Βιβλία

Οταν ο νεαρός Αυγουστίνος ρώτησε τι έκανε ο Θεός προτού φτιάξει τον κόσμο, πήρε την απάντηση: «Ετοίμαζε την Κόλαση για ανθρώπους που κάνουν τέτοιες ερωτήσεις».

ΤΖΟΝ ΛΟΫΝΤ, ΤΖΟΝ ΜΙΤΣΙΝΣΟΝ
Το βιβλίο της ολικής άγνοιας
Εκδόσεις Πατάκη, 2008,
σελ. 376, τιμή 15,79 ευρώ

Πιθανότατα δεν είχατε συζητήσει ποτέ με τη συντροφιά σας ποιο ζώο επιβάλλει την… ποτοαπαγόρευση άχρι θανάτου, ποιος μέγας στρατηλάτης το έβαλε στα πόδια κυνηγημένος από… κουνέλια, ποιος είναι πραγματικά ο Αριθμός του Θηρίου στην Αποκάλυψη, πού βρίσκεται το αλουμινένιο αγαλματάκι του… Αντέρωτα ή ποιο ον έχει πέος όχι μόνο μεγαλύτερο από το σώμα του αλλά και… άλλο ένα, εφεδρικό. Ακόμη κι αν την/τον/τους ρωτούσατε, πιθανόν είναι να εισπράττατε ελάχιστο ενδιαφέρον. Μόλις όμως ξεστομίσετε τις απαντήσεις –τίγρη, Ναπολέων, 616, Πικαντίλι, μαύρος ωτοσκώληκας -, οι πάντες θα ήθελαν να μάθουν «πού το διάβασες;». Και η απάντηση σε αυτό είναι η χιουμοριστική εγκυκλοπαίδεια παραδοξοτήτων που συνέγραψαν δύο συντελεστές της βρετανικής τηλεόρασης, ο παραγωγός John Lloyd και ο σεναριογράφος τηλεπαιχνιδιών John Mitchinson.

Οι 211 ερωτήσεις και απαντήσεις που απαρτίζουν Το βιβλίο της ολικής άγνοιας δυναμιτίζουν πολλές από τις παγιωμένες αντιλήψεις μας για τον κόσμο, ενώ μας προσφέρουν εξηγήσεις ξεχασμένες ακόμη και από ειδήμονες των συγκεκριμένων τομέων γνώσης. Για παράδειγμα, πόσοι γνωρίζουν ότι η βουβωνική πανώλη που εξολόθρευσε το 1/3 των Ευρωπαίων διαδόθηκε στους Μογγόλους (και από εκείνους στους Γενουάτες της Κριμαίας) από τις μαρμότες;

Ακόμη και όταν οι εξηγήσεις του περιλαμβάνουν αντιλήψεις επιστημόνων… βάναυσα προσβλητικές κατ’ εμάς –όπως «οι αμφιβληστροειδείς των αρχαίων Ελλήνων δεν είχαν αναπτύξει την ικανότητα να αντιλαμβάνονται τα χρώματα» -, δεν παύουν να είναι ενδιαφέρουσες. Επίσης οι εξηγήσεις αυτές είναι διανθισμένες με χιουμοριστικά σχόλια του είδους:

«Το ποτήρι της σαμπάνιας με το πλατύ στόμιο δεν έχει σχεδιαστεί με βάση το στήθος της Μαρίας Αντουανέτας. Κατασκευάστηκε για πρώτη φορά το 1663, στην Αγγλία, πολύ πριν από την περίοδο της βασιλείας της. Μέχρι στιγμής δεν έχει προταθεί κάποιο εναλλακτικό γυμνόστηθο μοντέλο με αγγλική καταγωγή». Διόλου παράδοξο, επομένως, που το εν λόγω βιβλίο έγινε μπεστ σέλερ τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ.

Από την άλλη, πολύ σημαντική είναι και η συνειρμική γνώση που μπορεί να προκύψει από την ανάγνωση αυτού του βιβλίου. Για παράδειγμα, το ότι «η πρώτη αιχμάλωτη πολική αρκούδα ανήκε στον Πτολεμαίο Β’ της Αιγύπτου» μάς κάνει να σκεφθούμε ότι οι αρχαίοι Ελληνες είχαν όντως επαφή με τους λαούς του Πολικού Κύκλου. Επίσης, το ότι «η γκάιντα ήταν το όργανο της ρωμαϊκής λεγεώνας» λύνει τη φολκλορική απορία μας για το πώς προέκυψε η γκάιντα στους Σκωτσέζους αλλά και… στα πανηγύρια των Βλάχων που συναντάμε σε όλο το μήκος της πάλαι ποτέ Εγνατίας οδού. Τέλος, συμπεραίνουμε ότι ο πιο βιολογικός τρόπος για να διώξουμε τα αιμοβόρα (θηλυκά) κουνούπια είναι να προσκαλέσουμε επί τόπου τα αρσενικά του είδους τους με ένα… διαπασών: η νότα C που παράγει ερεθίζει σεξουαλικά τους αρσενικούς ανωφελείς!

Αναπόδραστα, λοιπόν, Το βιβλίο της ολικής άγνοιας συνιστά επιμορφωτική, ψυχαγωγική αλλά και χρήσιμη προσθήκη στο οπλοστάσιο της γνώσης μας, κατάλληλη για αναγνώστες 15-95 ετών.

ΡΟΙ ΣΟΡΕΝΣΕΝ
Μια σύντομη ιστορία του παράδοξου
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2009,
σελ. 461, τιμή 24 ευρώ
(18,17 ευρώ στο ebooks.gr)

Αν η θερινή σας αντοχή στην ανάγνωση παραδοξοτήτων υπερβαίνει τα όρια της μιας σελίδας ανά θέμα, τότε αξίζει να βυθιστείτε στο βιβλίο του καθηγητή Φιλοσοφίας στο Dartmouth College Ρόι Σόρενσεν. Θα σας συστήσει τον Αναξίμανδρο, τον Πυθαγόρα και τον Παρμενίδη, αλλά θα συνεχίσει και με όλους σχεδόν τους γίγαντες της δυτικής φιλοσοφικής σκέψης φθάνοντας ως τον Βιτγκενστάιν και τον Κουάιν. Το μυστικό του δικού του ταξιδιού –που το μετατρέπει σε συναρπαστικό «κυνήγι θησαυρού» –είναι ότι δεν παραθέτει τις σκέψεις τους σε μια ανιαρή ακολουθία αλλά εντοπίζει για τον καθένα το ερώτημα-εφαλτήριο από όπου αναπήδησε το μετέπειτα έργο του. Μια ιστορία, δηλαδή, «διαφορετικών ανατολών» που εκκινούν 24 «ψευδοαυτόνομα» επεισόδια σε 24 κεφάλαια φιλοσοφικής περιπέτειας. Για παράδειγμα, τι ήταν «ο γρίφος της καταγωγής» για τον Αναξίμανδρο και γιατί ο Πυθαγόρας αναζήτησε τον «κοινό παρονομαστή»; Τι σήμαινε το «μη είναι» για τον Παρμενίδη και τι γύρευε από τον Σίσυφο ο Ζήνων; Ποια η παραδοξότητα της έρευνας κατά τον Σωκράτη και πώς επηρέασε τον Ευκλείδη «η κρίση ταυτότητας των Μεγαρέων»; Και, για να περάσουμε στην Εσπερία, τι έκανε τον Θωμά τον Ακινάτη να αναρωτιέται «αν έχει βιογραφία ο Θεός»; Ακολουθούν τα «insolubilia» του Οκαμ, οι σοφιστείες του Μπουριντάν, οι «απίθανοι υπολογισμοί» του Πασκάλ…

Προκύπτει ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα, γεμάτο από διαφωτιστικότατες ερμηνείες που φέρνουν τη φιλοσοφική σκέψη στην αυλή του κοινού μας νου. Αν θέλουμε να κάνουμε μια παρατήρηση «κοινού τόπου» που βγαίνει έπειτα από την ανάγνωση όλων των κεφαλαίων του βιβλίου, θα σημειώσουμε ελληνοπρεπώς το παράδοξο ότι όλοι οι μετά τους Ελληνες φιλόσοφοι συνεχίζουν να διεγείρονται από ερωτήματα που απασχόλησαν πρώτα εκείνους!

ΝΤΟΡΙΣ ΟΛΙΝ
Το παράδοξο
Εκδόσεις Οκτώ, 2007,
σελ. 270, τιμή 22,21 ευρώ
(9,90 ευρώ στο protoporia.gr)

Αν στο Βιβλίο της ολικής άγνοιας τα παράδοξα προσφέρονται ως εύθυμη σταχυολόγηση και στη Σύντομη ιστορία του παράδοξου ως ανθολογία της φιλοσοφικής σκέψης του παρελθόντος, στο βιβλίο της καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο York του Τορόντο Doris Olin τα παράδοξα αναδεικνύουν τον σημαίνοντα ρόλο τους και για την κοινωνία τού σήμερα. Πρακτικά το βιβλίο αυτό είναι μια άριστη σύγχρονη εισαγωγή στη φιλοσοφία, είτε για φοιτητές είτε για βαθέως σκεπτόμενους πολίτες (έστω και αν οι δεύτεροι λέγεται ότι συνιστούν πλέον… επαπειλούμενο είδος).

Οσοι επιχειρήσετε την ανάγνωσή του ετοιμαστείτε για οκτώ μεστά κεφάλαια. Στο πρώτο η συγγραφέας εξετάζει τη φύση του παράδοξου και διατυπώνει έναν ακριβή ορισμό του. Στα επόμενα κεφάλαια παρουσιάζει διεξοδικά το παράδοξο της πρόβλεψης, το παράδοξο του προλόγου, το παράδοξο της κλήρωσης, το πρόβλημα του Newcomb, το δίλημμα του φυλακισμένου και το παράδοξο του σωρείτη. Είναι όλα τους διαλεγμένα προσεκτικά, καθώς το καθένα τους θέτει ζητήματα που σχετίζονται με την ορθολογικότητα των πράξεων και των πεποιθήσεών μας. Η ανάλυσή τους αποκαλύπτει τις ιδιαίτερες συνέπειές τους για πολλές από τις εδραιωμένες πεποιθήσεις μας. Αλλά, όχι, μην παρασυρθείτε στην εκτίμησή σας: το βιβλίο αυτό δεν αποτελεί την ανασκευή για τον 21ο αιώνα τού Τα κατά συνθήκην ψεύδη του πολιτισμού μας (Μαξ Νορντάου, 1883). Είναι όμως πολύτιμο γύμνασμα για να αντιμετωπίσουμε τα μύρια ψεύδη που συνυφαίνουν τον τωρινό καταναλωτικό πολιτισμό μας.

Σημειώστε ότι η ελληνική έκδοση εμπεριέχει ένα δεύτερο παράρτημα –διά χειρός Δημήτρη Πορτίδη –που μυεί ακόμη και τους μη «προπονημένους» αναγνώστες στα στοιχεία της κλασικής παραγωγικής λογικής. Επίσης χρησιμότατο είναι και το σύντομο γλωσσάρι φιλοσοφικών όρων του τέλους. Με τη νυν άκρως εκπτωτική τιμή του (9,90 ευρώ) το «παράδοξο» πρέπει να ιδωθεί ως «χρυσή ευκαιρία».