Δεκάδες επιστημονικές επιθεωρήσεις που ακολουθούν το νέο μοντέλο της δωρεάν πρόσβασης δέχτηκαν να δημοσιεύσουν μια μελέτη την οποία φαντάστηκε ένας δημοσιογράφος προκειμένου να ξεσκεπάσει τα δεινά του συστήματος.
Ξεγέλασε τις μισές επιθεωρήσεις
Η αποκαλυπτική φάρσα που έστησε ο Τζον Μποχάνον, επιστημονικός συντάκτης στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, ξεγέλασε τις 157 από τις 304 επιθεωρήσεις ανοιχτής πρόσβασης στις οποίες απευθύνθηκε.
«Οποιοσδήποτε επιμελητής με λυκειακές γνώσεις χημείας και την ικανότητα να καταλαβαίνει μια απλή γραφική παράσταση θα έπρεπε να είχε εντοπίσει τα προβλήματα αμέσως» ανέφερε ο Μποχάνον στο δικτυακό τόπο της επιθεώρησης «Science».
Η δημοσίευση περιέγραφε ένα απλό πείραμα που εξέταζε το κατά πόσο τα καρκινικά κύτταρα αναπτύσσονται πιο αργά σε ολοένα αυξανόμενες συγκεντρώσεις μιας ουσίας. Η μελέτη έβριθε από εσκεμμένα λάθη και παρέπεμπε σε ανύπαρκτες μελέτες αφρικανικών πανεπιστημίων.
Η φάρσα έβαλε στο στόχαστρο ειδικά τις επιθεωρήσεις ανοιχτής πρόσβασης που στηρίζονται στον λεγόμενο «χρυσό» κανόνα, βάσει του οποίου οι συγγραφείς μιας δημοσίευσης καλούνται να καταβάλλουν ένα τέλος.
7 στις 10 επιθεωρήσεις την έκαναν δεκτή μετά από έλεγχο!
Συνολικά 255 ελαφρώς διαφορετικές εκδοχές της μελέτης εστάλησαν σε 304 επιθεωρήσεις. Οι 157 έκαναν δεκτό το άρθρο και οι 98 το απέρριψαν. Στο 60% του συνόλου των περιπτώσεων, η δημοσίευση έγινε δεκτή χωρίς έλεγχο από άλλους επιστήμονες (peer review), ενώ από τις επιθεωρήσεις που υποτίθεται ότι ήλεγξαν τη μελέτη το 70% την έκανε τελικά δεκτή.
Μόνο το Public Library of Science (PLoS), μια έγκριτη συλλογή ηλεκτρονικών επιθεωρήσεων, επεσήμανε τα δυνητικά ηθικά προβλήματα της δημοσίευσης και την απέρριψε άμεσα.
Η ψεύτικη μελέτη έγινε δεκτή από το 45% των επιθεωρήσεων που ανήκουν στο Directory of Open Access Journals (DOAJ), ένα ποσοστό που ο ιδρυτής του DOAJ Λαρς Μπγιορνχάουγκε δηλώνει ότι «δυσκολεύεται να πιστέψει».
Το συμπέρασμα, όμως, είναι προφανές: ο έλεγχος ποιότητας σε πολλές δημοσιεύσεις ανοιχτής πρόσβασης είναι τουλάχιστον ελλιπής.
