στα 20 χρόνια, αν και εξαιρετικά ευαίσθητα έγγραφα μπορεί να τηρηθούν απόρρητα για μεγαλύτερο διάστημα με την άδεια του υπουργού Δικαιοσύνης.
