Από τον Κηφισό των ταξιδιωτών ως το Μοναστηράκι των τουριστών και των συλλεκτών, από τα χιπ στέκια της οδού Κολοκοτρώνη ως την τζαζ πλατεία Καρύτση και από την αρτηρία της οδού Ακαδημίας ως το αστικό Κολωνάκι, το σοφιστικέ Παγκράτι και το εναλλακτικό Μετς, πυκνώνουν τους τελευταίους μήνες στον χάρτη της Αθήνας οι κουκκίδες που σηματοδοτούν νέα βιβλιοπωλεία.
Από τη μια οι βετεράνοι, από την άλλη οι ρομαντικοί. Πρώην εργαζόμενοι στον χώρο του βιβλίου, με εμπειρία δεκαετιών σε καλά αμειβόμενες θέσεις και καλές συνθήκες εργασίας, ήθελαν ανέκαθεν ένα δικό τους βιβλιοπωλείο, αλλά δεν είχαν κίνητρο να το δημιουργήσουν. Τώρα πτωχεύσεις, στάσεις πληρωμών και περικοπές τούς ωθούν να κάνουν το βήμα. Την ίδια ώρα, διαβαστεροί νέοι των είκοσι και τριάντα ετών, η γενιά της υποαπασχόλησης των 500 ευρώ, επενδύουν το εφάπαξ των γονιών, πολλή προσωπική εργασία και τα όνειρά τους στο βιβλίο.
Τον Μάρτιο του 2012 ο Θοδωρής Νίτσος, πρώην υπεύθυνος πωλήσεων στις εκδόσεις Ωκεανίδα, με τη σύζυγό του, παλιά βιβλιοϋπάλληλο στη Δωδώνη, άνοιξαν το βιβλιοπωλείο «Σταθμός» στον σταθμό των υπεραστικών λεωφορείων στον Κηφισό. Σε έναν χώρο 15 τετραγωνικών μέτρων, με δύο υπαίθριες βιτρίνες, διαθέτει σε προσφορά βιβλία από τρία ως δέκα ευρώ. Οι πελάτες του συγκροτούν ένα κοινό που αγοράζει βιβλία απρογραμμάτιστα, αλλά διαβάζει τα πάντα: τα τελευταία μπεστ σέλερ αλλά και έλληνες και ξένους κλασικούς λογοτέχνες, Ιστορία, φιλοσοφία, ψυχολογία, δοκίμια, μελέτες. Τον Μάρτιο του 2013 άνοιξε ένα δεύτερο βιβλιοπωλείο στην οδό Αστιγγος στο Μοναστηράκι: παλιές εκδόσεις, νέα βιβλία από δεύτερο χέρι, περιοδικά, βινύλια και DVD. Σήμερα απασχολεί τρεις υπαλλήλους και μιλά με αυτοπεποίθηση για τη συνέχεια: «Οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για τις νέες βιβλιοπωλικές επιχειρήσεις. Η υποδομή των αγορών υπήρχε, τα ενοίκια είναι χαμηλά, οι εκδότες βοήθησαν πολύ με εμπόρευμα». Για την κρίση του βιβλίου σχολιάζει ότι «ήταν μια φούσκα προβλέψιμη. Είχαμε χιλιάδες εκδόσεις σε χιλιάδες τιράζ, μια παραγωγή που αυξανόταν δυσανάλογα με το αναγνωστικό κοινό και γέμιζε τις αποθήκες των εκδοτών». Υποστηρίζει ότι «η αγορά του βιβλίου δεν κατέρρευσε. Υπάρχει κοινό που ενδιαφέρεται και θεωρεί το βιβλίο είδος πρώτης ανάγκης».
«Στη δεκαετία του 1990 το βιβλίο μεταλλάχθηκε σε καταναλωτικό προϊόν. Η βιβλιοθήκη αντικατέστησε ως βασική επίπλωση το σκρίνιο της προηγούμενης δεκαετίας, τα ράφια τους γέμιζαν με βιβλία που δεν διαβάζονταν και η παραγωγή είχε παραφουσκωθεί» εκτιμά η Μαρία Παπαγεωργίου, θρυλικό πρόσωπο του βιβλιοπωλείου της Εστίας που έκλεισε τον Μάρτιο. Θα διευθύνει ένα γενικό βιβλιοπωλείο στην οδό Ακαδημίας 32 που θα ανοίξει τις πόρτες του τον Δεκέμβριο. Χρηματοδότης ένας φιλότεχνος επιχειρηματίας, παλιός πελάτης του βιβλιοπωλείου της Εστίας. Με ιδιαίτερη έμφαση στην Ιστορία και στο δοκίμιο και με πολλές εκδηλώσεις, εύχεται το νέο βιβλιοπωλείο να γίνει κέντρο συζητήσεων όπου μιλάς για όσα διάβασες, ακούς και μαθαίνεις. «Το βιβλιοπωλείο προσφέρεται για διαπροσωπικές σχέσεις. Το έζησα στην Εστία και με καθόρισε. Η οικονομική κρίση μάς δίνει τώρα την ευκαιρία να βάλουμε σε προτεραιότητα αξίες που είχαμε χαμηλά. Τα μικρά βιβλιοπωλεία της εποχής μας στοχεύουν ακριβώς σε αυτό, στην προσωπική σχέση με τον πελάτη και σε υπηρεσίες που βασίζονται στη γνώση του βιβλίου».
«Είμαστε επιχειρηματίες της ανάγκης» λέει ο Μιχάλης Καρακώστας, ο οποίος εργαζόταν ως πωλητής στον χώρο του βιβλίου από τα μαθητικά του χρόνια. Τον Νοέμβριο του 2012 άνοιξε το μικρό και κομψό «Βοοkloft» στην Πατριάρχου Ιωακείμ στο Κολωνάκι. «Επαναπροσδιορίζουμε τώρα τη θέση μας στο τρέχον σύστημα και ξαναπιάνουμε την αρχή. Αν πετύχουμε, θα δώσουμε μάθημα στις επόμενες γενιές για το πώς μπορεί να επιβιώσει μια επιχείρηση χωρίς δανεικά και επιδοτήσεις». Ως τώρα είναι ευχαριστημένος. Παραλληλίζει τη δημιουργία των νέων βιβλιοπωλείων με την άνθηση των βιβλιοπωλείων των αριστερών στη Μεταπολίτευση. Θυμάται περίπου 50 μικρά και μεσαία βιβλιοπωλεία από την Ομόνοια ως το Σύνταγμα που έκλεισαν σταδιακά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν άρχισαν να οικοδομούνται πολυώροφες αλυσίδες και κοινοπραξίες διανομής βιβλίου «σε πήλινα πόδια». Στη στενή βιτρίνα του μαγαζιού του οι τίτλοι αλλάζουν κάθε μέρα. Τις επιλογές του καθοδηγεί το κοινό της περιοχής, που προτιμά δοκίμιο, κριτική, σύγχρονη και κλασική ξένη λογοτεχνία. Με σπουδές στην Ψχολογία, φιλοδοξεί το «Bοοkloft» να γίνει κάποτε ένα βιβλιοπωλείο «Ψ» και να πραγματοποιήσει επιλεκτικά και εκδόσεις, κατά το παλαιό μοντέλο του βιβλιοπώλη-εκδότη. Αγαπημένη του παρομοίωση εκείνη του βιβλιοπώλη με φαρμακοποιό «που πρέπει να ξέρει να συστήσει σε κάθε πελάτη το κατάλληλο «φαρμακάκι»».
«Μαγική» χαρακτηρίζει την πρώτη μοιραία του συνάντηση με το βιβλίο ο Αλκης Τεμπονέρας, όταν δεκατετράχρονος μαθητής με μια μπάλα παραμάσχαλα κατέβαινε την οδό Φωκιανού και γοητεύτηκε από τους τόμους στη βιτρίνα της Αγρας. Πωλητής βιβλίου για πολλά χρόνια, στα 47 του βρέθηκε στο δίλημμα «ή τώρα ή ποτέ» και άνοιξε τις «Πλειάδες», σε έναν χώρο περίπου 100 τετραγωνικών, με μια ήσυχη πίσω αυλή,στην οδό Μερκούρη στο Παγκράτι. Τις λειτουργεί με τη σύζυγό του συγγραφέα παιδικών βιβλίων Αλεξάνδρα Μπίζη και μία υπάλληλο. Οι περίοικοι τον υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό και το κοινό, διαβασμένο, τέσταρε το στοκ και τις γνώσεις του. «Επτά στους δέκα πελάτες έχουν πίσω τους μια γερή βιβλιοθήκη» λέει. Στοίχημά του η κατά το δυνατόν πληρότητα σε τίτλους ή η άμεση προμήθειά τους όταν κάτι λείπει. Τα ευπώλητα της αισθηματικής λογοτεχνίας δεν κινούνται στο κατάστημα. Δεν τα σνομπάρει, αλλά δεν του τα ζητούν. Από τη νέα χρονιά θα ξεκινήσουν οι εκδηλώσεις για μεγάλους και παιδιά. «Πρώτο μέλημα του βιβλιοπώλη είναι να εξοφλεί τις υποχρεώσεις του στους εκδότες για να κάνει κύκλο το χρήμα στην αγορά του βιβλίου» λέει και τονίζει, όπως και οι προηγούμενοι, ότι την «τρύπα» στον χώρο του βιβλίου την προκάλεσαν οι καθυστερήσεις στις πληρωμές των εκδοτών από μεγάλα βιβλιοπωλεία και αλυσίδες.

Εν-τεχνα και εναλλακτικά

Στο βάθος της Στοάς Κουρτάκη, ψηλά στην οδό Κολοκοτρώνη, άνοιξε τον Ιούνιο ο «Φωταγωγός», το βιβλιοπωλείο της εκδότριας του Ροδακιού Τζούλιας Τσιακίρη, του γιου της δημοσιογράφου Σταύρου Διοσκουρίδη και του γραφίστα Γιάννη Καρλόπουλου. Διαθέτει αποκλειστικά εκδόσεις του Ροδακιού αλλά και φωτογραφικά λευκώματα, περιοδικά, δίσκους, καρτ ποστάλ, αφίσες και μικροαντικείμενα τέχνης. Μεγαλωμένη από τα γεννοφάσκια της στα βιβλιοπωλεία, η παλαίμαχη εκδότρια θέλει κι ετούτος ο χώρος «να γίνει στέκι, πέρασμα, φωλιά».
Τον περασμένο Μάρτιο, σε έναν μικροσκοπικό χώρο στην οδό Αρχιμήδους πίσω από το Καλλιμάρμαρο, άνοιξε ο «Βιβλιοστάτης» του 36χρονου Γιώργου Τάσου. Παλιός συνεργάτης του Ποταμού και του Ελευθερουδάκη, ετοίμασε τον χώρο με πολλή προσωπική εργασία. Κάτοικος της περιοχής, πήρε το ρίσκο υπολογίζοντας πολύ στους γείτονές του, που τον στηρίζουν και είναι ικανοποιημένος. Του ζητούν πολύ σκανδιναβικό και γαλλικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Κρατάει αρκετά ράφια για το παιδικό βιβλίο και μια γωνιά για το πολιτικό βιβλίο και underground εκδότες.
Το παράδειγμα του φίλου τους Γιώργου Τάσου ακολούθησαν ο 29χρονος Σπύρος Παπαϊωάννου και η 30χρονη Χριστίνα Χαραλαμποπούλου. Φιλόλογος που σπουδάζει Θεατρολογία ο Σπύρος, διεθνολόγος που σπουδάζει Ιστορία η Χριστίνα, άνοιξαν τον Σεπτέμβριο τον «Μωβ σκίουρο» σε έναν χώρο 15 τετραγωνικών στην πλατεία Καρύτση, υπολογίζοντας στις γνωριμίες τους στην πανεπιστημιακή και φοιτητική κοινότητα. Επικεντρώνονται σε βιβλία λογοτεχνίας, τέχνης και πολιτικής. Το θέατρο διεκδικεί πολλά ράφια, μαζί με την υπερρεαλιστική λογοτεχνία. Στο τραπεζάκι στην είσοδο στην πλατεία οι συζητήσεις κρατούν ως τα μεσάνυχτα.
Η 24χρονη Φανή Χαριτάκη-Ελευθερουδάκη άνοιξε τον Ιούλιο την «Βooktique» στο Κολωνάκι. Είναι το τέταρτο μικρό βιβλιοπωλείο που συναντάμε στην Πατριάρχου Ιωακείμ. Η κόρη της Σοφίκας Ελευθερουδάκη δηλώνει ανεξάρτητη από την οικογενειακή επιχείρηση, αλλά ήταν μοιραίο να ασχοληθεί με το βιβλίο. Στην «Βooktique» υπάρχουν εκτός από τους ελληνικούς και ξενόγλωσσοι τίτλοι και γωνιά για το παιδικό βιβλίο. Ο χώρος φιλοξενεί έργα νέων ελλήνων σχεδιαστών παντρεύοντας το βιβλίο με αντικείμενα του σύγχρονου ντιζάιν.

…στην Ελλάδα και στον κόσμο
Στην επαρχία, η 27χρονη επικοινωνιολόγος Ματίνα Δάμπλια αναζήτησε στη γενέτειρά της ευκαιρίες επαγγελματικής αποκατάστασης ιδρύοντας τον Ιούνιο του 2012 το βιβλιοπωλείο «Βιβλιοτρόπιο» στο Αγρίνιο. Λειτουργεί τα 140 τετραγωνικά του με τη βοήθεια των φιλολόγων γονιών της. Στο Ηράκλειο της Κρήτης ο «Πολύγραφος» του 33χρονου Αλέξανδρου Στεφανίδη, πρώην βιβλιοϋπαλλήλου, είναι μόλις 40 τετραγωνικά. Ενας χώρος με λίγα λειτουργικά έξοδα και ευκολοδιαχειρίσιμος για ένα άτομο, που άνοιξε τον περασμένο Ιούνιο.
Μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ανοίγουν τα μάτια τους σε όλον τον δυτικό κόσμο καθώς παραδοσιακές βιβλιοπωλικές αλυσίδες σφαλίζουν τα δικά τους λόγω των υπέρογκων εξόδων και του ηλεκτρονικού εμπορίου. Κάθε βιβλιόφιλος συνταξιούχος ανοίγει κι ένα βιβλιοπωλείο, έγραφε πρόσφατα η Βoston Globe, και οι Νew York Times ανέφεραν αύξηση δέκα τοις εκατό στις πωλήσεις των μικρών βιβλιοπωλείων γράφοντας ότι «εκείνο που συντηρεί τους ανεξάρτητους βιβλιοπώλες είναι οι ισχυροί δεσμοί με τους πελάτες τους». Απομένει να δούμε αν οι παρέες στα βιβλιοπωλεία-στέκια της νέας εποχής θα φέρουν την αναγέννηση στα γράμματα και στις τέχνες, όπως συνέβη σε φημισμένους προγόνους τους άλλων εποχών.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ