Βιβλία

Ο συγγραφέας –γιος άγγλου λιμενεργάτη που κατάφερε να σπουδάσει Φιλοσοφία στο Exeter College και στην Οξφόρδη, να διδάξει στα πανεπιστήμια αυτά, όπως και στο Harvard και στο Yale, και να πάρει τη σύνταξή του το 2008 ως καθηγητής Ευρωπαϊκής Σκέψης από το London School of Economics –επέλεξε να γράψει το βιβλίο του ως σπονδυλωτό ντοκυμαντέρ ιστοριών «στοπ καρέ»: Ξεκινά με μια διήγηση στο αποικιακό Κονγκό του Τζόζεφ Κόνραντ, για να συνεχίσει με τις εμπειρίες του Νόρμαν Λούις από τον λιμό (και την ανθρωποφαγία) της Νάπολης του 1943, τη συγκλονιστική ζωή του Αρθουρ Κέστλερ στον Ισπανικό Εμφύλιο, τις σκέψεις του Στέφαν Τσβάιχ και του Γιόζεφ Ροτ για την αυτοκρατορία των Αψβούργων… και άλλες 21 ιστορίες/αναλύσεις-γροθιές στο στομάχι του ανθρωπιστή εαυτού μας.

Οι τρεις ενότητες του βιβλίου –«Ενα αρχέγονο χάος», «Πέρα από την τελευταία σκέψη» και «Αλλο ένα ηλιόφως» –καταγίνονται αντίστοιχα με τον υποτιθέμενο μύθο της ανθρώπινης προόδου, την προδιάθεση του ανθρώπου να «αυτοπαραμυθιάζεται» και την τελική πρόταση του συγγραφέα να απελευθερωθούμε από όλες αυτές τις αυταπάτες επιστρέφοντας στη ζωώδη φύση μας. Μπορεί τα υπόλοιπα ζώα να στερούνται του εσωτερικού μονολόγου με τον οποίο οι άνθρωποι οικοδομούν την εικόνα του εαυτού τους, αλλά «δεν είναι ξεκάθαρο γιατί αυτό θα πρέπει να θέτει τους ανθρώπους σε ανώτερο επίπεδο. Γιατί θα πρέπει να θεωρείται τόσο μεγάλο επίτευγμα το σπάσιμο της σιωπής τους και ο κατοπινός μεγαλόφωνος μόχθος τους να την ανανεώσουν;» λέει ο Γκρέι. «Οι άνθρωποι», υποστηρίζει, «δεν καταφέρνουν να σταματήσουν να βλέπουν τον κόσμο μέσα από το πέπλο της γλώσσας».

Ειδικότερα, σε αυτό το βιβλίο-συνέχεια του προηγούμενού του «Αχυρένια σκυλιά», ο Τζον Γκρέι μας καλεί να ξανασκεφτούμε τον άνθρωπο, αντλώντας από την εμπειρία των ακραίων του βιωμάτων: τι μας συμβαίνει όταν πολεμάμε, όταν φυλακιζόμαστε, όταν πεινάμε; Πώς θα ζούσαμε αν αφαιρούσαμε από την καθημερινότητά μας τους φαντασιακούς μύθους της διαρκούς προόδου, της ανωτερότητας του ανθρώπινου είδους και της διάκρισής μας ως αγαπημένων πλασμάτων του Θεού; «Η μοναδικότητα των ανθρώπων», λέει ο Γκρέι, «είναι ένας μύθος που μας κληροδότησε η θρησκεία, τον οποίο οι ανθρωπιστές ανακύκλωσαν σε επιστήμη». Ή, ακόμη: «Η επιστήμη και η ιδέα της προόδου μπορεί να δείχνουν αλληλένδετες, αλλά το τελικό αποτέλεσμα της προόδου της επιστήμης είναι να καταδεικνύει την αδυναμία προόδου του πολιτισμού». Υπάρχει διέξοδος από τέτοιες ουτοπίες; Ο συγγραφέας ακούγεται πεσιμιστής: «Ο στοχασμός μπορεί να γίνει κατανοητός ως δραστηριότητα που στοχεύει όχι στο να αλλάξει τον κόσμο ή να τον κατανοήσει, αλλά απλά να τον αφήσει ως έχει» και «το να υποθέσουμε ότι ο μύθος της προόδου θα μπορούσε να κλονισθεί θα σήμαινε να αποδώσουμε στον σύγχρονο άνθρωπο μια ικανότητα βελτίωσης ανώτερη από εκείνη που αποδίδει ο ίδιος στον εαυτό του».

Σίγουρα, μπορείτε να εντοπίσετε κενά στον ειρμό του σκεπτικού του, σίγουρα μπορεί να αισθανθείτε ότι υπερβάλλει στην απαισιοδοξία του, αλλά διαβάζοντας τον Γκρέι μέσα από αυτό το τελευταίο του πόνημα θα νιώσετε με βεβαιότητα ότι βελτιώσατε το «γνώθι σ’ αυτόν» σας.