Στην ιστορική διαδρομή η διαλεκτική σχέση σκοπού και μέσου αποτελεί ένα σταθερό δεδομένο. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα ή τα μέσα αγιάζουν τον σκοπό;
Στην εξέλιξή της η ανθρωπότητα και στον διαρκή και ακατάβλητο αγώνα της κατά της αναγκαιότητας και υπέρ της ελευθερίας, ήρθε πολλές φορές αντιμέτωπη με τη σχέση σκοπού και μέσων. Η αντίληψη που έχει ως αφετηρία ότι ο σκοπός επιτρέπει κάθε μέθοδο και μέσο για την επίτευξή του έχει στον πυρήνα της τον ολοκληρωτισμό και σε όλες τις εκδοχές και τις εκφάνσεις της τη χωρίς όρια βία.
Κάθε παρόμοια αντίληψη, πέρα από τη διακηρυγμένη ιδεολογική αφετηρία, διεκδικεί στον δημόσιο χώρο την απόλυτη αλήθεια και, ως απόλυτη αλήθεια, έρχεται να διεκδικήσει την καθολική της παρουσία, αφανίζοντας κάθε εμπόδιο. Εδώ ο σκοπός ανοίγει τις Πύλες της Κολάσεως, αφού λειτουργεί ως σταθερή δικαίωση όλων των πράξεων. Εδώ βρίσκει την απόλυτη εφαρμογή του αυτό που έχει πει ο Μαρξ για την ιδεολογία, ότι δηλαδή «είναι το πομπώδες συμπλήρωμα δικαίωσης». Δικαίωσης λόγων, στάσεων, συμπεριφορών και φυσικά των μέσων.
Ετσι γίνεται νομίζω καλύτερα κατανοητό πώς κινείται ο μηχανισμός που οδηγεί στην ιδεοληπτική παραζάλη, που κάνει εγκλήματα στο όνομα μιας ιδέας, που εξοντώνει και δολοφονεί αντιπάλους στο όνομα μιας υποτιθέμενης τελικής αλήθειας.
Η δημοκρατική συνείδηση βρίσκεται στην ιστορική διαδρομή πάντοτε αντιμέτωπη με το τέρας αυτής της ολοκληρωτικής αντίληψης. Στη δημοκρατική συνείδηση σκοπός και μέσα βρίσκονται πάντοτε σε μια αδιαίρετη σχέση. Ποτέ δεν μπορούν να νοηθούν ως αυτόνομες περιοχές ή οντότητες. Μόνο έτσι η δημοκρατική συνείδηση δεν αυτοαναιρείται και δεν αυτοκαταργείται. Σκοπός και μέσα αποτελούν μια αναλλοίωτη ενότητα. Ο σκοπός «στοχάζεται» τα μέσα και τα μέσα επιβεβαιώνουν τον σκοπό.
Οφείλουμε να παραμείνουμε σταθερά και αμετάθετα απέναντι σε κάθε ολοκληρωτική αντίληψη, που μας καλεί να συμβιβαστούμε προσωρινά με τη «δικτατορία» των μέσων στο όνομα ενός μεγάλου σκοπού. Προσήλωση στην ηθική της νομιμότητας λοιπόν, πέρα από συγκυρίες ή στιγμιαίες συνθήκες.
Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.
