Επτά μήνες μετά την πρώτη δημοσιοποίηση των απόρρητων εγγράφων της αμερικανικής Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας (NSA) από τον Εντουαρντ Σνόουντεν, οι αποκαλύψεις εξακολουθούν να σοκάρουν: εκατομμύρια πολίτες σε όλο τον κόσμο, δεκάδες κυβερνήσεις και αρχηγοί κρατών, πρεσβείες, διπλωματικές αποστολές, διεθνείς οργανισμοί και μη κυβερνητικές οργανώσεις, εχθροί και φίλοι, όλοι βρίσκονται κάτω από το άγρυπνο μάτι της αμερικανικής κατασκοπευτικής μηχανής. Και την ίδια ώρα, άλλες χώρες όπως η Βρετανία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Δανία, η Νορβηγία, το Ισραήλ, η Βραζιλία μοιράζονταν στα κρυφά πληροφορίες με τους Αμερικανούς ενώ παράλληλα…κατασκοπεύονταν από τις ΗΠΑ και, ανάλογα με τις τεχνολογικές δυνατότητες κάθε κράτους, κατασκόπευαν και η μία την άλλη.

Μέσω μυστικής δικαστικής εντολής η εταιρεία τηλεπικοινωνιών Verizon παρέδιδε καθημερινά όλα τα στοιχεία των επικοινωνιών των πελατών της στην NSA, η οποία επίσης υπέκλεπτε τους σέρβερ εννέα ιντερνετικών κολοσσών, μεταξύ των οποίων η Facebook, η Google, η Microsoft και η Yahoo.

Τηλεφωνικές επικοινωνίες, κινήσεις στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, ανταλλαγή αρχείων και δεδομένων και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο εκατομμυρίων πολιτών – «υπόπτων για τρομοκρατία» αλλά, κυρίως, μη υπόπτων – βρέθηκαν στο στόχαστρο του κατασκοπευτικού προγράμματος PRISM.

Τον περασμένο Μάρτιο, λίγο προτού αποκαλυφθεί το σκάνδαλο, η NSA συγκέντρωσε 97 εκατομμύρια τέτοιες «αναφορές ενδιαφέροντος» από όλο τον κόσμο. Η GCHQ, η βρετανική υπηρεσία πληροφοριών, συγκέντρωσε ακόμη μεγαλύτερο όγκο δεδομένων, μέσω του προγράμματος Tempora: παγιδεύοντας 200 καλώδια οπτικών ινών μπορούσε να παρακολουθεί ως και 600 εκατομμύρια επικοινωνιών καθημερινά!

Ο Σνόουντεν, ο πρώην αναλυτής της NSA που για λόγους πολιτικής συνείδησης πέρασε στην άλλη όχθη, το απέδειξε χωρίς καμία αμφιβολία: ο Μεγάλος Αδελφός δεν κοιμάται ποτέ.

Οπως αποκαλύφθηκε πρόσφατα, η NSA το 2007 έφτασε σε συμφωνία με το Λονδίνο, η οποία της επέτρεπε να αποθηκεύει τα εξωτερικά στοιχεία ηλεκτρονικών επικοινωνιών και για τη Βρετανία, ανεξαρτήτως του εάν υπήρχε «ύποπτη δραστηριότητα» των στόχων. «Πόσο έκπληξη όμως προκαλεί το γεγονός ότι δουλειά των υπηρεσιών κατασκοπείας είναι να… κατασκοπεύουν;» ρωτήσαμε τον Φραντσέσκο Ραγκάτσι, ερευνητή στο Κέντρο για τη Μελέτη των Συγκρούσεων, της Ελευθερίας και της Ασφάλειας (CCLS) στο Παρίσι και βοηθό καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Λέιντεν στην Ολλανδία. «Αυτό που είναι σοκαριστικό στις αποκαλύψεις του Σνόουντεν δεν είναι ότι οι υπηρεσίες κατασκοπείας κατασκοπεύουν, αλλά ότι συγκεντρώνουν πολύ περισσότερες πληροφορίες από ό,τι είναι απαραίτητο και αποδεκτό σε ένα δημοκρατικό περιβάλλον.


Η κλίμακα και ο όγκος των πληροφοριών που συγκεντρώθηκαν είναι χωρίς προηγούμενο» μας εξηγεί. Και προσθέτει: «Η πρόσφατη έκθεση επιτροπής του Λευκού Οίκου «Ελευθερία και Ασφάλεια σε έναν Μεταβαλλόμενο Κόσμο» υποστηρίζει ξεκάθαρα ότι μια υπηρεσία πληροφοριών σε μια δημοκρατία πρέπει να ισορροπεί μεταξύ δύο αρχών: της εθνικής ασφάλειας και της ιδιωτικής ζωής. Αλλά το ζήτημα δεν είναι αυτό. Η φύση αυτών των δύο είναι διαφορετική. Η ιδιωτική ζωή είναι ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα που αναγνωρίζεται από την οικουμενική διακήρυξη του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και σχεδόν σε κάθε σύνταγμα δημοκρατικού καθεστώτος».
Οι αποκαλύψεις στον Τύπο για το κατασκοπευτικό δίκτυο της NSA προκαλούν αμηχανία στους κρατικούς αξιωματούχους –όχι μόνο στους κύριους υπαίτιους των παρακολουθήσεων, όπως η κυβέρνηση Ομπάμα και οι βρετανοί σύμμαχοί της, αλλά και σε εκείνους που έπεσαν θύμα των παρακολουθήσεων. Πώς να εξηγήσει η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ στη γερμανική κοινή γνώμη ότι η NSA παρακολουθούσε το κινητό της τηλέφωνο από το 2002, εν γνώσει μάλιστα, όπως κάποια μέσα μετέδωσαν, της αμερικανικής ηγεσίας; Και πώς να δικαιολογήσει τη «χλιαρή» αντίδρασή της, με δηλώσεις όπως «η παρακολούθηση μεταξύ συμμάχων είναι απαράδεκτη»;

«Οι επικοινωνίες των Ευρωπαίων δεν είναι ασφαλείς και αυτό είναι γνωστό εδώ και 20 χρόνια. Οι πολιτικοί μπορεί να μη γνωρίζουν πάντα ότι τα τηλέφωνά τους δεν είναι ασφαλή αλλά υπάρχουν άνθρωποι στις κυβερνήσεις που το γνωρίζουν. Το πρόβλημα είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις οι ευρωπαϊκές μυστικές υπηρεσίες επίσης υποκλέπτουν επικοινωνίες» μας είπε από το Λονδίνο ο αναλυτής της Αμερικανικής Ενωσης Πολιτικών Ελευθεριών (ACLU) Κρίστοφερ Σογκόιαν.

«Οι Αμερικανοί δεν είναι οι μοναδικοί κατάσκοποι στον κόσμο, υπάρχουν κατάσκοποι και σε άλλες χώρες. Αν δεν θέλεις τους Κινέζους ή τους Ρώσους ή τους Ισραηλινούς ή τους Ινδούς να κατασκοπεύουν τότε πρέπει να λάβεις μέτρα για να προστατεύσεις τις ευαίσθητες πληροφορίες. Ακόμη και αν οι Αμερικανοί σταματήσουν, οι υπόλοιποι δεν θα το κάνουν και ως εκ τούτου αποτελεί προτεραιότητα η προστασία των δεδομένων σου… Τα υπάρχοντα συστήματα που επιτρέπουν στην αστυνομία της κάθε χώρας να παρακολουθεί τις επικοινωνίες αφήνουν την πόρτα ανοικτή και σε άλλες κυβερνήσεις να κάνουν το ίδιο. Και εσείς οι Ελληνες έχετε μεγάλη εμπειρία σε αυτό. Αυτό που συνέβη στην Ελλάδα το 2004 πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα για όλες τις χώρες» πρόσθεσε ο Σογκόιαν.
Από το πρόγραμμα παρακολουθήσεων των αμερικανικών και βρετανικών μυστικών υπηρεσιών δεν ξέφυγε ούτε το Ισραήλ: όπως αποκάλυψε η εφημερίδα «Guardian», παρακολουθούνταν και οι επικοινωνίες ισραηλινών αξιωματούχων, μεταξύ των οποίων του ισραηλινού πρώην πρωθυπουργού Εχούντ Ολμέρτ και του πρώην υπουργού Αμυνας Εχούντ Μπαράκ. NSA και GCHQ παρακολουθούσαν επίσης διάφορες υπηρεσίες και προγράμματα αρωγής των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη, όπως τη UNICEF και το Ινστιτούτο Ερευνας για τον Αφοπλισμό του ΟΗΕ, τις επικοινωνίες των Γιατρών του Κόσμου, τον ευρωπαίο επίτροπο Ανταγωνιστικότητας Χοακίν Αλμούνια, τα γραφεία της γαλλικής πετρελαϊκής εταιρείας Total και της γαλλικής κατασκευάστριας αμυντικού εξοπλισμού Thales. Και η λίστα δεν έχει τελειωμό.
Ο πρόεδρος Ομπάμα συνεχίζει να υπεραμύνεται του κατασκοπευτικού προγράμματος της NSA, υποστηρίζοντας ότι αν και χρειάζεται να μπουν κάποιοι κανόνες, είναι απαραίτητο στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Εξάλλου, όπως λέει, η αμερικανική υπηρεσία δεν ακούει το περιεχόμενο των επικοινωνιών αλλά συλλέγει μόνο τα «μεταδεδομένα», δηλαδή στοιχεία όπως το ποιος επικοινώνησε με ποιον, από πού και για πόσο χρόνο. «Οι Αμερικανοί, και το ίδιο ισχύει για τους Ευρωπαίους, που δεν ενοχλούνται από τις παρακολουθήσεις της NSA καλύτερα να έχουν κατά νου ότι η αρχή «αν δεν έχεις τίποτα να κρύψεις δεν έχεις τίποτα να φοβάσαι» δεν θα τους πάει μακριά» εξηγεί ο Γουίλιαμ Μπίνι, πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος της NSA.

«Δεν έχει σημασία αν εσύ πιστεύεις ότι δεν έχεις κάτι να κρύψεις. Αυτό που έχει σημασία είναι το αν η NSA πιστεύει ότι έχεις κάτι να κρύψεις. Και προς το παρόν δεν είμαστε βέβαιοι για το πώς γίνεσαι ύποπτος. Μπορεί να είναι από τις τηλεφωνικές σου επικοινωνίες ή τις επικοινωνίες στο Skype, μπορεί από τα sms που στέλνεις ή τα emails σου.΄Η, ακόμη πιο τυχαίο, μπορεί να βρεθεί ότι με κάποιον τρόπο, μέσω χιλιάδων ατόμων, σχετίζεσαι με τρομοκράτες. Αλγόριθμοι όπως τραπεζικές κινήσεις, ταξίδια στο εξωτερικό ή διαιτητικές συνήθειες μπορεί να πυροδοτήσουν κάτι τέτοιο. Δεν γνωρίζουμε πώς κάποιος γίνεται στόχος» καταλήγει ο καθηγητής Ραγκάτσι.

Ερευνα της ΕΕ – Αποστολή στις Βρυξέλλες
«Γυρίζουν την πλάτη στον Σνόουντεν»
«Οι περισσότερες κυβερνήσεις επωφελούνται από την απόφαση του Σνόουντεν να αποκαλύψει τα προγράμματα μαζικής παρακολούθησης από την NSA» δήλωσε ο πρώην δημοσιογράφος της βρετανικής εφημερίδας «The Guardian» Γκλεν Γκρίνγουολντ στη 15η ακρόαση της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) για την ηλεκτρονική μαζική επιτήρηση των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του περασμένου μήνα στις Βρυξέλλες και την οποία παρακολούθησε «Το Βήμα».
Ο Γκρίνγουολντ, ο οποίος ανέλαβε να δημοσιοποιήσει τα απόρρητα έγγραφα σχετικά με τις παράνομες παρακολουθήσεις της NSA και παρενέβη μέσω βιντεοδιάσκεψης στην ακρόαση της επιτροπής LIBE, είπε: «Ενώ πολλές χώρες μιλούν για το πόσο γενναία ήταν η απόφαση του Σνόουντεν και εκμεταλλεύονται όσα αποκάλυψε, την ίδια στιγμή τού γυρίζουν την πλάτη, αρνούμενες να του παραχωρήσουν άσυλο».
Σε ερώτηση της ολλανδής ευρωβουλευτού και αντιπροέδρου της LIBE Σοφία Ιν’τ Βελτ, σχετικά με το ποιες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις συνεργάζονται με την NSA, ο Γκρίνγουολντ απάντησε: «Πέρα από τη Βρετανία, που είναι ο στενότερος σύμμαχος της NSA, υφίσταται και η συνεργασία ανά περίπτωση, που αφορά δηλαδή συγκεκριμένες παρακολουθήσεις. Η Γερμανία, η Γαλλία, η Νορβηγία, η Σουηδία και η Δανία είναι μεταξύ των κρατών στην Ευρώπη που έχουν συνεργαστεί περισσότερο με την NSA».
Κατά την παρουσίαση του σχετικού σχεδίου έκθεσης από τον εισηγητή Κλοντ Μοράες της Βρετανίας, τονίστηκε η ανάγκη να υπάρξει ένα ευρωπαϊκό «υπολογιστικό νέφος» για την αποθήκευση των δεδομένων των ευρωπαίων πολιτών, τα οποία θα διέπονται από την αυστηρή ευρωπαϊκή νομοθεσία και στα οποία δεν θα μπορεί να έχει πρόσβαση η NSA. Σύμφωνα με τα προκαταρκτικά συμπεράσματα, το θέμα της προστασίας δεδομένων πρέπει να μείνει εκτός της ατζέντας για τη συμφωνία ελευθέρου εμπορίου ΕΕ-ΗΠΑ (TTIP). Η έκθεση θα τεθεί σε ψηφοφορία στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Φεβρουάριο.

Υποκρισία και αγαστή συνεργασία


Απλώς οι Αμερικανοί το έκαναν καλύτερα

Μπορεί η καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ να γκρίνιαξε δημοσίως με την ενοχλητική αποκάλυψη ότι οι Αμερικανοί παρακολουθούσαν και το δικό της κινητό, αλλά η αγανάκτησή της έχει μια γερή δόση υποκρισίας. Οπως αποδείχθηκε, Γερμανία, Βρετανία, Γαλλία, Νορβηγία, Αυστραλία, Ισραήλ και άλλες χώρες λειτουργούν παράλληλα και σε μυστική συνεργασία με την NSA συστήματα παρακολούθησης και ανταλλάσσουν πληροφορίες. Απλώς οι ΗΠΑ το έκαναν καλύτερα και σε τεράστια έκταση.

Τρεις γενναίοι άνθρωποι-κλειδιά
Μια διαφορετική «τρόικα» συγκρότησαν αυτοί που πήγαν κόντρα στο ρεύμα και κατέστησαν τις κατασκοπευτικές ενέργειες της NSA γνωστές στον κόσμο. Την αποτελούν ο πρώην αναλυτής για λογαριασμό της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (NSA) Εντουαρντ Σνόουντεν (φωτογραφία) και οι συνεργάτες στους οποίους παρείχε το υποκλαπέν υλικό: ο πρώην δημοσιογράφος της βρετανικής εφημερίδας «Guardian» Γκλεν Γκρίνγουολντ και η δημιουργός ντοκυμαντέρ Λόρα Πόιτρας.

Πού έφτασε το μακρύ χέρι της NSA
38 πρεσβείες και διπλωματικές αποστολές και 35 ηγέτες κρατών σε όλον τον κόσμο βρέθηκαν να παρακολουθούνται από την NSA. Η Ελλάδα, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ινδία και η Νότια Κορέα είναι μόνο μερικές από τις χώρες-στόχους της αμερικανικής υπηρεσίας. Οι πρεσβείες και οι αποστολές της ΕΕ σε Νέα Υόρκη και Ουάσιγκτον επίσης παρακολουθούνταν.

Μπαρτ Πρενέελ
«Κυβερνήσεις και εταιρείες συνεργάζονται»

«Η αίσθηση ασφαλείας και η προστασία των προσωπικών δεδομένων στον ψηφιακό κόσμο έχουν χαθεί» λέει στο «Βήμα» ο Μπαρτ Πρενέελ, καθηγητής Ασφαλείας των Υπολογιστών και Βιομηχανικής Κρυπτογραφίας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο.


–Γιατί τα λεγόμενα «μεταδεδομένα» αποκαλύπτουν περισσότερες πληροφορίες για εμάς από ό,τι πιστεύουμε;
«Τα μεταδεδομένα αποκαλύπτουν ποιος μιλάει με ποιον, ποιος στέλνει e-mail σε ποιον, ποιος καλεί ποιον, τι ώρα συνδέεσαι στον λογαριασμό σου και αν χρησιμοποιείς κινητό σε ποια τοποθεσία βρίσκεσαι. Αν συνδυάσεις όλες αυτές τις πληροφορίες, μπορείς να δεις τα δίκτυα του καθενός, δηλαδή ποιος είναι φίλος με ποιον, ποιος έχει σχέση με ποιον. Επιπλέον αποκαλύπτονται πιο ευαίσθητες πληροφορίες, όπως από τι ασθένειες μπορεί να πάσχει κάποιος, αν επισκέπτεται ένα συγκεκριμένο νοσοκομείο ή τη θρησκεία του επειδή κάνει συγκεκριμένες κινήσεις σε συγκεκριμένες ημέρες της εβδομάδας. Μπορεί να αποκαλυφθεί ότι θέλεις να αλλάξεις δουλειά επειδή στέλνεις αιτήσεις. Οι πληροφορίες που αφορούν την τοποθεσία είναι πολύ ευαίσθητες επειδή αποκαλύπτουν πολλά από αυτά τα στοιχεία».

–Πιστεύετε ότι χρειαζόμαστε ένα είδος «ψηφιακού κοινωνικού συμβολαίου»;
«Υπάρχει το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ πολιτών και κράτους και πιστεύω ότι εν γένει οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες το σέβονται. Μεταξύ των πολιτών και των εταιρειών υπάρχει η νομοθεσία για την προστασία της ιδιωτικότητας. Αυτοί οι περιορισμοί λειτουργούν στη βάση της συναίνεσης του χρήστη αλλά, αν για παράδειγμα εγκαταστήσει κάποιος στο κινητό του μια εφαρμογή, παραχωρεί όλα τα δικαιώματα που του ζητάει και δεν μπορεί να επιλέξει ποιες πληροφορίες θέλει να δώσει και ποιες όχι. Ετσι η έννοια της συγκατάθεσης αυτοαναιρείται. Το πρόβλημα είναι ότι οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες συνεργάζονται κατά κάποιον τρόπο αφού οι κυβερνήσεις πηγαίνουν σε αυτές για να πάρουν τις πληροφορίες που χρειάζονται. Επομένως η αίσθηση ασφαλείας του πολίτη, το να μη γνωρίζει η κυβέρνηση τι πληροφορίες δίνει σε μια εταιρεία, δεν υφίσταται. Αυτή η προστασία έχει χαθεί. Η ισορροπία ισχύος μεταξύ ατόμων, εταιρειών και κυβερνήσεων διαταράσσεται. Επομένως χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό ψηφιακό συμβόλαιο που θα διέπει αυτές τις σχέσεις».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ