Νέους επιστήμονες ή χαρτί τουαλέτας;

Tο υπουργείο Παιδείας αποφάσισε να δώσει φέτος συνολικά είκοσι μία (21) πιστώσεις στα πανεπιστήμια για συμβασιούχους λέκτορες (τον γνωστό θεσμό του ‘407’). Την ίδια εποχή πέρσι μόνο του το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων είχε πάρει είκοσι δύο. Ταυτόχρονα το υπουργείο αρνείται να διορίσει εκατοντάδες εκλεγμένους λέκτορες και απολύει ή θέτει σε διαθεσιμότητα χιλιάδες διοικητικούς υπαλλήλους. Όλα αυτά εγείρουν το ερώτημα πώς θα λειτουργήσουν τα ελληνικά πανεπιστήμια. Θα σταθώ εδώ αποκλειστικά στις ανάγκες των ΑΕΙ.

Η συμμετοχή στην πανεπιστημιακή διαδικασία, όταν είναι επιτυχημένη, μοιάζει με τη συμμετοχή σε μια μπάντα. Ο βιολονίστας καθοδηγεί τα άλλα μέλη της μπάντας, και ταυτόχρονα καθοδηγείται από αυτά. Το επιτυχημένο πανεπιστημιακό μάθημα έχει την ίδια δομή: καθοδηγείς τη σκέψη φρέσκων μυαλών σε μια ιδέα, και αυτά με τη σειρά τους της ρίχνουν φως από απροσδόκητες σκοπιές, αναδιαμορφώνοντας το μοτίβο, τον ρυθμό, κλπ. Αυτό το είδος επιτυχημένου μαθήματος τείνει να γίνει είδος προς εξαφάνιση στα ελληνικά πανεπιστήμια, εν μέρει επειδή διαθέτουν όλο και λιγότερους βιολονίστες. Ο λόγος φοιτητών προς μέλη διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού (ΔΕΠ) στα ελληνικά ΑΕΙ είναι πάνω από 40:1 (https://www.pd.ntua.gr/?p=185), δηλαδή από τους υψηλότερους στην Ευρώπη (στο Ηνωμένο Βασίλειο ο λόγος είναι κάτω από 20:1). Ταυτόχρονα ο αριθμός των εισακτέων αυξάνει, πράγμα που κάνει τον λόγο ακόμα πιο δυσμενή για τα μέλη ΔΕΠ και για τους ίδιους τους φοιτητές. Έτσι όλα τα μέλη της μπάντας στερούνται τη δυνατότητα να αναπτύξουν τα ταλέντα και τις ικανότητές τους όπως θα μπορούσαν, και να γνωρίσουν σε βάθος το αντικείμενο που έχουν επιλέξει.

Βέβαια ο θεσμός του συμβασιούχου λέκτορα πολύ σπάνια αξιοποιήθηκε για την ανάπτυξη του ταλέντου (ή την αναζήτηση της αλήθειας, που είναι ο σκοπός της έρευνας). Πολλά πανεπιστημιακά τμήματα έκαναν χρήση του θεσμού για να εκμεταλλευτούν νέους επιστήμονες, φορτώνοντάς τους μαθήματα που δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να κάνουν μέλη ΔΕΠ, και πληρώνοντάς τους ψίχουλα, μέχρι και 62.5 ευρώ το μήνα (https://www.efsyn.gr/?p=111349)! Ωστόσο η de facto κατάργηση του 407 θα κάνει τα πράγματα πολύ χειρότερα για τους φοιτητές, και για τους επίδοξους πανεπιστημιακούς στην Ελλάδα. Το έδαφος για αυτή την κατάργηση – και τις συνέπειές της – είχε προλειανθεί πριν αρκετό καιρό. Εξηγούμαι.

{{{ moto }}}

Ο νόμος 4115/2013, που ψηφίστηκε τον Ιανουάριο, θέσπισε μια καινούρια βαθμίδα πανεπιστημιακού: αυτή του ‘πανεπιστημιακού υποτρόφου’. Οι πανεπιστημιακoί υπότροφοι ‘είτε κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος, είτε υποψήφιοι διδάκτορες, είτε εξαιρετικής τεχνικής εμπειρίας, δύναται να προσλαμβάνονται… δια πράξεως του οικείου Τμήματος με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου.’ Με άλλα λόγια, αν κάποιο τμήμα έχει διδακτικές ανάγκες που δεν μπορούν να καλύψουν τα μέλη ΔΕΠ, τότε μπορεί να προκηρύξει θέση και να την πληρώσει με τα δικά του κονδύλια. Κατά συνέπεια, η κατάργηση του 407 εξωθεί τους νέους επιστήμονες, διδακτορικούς και μεταδιδακτορικούς, σε ένα νέο είδος θεσμοποιημένης εκμετάλλευσης στη διακριτική ευχέρεια του εκάστοτε τμήματος. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Το υπουργείο πλέον λέει ευθέως στα τμήματα: «Αν θέλετε να καλύψετε τις διδακτικές σας ανάγκες νοικιάστε μόνοι σας νέους επιστήμονες με τα δικά σας λεφτά». Τα τμήματα διερωτώνται «Πού θα τα βρούμε;». Η απάντηση του υπουργείου: «Πάρτε λιγότερα στυλό και λιγότερο χαρτί τουαλέτας. Το κωλόχαρτο να υποκατασταθεί από νέους επιστήμονες».

Το φαινόμενο αυτό λέγεται ‘πραγμοποίηση’ [reification]. Η πραγμοποίηση λαμβάνει χώρα όταν ένα πρόσωπο Α φέρεται σε ένα πρόσωπο Β, ή αντιλαμβάνεται τον Β, σαν πράγμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι υποψήφιοι ‘πανεπιστημιακοί υπότροφοι’ αντιμετωπίζονται σαν χαρτί τουαλέτας, ή σαν άμεσο υποκατάστατό του. Και αυτό ανεξάρτητα από το μέσο επίπεδο της αμοιβής τους, που στην περίπτωσή των ‘υποτρόφων’ θα είναι, σχεδόν σίγουρα, πολύ χαμηλότερο από τον μέσο μισθό του πρώην 407. (Κάποιοι πιστεύουν ότι η πραγμοποίηση είναι ένα πολύ γενικό φαινόμενο. Μάλιστα θεωρούν ότι είναι υπαρξιακά αναγκαίο χαρακτηριστικό κάθε οικονομίας βασισμένης στην μισθωτή εργασία. Ωστόσο η μισθωτή εργασία δεν συνεπάγεται πραγμοποίηση των προσώπων simpliciter, αλλά και προσωποποίηση των πραγμάτων. Τίποτα από αυτά δεν επηρεάζει το επιχείρημα που αναπτύσσω εδώ.) Ποια πρέπει να είναι η απάντηση των πανεπιστημιακών συνολικά στην επιδιωκόμενη εξαθλίωση των νεότερων συναδέλφων τους, και στη συνεχή επίθεση στην αξιοπρέπειά τους;

Μόνη διέξοδος, κατά τη γνώμη μου, είναι η κατάργηση των νόμων που ανέφερα παραπάνω, η αντιστροφή των μέτρων που τους κατέστησαν δυνατούς, και κατά συνέπεια η ανατροπή της κυβέρνησης. Αναγκαίο μέσο για όλα αυτά είναι η σύγκλιση των κινητοποιήσεων πανεπιστημιακών, καθηγητών και δασκάλων, και φοιτητών, με επίκεντρο τα πανεπιστήμια. Αυτό δεν συνεπάγεται ‘κλειστά’ πανεπιστήμια, σχολεία, κλπ. Τα πανεπιστήμια μπορούν και πρέπει να μείνουν ανοιχτά. Αυτή είναι άλλωστε μια πρώτης τάξης ευκαιρία να αποκτήσουν τα μαθήματα την ελεύθερη μορφή που όφειλαν να έχουν. ‘Όφειλαν’ επειδή το πανεπιστήμιο δεν είναι εξεταστικό κέντρο, ή πρόγραμμα μαθητείας, ή προθάλαμος για την αγορά εργασίας, αλλά μια κοινότητα που καλλιεργεί τις συνθήκες για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας των μελών της.