δοκίμια, ιστορία: Οι απαρχές της νεωτερικής εποχής

C. A. Bayly
Η γέννηση του νεωτερικού κόσμου, 1780-1914
Μετάφραση Κώστας Αντύπας,
επιμέλεια Κατερίνα Πάπαρη, Γιάννης Βογιατζής.
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2013,
σελ. 656, τιμή 37,28 ευρώ

Ενα βιβλίο που φέρει τον φιλόδοξο τίτλο «Η γέννηση του νεωτερικού κόσμου» θα πρέπει να είναι έργο αναφοράς –και η μελέτη του καθηγητή στο Κέιμπριτζ Κρίστοφερ Αλαν Μπέιλι είναι σπουδαία. Μελέτη επιβλητική, ιστορική και πολιτισμική σύνθεση που σπάνια μπορεί κανείς να συναντήσει, διατρέχει την πιο κρίσιμη περίοδο των νεότερων χρόνων (αν δεχθούμε ότι αυτοί αρχίζουν με τον Βαζάρι): από το 1780, λίγο προτού ξεσπάσει η Γαλλική Επανάσταση, ως το 1914, που ξεσπά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Ο αναγνώστης, ακόμη και εκείνος που γνωρίζει την εποχή, θα μείνει έκπληκτος συγκρίνοντας τα δεδομένα και τα πορίσματά της και διαπιστώνοντας τις ομοιότητές τους με όσα μας απασχολούν σήμερα: τη θρησκευτική πίστη (ή την αναβίωση του θρησκευτικού αισθήματος και τις φονταμενταλιστικές εξάρσεις του), την παγκοσμιοποίηση και τη μεταλλαγή των σύγχρονων αυτοκρατοριών. Για όποιον ειδικά θέλει να εμβαθύνει στο θέμα των επιπτώσεων και των εκδοχών της παγκοσμιοποίησης δεν υπάρχει τίποτε ερεθιστικότερο και σημαντικότερο. Επίσης για όποιον θέλει να μάθει πώς γεννήθηκε το νεωτερικό κράτος και τι σημαίνει, πώς διαπλέκονται μεταξύ τους τα περιφερειακά ιστορικά γεγονότα, ποια ήταν η επίδραση των κρίσεων, των εξεγέρσεων και των επαναστάσεων, ποιες οι επιπτώσεις της εκβιομηχάνισης, πώς μεταλλάχθηκαν οι μεγάλοι θεσμοί, τα συστήματα δικαιοσύνης, αλλά και όσα συνιστούν αυτό που απλούστερα αποκαλούμε «τρόπο ζωής»: η ενδυμασία, οι προσωπικές και διαπροσωπικές σχέσεις, η οικογένεια, η κοινότητα μικρής ή μεγάλης κλίμακας. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος διέλυσε το παλιό σύστημα των αυτοκρατοριών. Αλλά αυτό δεν έγινε σε μια μέρα. Τα όσα προηγήθηκαν το εξηγούν –και ταυτοχρόνως εξηγούν και τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Στοχασμοί στους δρόμους της Ιστορίας
Από τον Χίτλερ ως το Γούντστοκ και από τη μανία των μπεστ σέλερ ως τα 200 χρόνια του Κιτς

Αναστάσης Βιστωνίτης
Οι μηχανές της Ιστορίας
Εκδόσεις Ολκός, 2013,
σελ. 208, τιμή 12,78 ευρώ

Εθνικισμός, τρομοκρατία, θρησκευτικός φανατισμός. Ελευθερία έκφρασης και ανθρώπινα δικαιώματα. Ο φασισμός και οι τσαρλατάνοι του Χίτλερ, ο σταλινισμός στη Σοβιετική Ενωση και τα δύο πρόσωπα της Ρωσίας, η κατάργηση των εθνικών συνόρων και η Ενωμένη Ευρώπη, η ίδρυση του πρώτου νεοναζιστικού κόμματος στη Γερμανία. Ο ποιητής και αρθρογράφος του «Βήματος» Αναστάσης Βιστωνίτης πραγματεύεται στα δοκίμια του τόμου μείζονα γεγονότα και καταστάσεις της ευρωπαϊκής ιστορίας. Δημοσιευμένα τα περισσότερα ως επιφυλλίδες στο «Βήμα» τη δεκαετία του 1990, αποτυπώνουν τη στιγμή και την ατμόσφαιρα μιας κρίσιμης δεκαετίας μεγάλων πολιτικών μεταβολών, των οποίων το αποτέλεσμα ζούμε σήμερα. Σε ξεχωριστές ενότητες άρθρα για το κοινωνικό και το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι: την επίδραση του Γούντστοκ σήμερα, τη μανία με τα μπεστ σέλερ, την αντοχή του Ε. Α. Πόου, τα 200 χρόνια του Κιτς, την αποστολή του συγγραφέα και τη σχέση του με την εποχή του, γραμμένα με την τεχνική του βιεννέζικου feuilleton και τις αρχές του αμερικανικού Νew Journalism. Προβληματισμοί μιας εποχής οι οποίοι υπερβαίνουν την εμπειρική αποτίμηση σε ένα συγχρονικό πλαίσιο και αποκτούν για τον σημερινό αναγνώστη τη διάρκεια διαχρονικών στοχασμών για τις διαδρομές της Ιστορίας και τις καταλήξεις τους.

Niall Ferguson
Ο μεγάλος εκφυλισμός.
Πώς παρακμάζουν οι θεσμοί και πώς πεθαίνουν οι οικονομίες
Μετάφραση Νίκος Ρούσσος.
Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2013,
σελ. 224, τιμή 11,99 ευρώ

Ο Νάιαλ Φέργκιουσον εξετάζει το μείζον θέμα της παρακμής του δυτικού κόσμου, γιατί ενώ οι χώρες της Μέσης Ανατολής αντιμετωπίζουν την πρόκληση του εκδημοκρατισμού και η Κίνα την αντίστοιχη του κράτους δικαίου ως επιστέγασμα της οικονομικής της ανάπτυξης, στις δυτικές κοινωνίες παρατηρείται ένας εκφυλισμός των θεσμών, μια κατασπατάληση της θεσμικής τους κληρονομιάς, που για να σταματήσει απαιτούνται νέες, αποφασισμένες ηγεσίες, που θα μπορέσουν να σταματήσουν την κατάρρευση του οικοδομήματος το οποίο αποκαλείται δυτικός πολιτισμός.

Δημήτρης Κ. Ψυχογιός
Η πολιτική βία στην ελληνική κοινωνία
Εκδόσεις Επίκεντρο, 2013,
σελ. 266, τιμή 13 ευρώ

Στην Ελλάδα υπάρχει πολιτική της βίας επειδή έχουμε κουλτούρα της βίας. Ο Δημήτρης Ψυχογιός στα κείμενα που απαρτίζουν το βιβλίο του Η πολιτική βία στην ελληνική κοινωνία την ορίζει ευφυώς ως αγωνιστική ανάγνωση της Ιστορίας, που η Δεξιά αποκαλεί «πολεμική αρετή των Ελλήνων» και η Αριστερά «αντιστασιακό ήθος του Ελληνισμού». Η ρητορική της βίας δημιουργεί ένα καθεστώς συγκρούσεων που καθιστά δύσκολο τον δημοκρατικό διάλογο και εκμηδενίζει τις δυνατότητες συμβιβασμού.

Helene L’ Heuillet
Στις πηγές της τρομοκρατίας.
Από τον κλεφτοπόλεμο στις επιθέσεις αυτοκτονίας
Μετάφραση Ρένη Παπαδάκη.
Εκδόσεις Πόλις, 2013,
σελ. 368, τιμή 16 ευρώ

Η τρομοκρατία είναι μια μορφή πολέμου, κατά την Ελέν Λ’ Εγέ, που διδάσκει Πολιτική και Ηθική Φιλοσοφία στη Σορβόννη. Μολονότι πρόκειται για αρχέγονο φαινόμενο, που οι απαρχές του βρίσκονται στις προϊστορικές φυλετικές κοινωνίες, η τρομοκρατία, όπως εκφράζεται σήμερα, έχει τις ρίζες της, υποστηρίζει, στον ρωσικό μηδενισμό του 19ου αιώνα, η επίδραση του οποίου εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Στη συζήτηση βέβαια παρεμπίπτει και ο Κλαούζεβιτς με τη θεωρία του περί πολέμου. Ενα αιρετικό εν πολλοίς αλλά πολύ ενδιαφέρον βιβλίο.

Michel Serres
Η Κοντορεβιθούλα
Μετάφραση Δημήτρης Ποταμιάνος.
Εκδόσεις Ποταμός, 2013,
σελ. 123, τιμή 9,50 ευρώ

Ο γάλλος επιστημολόγος Μισέλ Σερ υποβάλλει το ερώτημα: Βρισκόμαστε άραγε στο τέλος της «εποχής της γνώσης»; Η απάντησή του είναι αναπόφευκτη: τα νέα μέσα ηλεκτρονικής διάδοσης της γνώσης σημαίνουν πως «όλα πρέπει να γίνουν από την αρχή, όλα μένει να ανακαλυφθούν ξανά». Που σημαίνει πως η ουσία είναι ίδια αλλά τα μέσα κατανόησης έχουν αλλάξει. Οι προηγούμενες γενιές ήταν παιδιά του βιβλίου και της γραφής. Οι απόγονοί τους θα κινηθούν στο πεδίο της κοινωνίας των πληροφοριών, της ανοιχτής γνώσης που ορίζει την εποχή μας και αυτήν που έρχεται.

Paul Lafargue
Η θρησκεία του κεφαλαίου
Απόδοση – προλεγόμενα Αλέξανδρος Βέλιος.
Εκδόσεις Ροές, 2013,
σελ. 181, τιμή 10,65 ευρώ

Ο Πολ Λαφάργκ, γαμπρός του Μαρξ, ήταν μία από τις πιο ενδιαφέρουσες αλλά και τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του 19ου αιώνα. Σε μια εποχή που οι στοχαστές είχαν πολύ πιο ξεκάθαρες ιδέες από ό,τι στη δική μας, έγραψε ένα σύντομο σχετικά, τοξικό, βάναυσο συχνά, αλλά απολύτως συγκεκριμένο κείμενο για το κεφάλαιο, που το ταυτίζει με ένα είδος χυδαίας μεταφυσικής, της μεταφυσικής του ανήθικου κέρδους. Η «θρησκεία του κεφαλαίου» είναι θεωρητικά ανύπαρκτη αλλά ουσιαστικά καθορίζει τη μοίρα και τις τύχες του κόσμου.

Συλλογική (δίγλωσση) έκδοση
Αγαπημένη αδερφή μας Γαλλία.
Notre soeur bien-aimee la France…
Εκδόσεις Βιβλιοπωλείου της Εστίας, 2013,
σελ. 185, τιμή 19 ευρώ

«Γαλλία, Γαλλία, χαρά της οικουμένης» αναφωνούσε το 1916 ο Ναπολέων Λαπαθιώτης. Οι δεσμοί της Ελλάδας με τη χώρα του Βολταίρου είναι μακροχρόνιοι. Ο τόμος αυτός περιέχει πλήθος κείμενα πολλών γνωστών προσωπικοτήτων της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής μας ζωής που έχουν στενούς δεσμούς με τη Γαλλία. Είναι κείμενα προσωπικά και έχουν την αμεσότητα της εξομολόγησης. Αποδεικνύουν ακόμη πως οι δεσμοί ανάμεσα στις δύο χώρες εξακολουθούν να υπάρχουν ως ουσιαστικό τμήμα της σύγχρονης πολιτιστικής μας παράδοσης.