Ένα ψάρι με πρόσωπο πολύ… νεότερο από την ηλικία του ανατρέπει τις θεωρίες των ειδικών σχετικά με την εξέλιξη των σπονδυλωτών. Το ηλικίας 419 εκατομμυρίων ετών ψάρι, του οποίου το απολίθωμα βρέθηκε στην Κίνα, διαθέτει σαγόνια τα οποία είναι χαρακτηριστικά των σύγχρονων ψαριών ενώ τα οστά του σώματός του είναι παλαιάς «κοπής» – έχει δηλαδή σκελετό χαρακτηριστικό των πανάρχαιων ειδών που έχουν εξαλειφθεί προ πολλού. Η ανακάλυψη υποδηλώνει ότι, αντίθετα με όσα πίστευαν ως τώρα οι επιστήμονες, το πρόσωπο των σύγχρονων σπονδυλωτών εξελίχθηκε πρώτο – πριν δηλαδή από τα υπόλοιπα σκελετικά χαρακτηριστικά τους.
Τέλεια σαγόνια
Το απολίθωμα, το οποίο ανασκάφηκε κοντά στην πόλη Κιουτζίνγκ της επαρχίας Γιουνάν, είναι εξαιρετικά καλά διατηρημένο. Ανήκει σε ένα ψάρι μήκους 20 εκ. το οποίο διαθέτει εντυπωσιακές σιαγόνες, με τέλεια σχηματισμένα άνω και κάτω οστά. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι επιστήμονες του έδωσαν την επιστημονική ονομασία Entelognathus primordialis.
Το «πρόβλημα» με τον Entelognathus είναι ότι ανάγεται στη Σιλούρια περίοδο, σε μια εποχή κατά την οποία τα ψάρια μόλις είχαν αρχίσει να εξελίσσονται για να πάρουν τη σύγχρονη μορφή τους. Τα ψάρια που γνωρίζουμε σήμερα εμπίπτουν σε δυο μεγάλες κατηγορίες: τους οστεϊχθύες, που έχουν οστέινο σκελετό (όπως π.χ. ο μπακαλιάρος), και τους χονδριχθύες, που έχουν χόνδρινο σκελετό (όπως π.χ. ο καρχαρίας και το σελάχι). Και οι δυο κατηγορίες θεωρείται ότι εξελίχθηκαν από τα πλακόδερμα, μια πρωτόγονη ομάδα ψαριών που σήμερα έχει εξαλειφθεί. Ο Entelognathus ανήκει στα γναθόστομα – μια ομάδα πλακόδερμων που είχαν μόλις αρχίσει να αναπτύσσουν σιαγόνες. Οι σιαγόνες του όμως είναι πολύ περισσότερο «ανεπτυγμένες» από την εικόνα που είχαν ως τώρα οι παλαιοντολόγοι για εκείνη την εποχή.
Μισό αρχαίο-μισό σύγχρονο
Όπως περιγράφουν οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Πεκίνου με επικεφαλής τον Μιν Τζου που μελέτησαν το απολίθωμα στο σχετικό άρθρο τους στην επιθεώρηση «Nature», από τον λαιμό και κάτω τα χαρακτηριστικά του σώματος του Entelognathus ανήκουν σαφώς στα πλακόδερμα. Το κρανίο του όμως είναι «ανάμεικτο»: ορισμένα χαρακτηριστικά του, όπως η οστέινη δομή που περιβάλλει τον εγκέφαλο, είναι τυπικά των πλακόδερμων αλλά το σχήμα και η διάταξη των οστών των σιαγόνων είναι σχεδόν πανομοιότυπα με των οστεϊχθύων.
Η ανακάλυψη θεωρείται σημαντική, καθώς η εξέλιξη των σιαγόνων αποτελεί, όπως σημειώνεται στο σχετικό δελτίο Τύπου, ένα «επεισόδιο-κλειδί» στην εξέλιξη των σπονδυλωτών – συμπεριλαμβανομένου φυσικά του ανθρώπου. Παράλληλα, όπως επισημαίνουν ο Ματ Φρίντμαν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ο Μάρτιν Μπραζό του Imperial College του Λονδίνου σε άρθρο γνώμης στην ίδια επιθεώρηση, ανατρέπει την ως τώρα κοινώς αποδεκτή άποψη ότι ο πιο πρόσφατος κοινός πρόγονος των σπονδυλωτών με σιαγόνες έμοιαζε με τους σύγχρονους καρχαρίες, επιβάλλοντας αναπροσαρμογή των θεωριών για τα πρώτα βήματα της εξέλιξης των πολύ μακρινών προγόνων μας.
