Ανακαλύψαμε… τα ζώα

Ποιος μιλάει;
Αν και πολλές μελέτες έχουν αναδείξει διάφορες πλευρές της νοημοσύνης τους, το ερώτημα αν τα δελφίνια μιλούν μια δική τους γλώσσα δεν έχει απαντηθεί σαφώς. Στη δεκαετία του 1980 ο Λου Χέρμαν είχε δείξει ότι κατανοούν το συντακτικό, ενώ πολλοί επιστήμονες έχουν υποστηρίξει ότι οι ήχοι με τους οποίους επικοινωνούν μεταξύ τους δεν είναι απλά «σήματα» αλλά μια μορφή λέξεων. Κανένας ωστόσο, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει ανά τις δεκαετίες, δεν έχει αποκρυπτογραφήσει αυτό το «λεξιλόγιο» και, ακόμη περισσότερο, κανένας δεν έχει μιλήσει με τα δελφίνια. Δύο νέες απόπειρες για να ανοίξει αυτός ο διάλογος ξεκίνησαν τα τελευταία χρόνια. Από το 2008 ο βρετανός μηχανικός της ακουστικής Τζον Στιούαρτ Ριντ και ο αμερικανός ανεξάρτητος ερευνητής Τζακ Κάσεβιτς προσπαθούν να συνεννοηθούν με τα θαλάσσια θηλαστικά μέσω της πρωτοβουλίας Speakdolphin, μετατρέποντας σε εικόνες τα αποτυπώματα που δημιουργούν στο νερό τα κύματα των ήχων τους. Αν και η προσέγγιση θεωρείται αμφιλεγόμενη, το 2011 ανακοίνωσαν ότι τα δελφίνια ανταποκρίθηκαν σε οκτώ σήματά τους, αναγνωρίζοντας ισάριθμα αντικείμενα. Την ίδια χρονιά η Ντενίζ Χέρζινγκ του Πανεπιστημίου της Φλόριδας ξεκίνησε τη θεωρούμενη πιο φιλόδοξη μελέτη του είδους: μαζί με άλλους ερευνητές ανέπτυξε το CHAT (Cetacean Hearing And Telemetry), ένα υποβρύχιο πληκτρολόγιο μέσω του οποίου άνθρωποι και δελφίνια προσπαθούν να επικοινωνήσουν κάτω από το νερό. Πέρυσι επίσης ερευνητές του Πανεπιστημίου Σεντ Αντριους της Βρετανίας διαπίστωσαν ότι τα άγρια ρινοδέλφινα μιμούνται τα σφυρίγματα-υπογραφές των συγγενών και φίλων τους χρησιμοποιώντας τα σαν ονόματα, «συνήθεια» που θεωρείται αποκλειστικά ανθρώπινη. Το βραβείο ξένων γλωσσών της δεκαετίας στη θάλασσα το «έκλεψε» ωστόσο ένα άλλο κητώδες: ο Νοκ, μια λευκή φάλαινα μπελούγκα που ζει σε ενυδρείο των Ηνωμένων Πολιτειών, κατέπληξε τους πάντες φωνάζοντας σε άπταιστα… (ανθρώπινα) αγγλικά «έξω» σε έναν δύτη που διατάρασσε την ησυχία του κάνοντας συντήρηση στη δεξαμενή του.

Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου
Μετά τους χιμπαντζήδες, τους ουραγκοτάγκους, τους γορίλες και τα δελφίνια, δύο ακόμη είδη κατόρθωσαν να περάσουν επιτυχώς το λεγόμενο «τεστ του καθρέφτη»: οι ελέφαντες και οι καρακάξες, σε μελέτες που δημοσιεύθηκαν αντίστοιχα το 2006 και το 2008, από ερευνητές με επικεφαλής τον γνωστό καθηγητή Φρανς ντε Βάαλ. Η ικανότητα να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη θεωρείται ένδειξη ότι τα ζώα έχουν συνείδηση –ένα ζήτημα το οποίο αποτελεί αντικείμενο διαμάχης και προβληματισμού για την επιστήμη εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα. Η κρατούσα άποψη ήθελε παραδοσιακά τη συνείδηση να είναι αποκλειστικά ανθρώπινο χαρακτηριστικό, η «ζυγαριά» έχει αρχίσει όμως να κλίνει προς την άλλη πλευρά, με μια νέα τάση να υποστηρίζει ότι τουλάχιστον κάποια είδη με υψηλή νοημοσύνη τη διαθέτουν επίσης. Το καλοκαίρι του 2012 μάλιστα επιστήμονες ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού αποφάσισαν να πάρουν σθεναρά θέση υπέρ του δικαιώματος των ζώων στη συνείδηση υπογράφοντας δύο διακηρύξεις, τη «Διακήρυξη του Κέιμπριτζ για τη συνείδηση» που παρουσιάστηκε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στη Βρετανία, και τη «Διακήρυξη των δικαιωμάτων των κητωδών» (φαλαινών, δελφινιών κ.ά.) που παρουσιάστηκε στην Αμερικανική Ακαδημία για την Προώθηση των Επιστημών στις Ηνωμένες Πολιτείες.