Que lastima! («Τι κρίμα!»). Ο «δικός μας» Σαντιάγο Καλατράβα, εκείνος που πήρε ατσάλι και γυαλί και έδωσε μορφή στο πεισματικά άυλο ολυμπιακό μας όραμα, δεν ανήκει πλέον στο τζετ σετ της διεθνούς αρχιτεκτονικής; Σε πρόσφατο άρθρο τους με τίτλο «Ενας αρχιτέκτονας σταρ κάνει ορισμένους πελάτες να αφρίζουν» οι «New York Times» συγκέντρωσαν όλα αυτά που επί σειρά ετών καταλογίζονται στον παγκοσμίου φήμης αρχιτέκτονα-businessman από την «πόλη με τα 100 καμπαναριά» (τη Βαλένθια): ξεχειλωμένοι προϋπολογισμοί, κατασκευαστικές ατέλειες και δυσλειτουργίες, υψηλό κόστος συντήρησης. Το άρθρο αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στο «Calatravatelactava» (σε ελεύθερη απόδοση «Ο Καλατράβα σου πίνει το αίμα»), το εύγλωττο site που δημιούργησε το μικρό κόμμα της αντιπολίτευσης Izquierda Unidα για τον αρχιτέκτονα που επιμένει να εμφυσά ζωή σε μοναδικά (ή μήπως υπερβολικά περίτεχνα;) κτίσματα που θυμίζουν πουλιά που πετούν, οφθαλμούς που ανοιγοκλείνουν, άρπες, φοινικοδάση, σκελετούς προϊστορικών ζώων κ.ο.κ. Και που συχνά-πυκνά παρουσιάζουν προβλήματα. «Πώς μπορείς να κάνεις τέτοια λάθη;» διερωτάται ο Ιγνάθιο Μπλάνκο, εις εκ των εμπνευστών του site. «(Ο Καλατράβα) πληρώνεται ακόμη και όταν επισκευάζει τα ίδια του τα λάθη».
Στατικά πυροτεχνήματα
Σύμφωνα με το άρθρο των «New York Times», ο διαβόητος για τα «στατικά πυροτεχνήματά» του αρχιτέκτονας έχει τα τελευταία χρόνια συσσωρεύσει σωρεία «φάουλ». Πόλεις σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη τού επιρρίπτουν τερατώδεις υπερβάσεις κόστους, προβλήματα λειτουργικότητας και ασφάλειας, εκτοξευμένο κόστος συντήρησης. Και στην Ελλάδα υπάρχουν γκρίνιες (π.χ. πόσους εξυπηρετεί τελικά η πεζογέφυρα στη Μεσογείων, γιατί καταρρέει το στέγαστρο Καλατράβα και ας μην του έχει γίνει η προβλεπόμενη βαριά συντήρηση κ.ο.κ.), αλλά ωχριούν μπροστά στα… φίλια πυρά. Στη γενέτειρά του, τη Βαλένθια, πνέουν μένεα, όχι μόνο για το κόστος του φουτουριστικού του πάρκου (Πόλη των Επιστημών και των Τεχνολογιών) που εκτοξεύτηκε από τα 308 εκατ. ευρώ του προϋπολογισμού στο 1,2 δισ. ευρώ, αλλά και για το Palau de les Arts, που εκτός του ότι πλημμύρισε, εμφάνισε πλείστα εξογκώματα στην κεραμική επίστρωση της πρόσοψής του (κόστισε δε 478 εκατ. ευρώ, τέσσερις φορές περισσότερο από όσο αναμενόταν).
Στο Μπιλμπάο πάλι είναι η πεζογέφυρα Campo Volantin, γνωστή πλέον και ως «Η γέφυρα των σπασμένων ποδιών», καθώς όχι μόνο σπάνε κάθε τόσο οι διαυγείς γυάλινες πλάκες της (σχεδιασμένες ώστε να αντανακλούν τα γκριζοπράσινα νερά του ποταμού Νερμπιόν) αλλά όταν πέφτει βροχή ή χιόνι τα διαστρέμματα και τα κατάγματα βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη (ο δήμος μιλάει για 50 «τραυματίες» πεζούς από το 1997 που πραγματοποιήθηκαν μετά φανών και λαμπάδων τα εγκαίνιά της).
Στην ίδια πόλη (η οποία πριν από κάμποσα χρόνια υπήρξε τόσο δεκτική στις αρχιτεκτονικές εξάρσεις που χαρίζουν landmarks σε υποβαθμισμένες ευρωπαϊκές πόλεις, το γνωστό και ως «Bilbao effect») ο Καλατράβα ανέλαβε να φιλοτεχνήσει στο αεροδρόμιο το terminal «La paloma» (διότι θυμίζει περιστέρι εν πτήσει). Το 2000 όμως που εγκαινιάστηκε, δημοτικές Αρχές και επιβάτες διαπίστωσαν ότι απουσίαζε παντελώς η αίθουσα αφίξεων. Περνώντας το τελωνείο και έχοντας παραλάβει τις βαλίτσες σου βρίσκεσαι κατευθείαν έξω στο πεζοδρόμιο να τουρτουρίζεις από το κρύο. Οι Αρχές του αεροδρομίου αναγκάστηκαν να πληρώσουν κάτι παραπάνω για να εγκαταστήσουν, αν μη τι άλλο, ένα γυάλινο υπόστεγο.
Οσο για τη Νέα Υόρκη και τον σιδηροδρομικό σταθμό του ισπανού μετρ που θα «ντύσει» το συναισθηματικά φορτισμένο Ground Zero, οι γκρίνιες έχουν αρχίσει από το 2009 («ένα κούφιο κατασκεύασμα», «… ένα μνημείο στο δημιουργικό «εγώ» του αρχιτέκτονα που δεν αποκαλύπτει σχεδόν τίποτα περισσότερο από τη σχεδιαστική δεινότητα του Καλατράβα»). Ο πολύπαθος PATH (Οργανισμός Λιμένος Νέας Υόρκης και Νιου Τζέρσεϊ) δεν θα αργήσει να ζητήσει επειγόντως τροποποίηση της αρχικής μελέτης (ένα μεταλλικό κτίσμα που έμοιαζε με σκελετό πουλιού, με δύο ξεχωριστά τμήματα από μέταλλο και γυαλί στην οροφή, τα οποία θα ανοιγόκλειναν σαν φτερά) γιατί το μπάτζετ είχε πλέον εκτιναχθεί στα ουράνια (ποιος ξέρει βέβαια πόσο θα φτάσει μέχρι το 2015, που προβλέπεται να ολοκληρωθεί το έργο). Χειρότερα ακόμη στη Βενετία. Ο Καλατράβα εγκαλείται μαζί με τρεις μηχανικούς από το Ελεγκτικό Συνέδριο της Ιταλίας με αφορμή το υψηλό κόστος της γέφυράς του στο Μεγάλο Κανάλι της «Πόλης των δόγηδων» (ο προϋπολογισμός της σκαρφάλωσε με περισσή ευκολία από τα 4 εκατ. ευρώ στα 10). Τώρα του ζητείται αποζημίωση 3,8 εκατ. ευρώ λόγω «σφαλμάτων στον σχεδιασμό» που απαιτούν «διαρκώς παρεμβάσεις, συνεχή παρακολούθηση και επισκευές» αδειάζοντας τις τσέπες των ούτως ή άλλως βεβαρημένων ιταλών φορολογουμένων. Η πρώτη δικάσιμος έχει ορισθεί για τη 13η Νοεμβρίου.
Συντεχνιακός φθόνος
Κάποιοι μιλούν για καθαρό συντεχνιακό φθόνο. Ο Καλατράβα, εκ των starchitects του 21ου αιώνα, ένας «Ντα Βίντσι» της εποχής μας, όπως θα γραφτεί επανειλημμένως, ο «καλά πλασαρισμένος» αρχιτέκτονας (και πολιτικός μηχανικός και ζωγράφος και γλύπτης) με γραφεία σε Παρίσι, Ζυρίχη και Νέα Υόρκη, ο δημιουργός που έδωσε αισθητική και ενότητα στο μέχρι τελευταία στιγμή χαοτικό όραμα των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας (με μια «ιδέα» τόσο ανεπιτήδευτη όσο και παγκόσμια: το τόξο) συγκεντρώνει ενδεχομένως τα πυρά όλων εκείνων που εποφθαλμιούν τις αναθέσεις του.
Ερωτηθείς από δημοσιογράφο της «El Pais» (ήδη από τον Φεβρουάριο του 2007): «Γιατί τα έργα σας αρέσουν τόσο πολύ στον κόσμο και τόσο λίγο στους αρχιτέκτονες;» ο ίδιος θα απαντήσει: «Δεν αναζητώ να με καταλάβουν. Αναζητώ να είμαι ελεύθερος. Αν όλα τα λουλούδια ήταν ίδια, ο κόσμος θα ήταν πληκτικός».
Κάποιοι άλλοι επιρρίπτουν την ευθύνη στους ίδιους τους αδηφάγους «πελάτες» (δήμους, επιμελητές μουσείων κ.ο.κ.) που ενώ θέλουν έναν «αρχιτέκτονα-τρόπαιο» και ζητούν επίμονα να αγοράσουν Καλατράβα (τον εντυπωσιασμό δηλ. που συνοδεύει τα αρχιτεκτονήματά του ανά την υφήλιο), αδυνατούν να αντέξουν έναν Καλατράβα.
Κάτι σαν να θέλεις να κυκλοφορείς με Φεράρι στη Συγγρού (και να είσαι πεπεισμένος ότι βρίσκεσαι σε μια auto strada της Ιταλίας).
Οι λευκοί ελέφαντες
Η συνεχής συντήρηση είναι απαραίτητη και για τα έργα του Καλατράβα στην Ελλάδα, τους δικούς μας «λευκούς ελέφαντες», όλα αυτά τα εγκαταλελειμμένα ολυμπιακά έργα που ρημάζουν (όπως π.χ. το στέγαστρο του Ολυμπιακού Σταδίου που στοίχισε συνολικά 130 εκατ. ευρώ και αποτελεί, σύμφωνα με έγγραφο που διαβιβάστηκε εσχάτως στη Βουλή από το υπουργείο Πολιτισμού, «μια μεταλλική κατασκευή η οποία χρήζει συνεχούς συντήρησης και ελέγχου κατά τη διάρκεια της ζωής της, όπως όλες οι μεταλλικές κατασκευές αυτού του μεγέθους»). Οπως σημειώνει στο «Βήμα» ο αρχιτέκτονας κ. Μέμος Φιλιππίδης: «Αναμφίβολα, το θέμα της υποαξιοποίησης και της παντελούς έλλειψης συντήρησης δεν αφορά μόνο τα έργα του Καλατράβα. Είναι ένα γενικότερο ζήτημα στην Ελλάδα το πώς συμπεριφερόμαστε σε αυτά που έχουν ήδη γίνει. Θεωρώ πάντως ότι ο Καλατράβα ήταν ένα πολύτιμο πείραμα προσγείωσης ξένου αρχιτέκτονα στη χώρα μας, το οποίο μάλιστα επαναλήφθηκε με τον Μπερνάρ Τσουμί στο Μουσείο της Ακρόπολης και με τον Ρέντζο Πιάνο στη Εθνική Λυρική Σκηνή. Πρέπει να είμαστε εξωστρεφείς και φιλόξενοι σε τέτοια ανοίγματα».
Η συνεχής συντήρηση είναι απαραίτητη και για τα έργα του Καλατράβα στην Ελλάδα, τους δικούς μας «λευκούς ελέφαντες», όλα αυτά τα εγκαταλελειμμένα ολυμπιακά έργα που ρημάζουν (όπως π.χ. το στέγαστρο του Ολυμπιακού Σταδίου που στοίχισε συνολικά 130 εκατ. ευρώ και αποτελεί, σύμφωνα με έγγραφο που διαβιβάστηκε εσχάτως στη Βουλή από το υπουργείο Πολιτισμού, «μια μεταλλική κατασκευή η οποία χρήζει συνεχούς συντήρησης και ελέγχου κατά τη διάρκεια της ζωής της, όπως όλες οι μεταλλικές κατασκευές αυτού του μεγέθους»). Οπως σημειώνει στο «Βήμα» ο αρχιτέκτονας κ. Μέμος Φιλιππίδης: «Αναμφίβολα, το θέμα της υποαξιοποίησης και της παντελούς έλλειψης συντήρησης δεν αφορά μόνο τα έργα του Καλατράβα. Είναι ένα γενικότερο ζήτημα στην Ελλάδα το πώς συμπεριφερόμαστε σε αυτά που έχουν ήδη γίνει. Θεωρώ πάντως ότι ο Καλατράβα ήταν ένα πολύτιμο πείραμα προσγείωσης ξένου αρχιτέκτονα στη χώρα μας, το οποίο μάλιστα επαναλήφθηκε με τον Μπερνάρ Τσουμί στο Μουσείο της Ακρόπολης και με τον Ρέντζο Πιάνο στη Εθνική Λυρική Σκηνή. Πρέπει να είμαστε εξωστρεφείς και φιλόξενοι σε τέτοια ανοίγματα».
Είναι ο Καλατράβα περισσότερο καλλιτέχνης από όσο επιτρέπεται σε έναν αρχιτέκτονα; Μήπως η λειτουργικότητα και η ασφάλεια καταρρέουν αναπόφευκτα από το βάρος ενός «υψηλού καλλιτεχνικού οράματος»; Στην Ελλάδα πάλι, εγχώριοι συνεργάτες του από την ενδεκαμελή «ομάδα Καλατράβα» (που ήταν δίπλα του για την επίβλεψη των ολυμπιακών έργων) θυμούνται τον ισπανό αρχιτέκτονα (στη μία και μοναδική επίσκεψή του, γιατί ταυτόχρονα επέβλεπε δεκάδες άλλα μεγάλης κλίμακας έργα ανά τον κόσμο) «αμίλητο, αγέλαστο ψυχρό», να περιφέρεται με ένα μπλοκάκι, το ίδιο αυτό όπου, λέγεται ότι, ζωγραφίζει πουλιά, ταύρους, έντομα. «Τα έργα του ήταν «καλλιτεχνικά», δεν ήταν όμως ουτοπικά» λέει στο «Βήμα» ένας από τους αρχιτέκτονες της ομάδας Καλατράβα. «Οι μελέτες του υλοποιούνταν στο τελευταίο χιλιοστό, όλα γίνονταν στον υπολογιστή, για να διασφαλιστεί ότι οι συγκολλήσεις των μετάλλων πληρούσαν τις προδιαγραφές ο έλεγχος γινόταν με λέιζερ…».
Τότε γιατί οι δήμαρχοι (και όχι μόνο της Ιβηρικής) εμφανίζονται ως ταύροι εν υαλοπωλείω; «Μιλώντας γενικά, όχι μόνο για τον Καλατράβα, ο μύθος δηλοί ότι σε έργα ιδιότυπης ή και ρηξικέλευθης αρχιτεκτονικής ελλοχεύουν κίνδυνοι και είναι προφανώς πιο δύσκολη η μελέτη εφαρμογής» υπογραμμίζει στο «Βήμα» ο κ. Γιάννης Κίζης, καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Μετσόβιου Πολυτεχνείου. «Σε έργα αυτής της κατηγορίας έχει δοθεί προτεραιότητα στη μορφή ή την πρωτοτυπία, επομένως, ενίοτε αναμένονται κάποια τεχνικά προβλήματα, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι τεχνολογικά δεν θα μπορούσαν να προβλεφθούν ή να επισκευαστούν». Στο κάτω-κάτω αυτά δεν αφορούν μόνο το σημερινό αρχιτεκτονικό σταρ σύστεμ (Καλατράβα, Γκέρι, Φόστερ κτλ.). Ακόμη και η αυτού μεγαλειότης ο «Λε Κορμπυζιέ», εις εκ των πρωτοπόρων της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, είχε κατά καιρούς αντιμετωπίσει κατηγορίες για «κατασκευαστικές δυσλειτουργίες». Η περίφημη «Villa Savoye» (1931, Πουασύ, Γαλλία), για παράδειγμα, είχε τις ατέλειές της. Η γαλλοεβραία ιδιοκτήτριά της είχε κάνει απανωτές μηνύσεις στον κορυφαίο ελβετό αρχιτέκτονα γιατί έσταζε η στέγη. Λέγεται μάλιστα ότι ο Λε Κορμπυζιέ γλίτωσε την καταδίκη μόνο και μόνο διότι πρόλαβε ο πόλεμος και η γαλλοεβραία κυρία οδηγήθηκε στο Αουσβιτς.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
