Ενας από τους πιο επικίνδυνους επαναστάτες κατά της οικονομίας της αγοράς απολαμβάνει δίπλα μου μια χωριάτικη σαλάτα ένα μεσημέρι του Σεπτεμβρίου στο Roof Garden της «Μεγάλης Βρεταννίας» με θέα στον Παρθενώνα. Κανείς βεβαίως δεν αποκαλεί «επαναστάτη» τον καθηγητή Βιώσιμης Ανάπτυξης και επικεφαλής του Earth Institute του αμερικανικού Πανεπιστημίου Κολούμπια κ. Τζέφρι Σακς. Μειλίχιος, χαμηλόφωνος και πάντα τόσο χαμογελαστός που σε προτρέπει να υποψιαστείς ότι ο διαλογισμός δεν είναι για αυτόν άγνωστη πρακτική, ο αμερικανός καθηγητής δεν είναι ο κλασικός τύπος επαναστάτη που θέλει να ανατρέψει τον σύγχρονο καπιταλισμό.
Και όμως αυτό ακριβώς σχεδιάζει να κάνει. Τον συνάντησα για δεύτερη φορά πριν από λίγες εβδομάδες, όταν μίλησε στην ετήσια εκδήλωση των ελλήνων αποφοίτων της Σχολής Διοίκησης του Χάρβαρντ που οργάνωσε στην Αθήνα ο διεθνής επενδυτής κ. Στέλιος Ζαββός. Η πρώτη φορά ήταν το καλοκαίρι του 2012, όταν δήλωσε σε συνέντευξη στο ΒΗmagazino (10 Ιουνίου 2012, τεύχος 608) ότι η «έκρηξη της ευρωζώνης» θα μπορούσε να ήταν «ζήτημα εβδομάδων». Πράγματι, σε λίγες εβδομάδες η αποτροπή της «έκρηξης» έγινε με τη γνωστή δήλωση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι από το Λονδίνο ότι θα έπραττε ό,τι χρειαστεί για να αποφευχθεί η καταστροφή, το περίφημο «whatever it takes», με το οποίο στην ουσία προειδοποίησε όσους στοιχηματίζουν στην κατάρρευση του ευρώ ότι «αν χρειαστεί» θα τυπώσει ευρώ.
Ενάμιση χρόνο μετά, ο Τζέφρι Σακς λέει περίπου ότι «ο πλανήτης θα εκραγεί», ή καλύτερα «ο πολιτισμός στη Γη θα εκραγεί», όχι βέβαια σε λίγες εβδομάδες, αλλά περίπου σε 30 χρόνια, εάν δεν αναλάβουμε δράση για να απενεργοποιήσουμε τη βόμβα του κλίματος. Συγκεκριμένα, η «έκρηξη» θα συμβεί εάν επιτρέψουμε στη μέση θερμοκρασία του πλανήτη να αυξηθεί κατά 1,5-2 βαθμούς Κελσίου. Τότε θα ενεργοποιηθεί ένας φαύλος κύκλος που θα δημιουργήσει λιμούς, μαζικά κύματα μετανάστευσης και κατακλυσμιαίες κλιματικές αλλαγές που θα σαρώσουν όλα όσα έχουν οικοδομηθεί επάνω στο κλασικό βιομηχανικό μοντέλο. Θα πράξουμε «whatever it takes» για να αποτρέψουμε αυτή την εξέλιξη;
Πολλοί αμφιβάλλουν και ορισμένοι διατυπώνουν ενδοιασμούς για το κατά πόσο προλαβαίνουμε να αλλάξουμε το διεθνές αναπτυξιακό μοντέλο. Ο κ. Σακς θεωρεί ότι διαθέτουμε ακόμη τα χρονικά περιθώρια, αλλά επισημαίνει ότι «κινούμαστε οριακά». Για αυτόν τον λόγο ταξιδεύει σε ολόκληρο τον κόσμο προσπαθώντας να ευαισθητοποιήσει και να κινητοποιήσει κυβερνήσεις και μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Ο καθηγητής πιστεύει ότι η γενεσιουργός αιτία της επερχόμενης κρίσης, η «ρίζα του κακού», βρίσκεται στην ίδια τη φιλοσοφία της οικονομίας της αγοράς, στο κεντρικό software και συγκεκριμένα στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι αγορές οι οποίες κινούν τον σύγχρονο καπιταλισμό. Οι αγορές σκέπτονται στιγμιαία, αντιδρούν ακαριαία και έχουν εγκαθιδρύσει στη συνείδηση των «παικτών» μια λογική οφέλους ή απώλειας με ορίζοντα εξαιρετικά βραχυπρόθεσμο. Οταν ζητήματα επιβίωσης ή κατάρρευσης κρατών και εταιρειών κρίνονται σε ορίζοντα ημερών ή μηνών, κανείς δεν θα σκεφτεί ότι πρέπει να αλλάξει τις αποφάσεις του για να αποτρέψει μια καταστροφή που θα συμβεί σε 30 χρόνια.
Για παράδειγμα, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών γνωρίζει ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μια σοβαρότατη απειλή, αλλά ταυτόχρονα ευνοεί την εξαγωγή αερίου με την αμφιλεγόμενη μέθοδο του fracking προκειμένου να επιτύχει την απλησίαστη μέχρι πρότινος «ενεργειακή ανεξαρτησία». Οι επενδύσεις στο νέο Ελντοράντο του αερίου και η εκτίμηση ότι με τη μέθοδο αυτή μπορεί να ανακαλυφθεί και να εξαχθεί αέριο σχεδόν από παντού στον κόσμο, ακόμη και στις πιο απίθανες περιοχές, ακόμη και στην αυλή του σπιτιού μας (!), εκτινάσσει τις μετοχές των εταιρειών ενέργειας, δημιουργεί ολόκληρα δίκτυα μυθικών κερδών και προκαλεί απόλυτη αμνησία για τις αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με την κατάρρευση του κλίματος.
Η σύγκρουση του «τώρα» με το «μέλλον» στην οποία νικητής ανακηρύσσεται σχεδόν πάντοτε το «τώρα», η ισχύς του ενστίκτου για την επιβίωση και την επικράτηση που βρίσκεται στην καρδιά της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς, δεν επιτρέπει ιδιαίτερη αισιοδοξία για τη διαμόρφωση υπερεθνικών συνεργασιών για την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals –SDGs) που έχουν τεθεί από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών το 2012 στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Οι βραχυπρόθεσμες προτεραιότητες των κρατών συγκρούονται απόλυτα με τις μακροπρόθεσμες ανάγκες του πλανήτη. Ισως το τέλος των πολιτισμών ή ακόμη και των έλλογων ειδών να είναι νομοτελειακό, αφού όχι μόνο είναι σχεδόν αδύνατον να «αλλάξεις» αυτό που πραγματικά και αυθεντικά «είσαι», αλλά απλά επειδή ό,τι έχει «πάνω», έχει και «κάτω».
Η κλιματική ισορροπία του τρόμου
Σκέφτεται κανείς ότι ίσως υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη χαζομάρα στις συλλογικές συμπεριφορές. Ισως υπάρχει μια αυτοκτονική έπαρση, ένας αποκρουστικός εγωισμός και μια μαύρη τρύπα πάνω στην καρδιά της ανθρωπότητας που ρουφάει και εξαφανίζει το αυτονόητο. Ο κ. Σακς προσπαθεί να μας καθησυχάσει. Αφήνει να εννοηθεί ότι η ανθρωπότητα διαθέτει πολλές ακόμη συλλογικές δυνατότητες για να υπερβεί θετικά έναν ακόμη «κύκλο εξέλιξης» και να δημιουργήσει έναν άλλον. Ποιος θα δράσει σήμερα, ενάντια στο σημερινό συμφέρον του, με την πεποίθηση ότι έτσι θα διασφαλίσει την κλιματική ισορροπία μετά το 2045; Ιδίως όταν όλοι πιστεύουν ότι σύντομα κάποια νέα τεχνολογία θα ανακαλυφθεί, η οποία θα επιτρέψει στην ανθρωπότητα να εξαφανίσει ως διά μαγείας και χωρίς κανένα κόστος την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Ο καθηγητής Σακς χαμογελάει και παραδέχεται ότι ένας φίλος του εργάζεται εδώ και αρκετά χρόνια σε ένα σχέδιο για τη δημιουργία μεγάλων τουρμπινών που θα απορροφήσουν και θα «εγκλωβίσουν» ξανά μέσα στη Γη τους άπειρους τόνους διοξειδίου του άνθρακα που απελευθερώνονται από την καύση των ορυκτών καυσίμων. Επιμένει, ωστόσο, ότι η διεθνής συνεργασία είναι εφικτή και ότι αυτή μπορεί να επιφέρει επαναστατικά αποτελέσματα στην προσπάθεια αναμόρφωσης πρακτικά όλων των συστημάτων που καθιστούν εφικτό τον πολιτισμό, από την ενέργεια, ως τα δίκτυα παραγωγής και διανομής τροφίμων, ως τις μεταφορές και την υγεία. Ενδεχομένως, ο κίνδυνος μιας κλιματικής ανατροπής να είναι και η αιτία που θα μας πείσει να αλλάξουμε οικονομικό μοντέλο, να τιθασεύσουμε τη μανιώδη όψη της οικονομίας της αγοράς. Σίγουρα η θέα του Παρθενώνα, ταλαιπωρημένος αλλά αγέρωχος ύστερα από 2.500 χρόνια Ιστορίας, δίνει και την αίσθηση ότι υπάρχουν μπροστά μας τουλάχιστον άλλα 2.500 χρόνια προόδου, δημιουργίας και Δημοκρατίας. Είναι σίγουρα μια επαναστατική σκέψη…
Ενα Ινστιτούτο για τον πλανήτη
Το Ινστιτούτο της Γης (The Earth Institute) ιδρύθηκε το 1995 στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης ως μη κερδοσκοπικός οργανισμός και συνίσταται από 30 ερευνητικά κέντρα και 850 επιστήμονες, μεταπτυχιακούς σπουδαστές, φοιτητές, διδακτικό και διοικητικό προσωπικό. Υπό την καθοδήγηση του διακεκριμένου οικονομολόγου και καθηγητή Βιώσιμης Ανάπτυξης Τζέφρι Σακς, το Earth Institute φιλοδοξεί να χαράξει ένα ασφαλές και βιώσιμο μονοπάτι ανάμεσα στις ποικίλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο πλανήτης, αναζητώντας νέες προτάσεις και λύσεις σε εννέα άξονες-θεματικές, ανάμεσά τους αυτές της ενέργειας, της δημόσιας υγείας, της φτώχειας, της κλιματικής αλλαγής και της εντατικής αστικοποίησης. Ως προς τον τομέα της ενέργειας, ο ερευνητικός κλάδος του Earth Institute αναπτύσσει συνεχώς επαναστατικές τεχνολογίες και προτείνει πολιτικές μεταρρυθμίσεις για τη διαφύλαξη ενός λιγότερο επισφαλούς ενεργειακά μέλλοντος. Η μείωση των βλαβερών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και η υιοθέτηση φθηνότερων, ασφαλέστερων, ανεξάντλητων πηγών ενέργειας αποτελούν ζητήματα πρώτης γραμμής για τον Τζέφρι Σακς και το επιστημονικό επιτελείο του.
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 10 Νοεμβρίου 2013
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
