Το γιαούρτι «φάρμακο» ενάντια στην παχυσαρκία

Είναι λευκό, σερβίρεται σε κεσεδάκι, τρώγεται με κουτάλι. Τι είναι; Πιθανότατα μια πολύ καλή απάντηση στην παχυσαρκία, μια φθηνή «θεραπεία» για ωραίο δέρμα και μαλλιά, ακόμη και ένα φυσικό «βιάγκρα», μια «συνταγή» γονιμότητας ή ένα μέτρο πρόληψης ενάντια στον καρκίνο. Ναι, όλα αυτά κλείνει μέσα του ένα (ταπεινό) γιαούρτι χάρη στα προβιοτικά που περιέχει, όπως δείχνουν πρωτοποριακά πειράματα ερευνητών στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) που διεξάγονται σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Η τελευταία μελέτη των ερευνητών που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στην online επιστημονική πλατφόρμα PLoS ONE έδειξε ότι προβιοτικά του γιαουρτιού μπόρεσαν να χαρίσουν… φιδίσιο κορμί σε ποντίκια, ακόμη και όταν εκείνα κατανάλωναν ατελείωτες ποσότητες ανθυγιεινού, πρόχειρου φαγητού. Η ίδια ομάδα όμως αναζητεί μέσα στο… κεσεδάκι με «όπλο» το επιστημονικό «κουτάλι» της – και όπως όλα δείχνουν βρίσκει – πολλά και διαφορετικά οφέλη των προβιοτικών για την υγεία τα οποία μετατρέπουν το λευκό γαλακτοκομικό σε «φάρμακο» για τον σύγχρονο άνθρωπο, χωρίς όμως τις παρενέργειες των φαρμάκων. Καλή σας (λευκή, βελούδινη) όρεξη.

Είναι το γιαούρτι η απάντηση –ή τουλάχιστον μία από τις απαντήσεις –στην «επιδημία» της παχυσαρκίας που πλήττει πλέον ολόκληρο τον πλανήτη; Η «επιδημία» αυτή απειλεί όχι μόνο τις ανεπτυγμένες αλλά και τις αναπτυσσόμενες χώρες καθώς το φθηνό, πρόχειρο φαγητό, πλούσιο σε ανθυγιεινά κορεσμένα λιπαρά οξέα, κατακτά την υφήλιο. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα πειράματα των ειδικών από το ΜΙΤ και το ΑΠΘ, η απάντηση δείχνει να είναι καταφατική. Οι ερευνητές αποφάσισαν να διερευνήσουν αν όντως το δημοφιλές γαλακτοκομικό προϊόν χαρίζει… μέση δαχτυλίδι με αφορμή μια προηγούμενη μεγάλη μακροπρόθεσμη επιδημιολογική μελέτη συναδέλφων τους από τη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Χάρβαρντ, η οποία είχε δείξει ότι το γιαούρτι, περισσότερο από κάθε άλλη τροφή, φαίνεται να προλαμβάνει τη συσσώρευση των περιττών κιλών που η πάροδος της ηλικίας «φορτώνει» στο ανθρώπινο σώμα και κατ’ επέκταση στη ζυγαριά.

Ιδού η απόδειξη σχετικά με την επίδραση του γιαουρτιού ενάντια στην παχυσαρκία: οι ποντικοί που απεικονίζονται είναι αδέλφια και ακολουθούσαν αμφότεροι ειδική διατροφή για την πρόκληση παχυσαρκίας. Τα προβιοτικά όμως που λάμβανε αποκλειστικά ο ποντικός αριστερά όχι μόνο τον προφύλαξαν από τα περιττά κιλά αλλά του χάρισαν συγχρόνως και λαμπερό τρίχωμα. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: SUSAN ERDMAN/MIT

Ετσι μελέτησαν με χρηματοδότηση των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ (ΝΙΗ) ποντίκια τα οποία είχαν γενετική προδιάθεση για παχυσαρκία. Τα πειραματόζωα ακολούθησαν διατροφή «fast food» με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και σάκχαρα και χαμηλή σε φυτικές ίνες και βιταμίνες όπως η Β και η D. Γρήγορα έγιναν «μπαλόνια». Την ίδια στιγμή όμως πειραματόζωα με την ίδια προδιάθεση που κατανάλωναν τρεις μερίδες εβδομαδιαίως εμπορικά διαθέσιμων γιαουρτιών με προβιοτικά σε συνδυασμό με όσο fast food ήθελαν διατήρησαν άψογη… σιλουέτα. Παράλληλα, ακόμη και ποντίκια που ακολουθούσαν πιο ισορροπημένη διατροφή έτειναν να είναι πιο «κομψά» μετά την κατανάλωση γιαουρτιού τρεις φορές την εβδομάδα.

O επίκουρος καθηγητής του Εργα­στηρίου Παθολογικής Ανατομικής της Κτηνια­τρικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Θεόφιλος Πουταχίδης

Στη συνέχεια, όπως εξηγεί στο «Βήμα» ο επίκουρος καθηγητής του Εργαστηρίου Παθολογικής Ανατομικής της Κτηνιατρικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Θεόφιλος Πουταχίδης, που ήταν ο πρώτος συγγραφέας της νέας μελέτης και υπεύθυνος –μαζί με τον συνεργάτη-φοιτητή του Αντώνη Χατζηγιάγκο –όλης της παθολογοανατομικής δουλειάς στο πλαίσιο των συγκεκριμένων πειραμάτων (μια δουλειά που αποδεικνύει, σύμφωνα με τον ειδικό, τον ρόλο των κτηνιάτρων και στη βιολογική και ιατρική έρευνα αποτελώντας σημαντικό «πυλώνα» στη συγκριτική ιατρική), η ερευνητική ομάδα προσπάθησε να αναζητήσει εκείνο το συστατικό-«κλειδί» του γιαουρτιού που φαίνεται να έχει τόσα οφέλη ενάντια στην παχυσαρκία. Προκειμένου να αποκλείσουν την επίδραση άλλων συστατικών του γαλακτοκομικού όπως η πρωτεΐνη και η βιταμίνη D, οι επιστήμονες χορήγησαν στα ζώα ένα προβιοτικό βακτήριο, το Lactobacillus reuteri, προσθέτοντάς το στο νερό που έπιναν τα ποντίκια. Το συγκεκριμένο βακτήριο εντοπίζεται στη χλωρίδα του εντέρου πολλών ζώων και κάποιων ανθρώπων. Για ποιον λόγο επελέγη όμως αυτό το προβιοτικό στη μελέτη;

Η επικεφαλής των πειραμάτων, βιολόγος με εξειδίκευση στον καρκίνο και υποδιευθύντρια του Τμήματος Συγκριτικής Ιατρικής στο ΜΙΤ δρ Σούζαν Ερντμαν

Η επικεφαλής των πειραμάτων, βιολόγος με εξειδίκευση στον καρκίνο και υποδιευθύντρια του Τμήματος Συγκριτικής Ιατρικής στο ΜΙΤ δρ Σούζαν Ερντμαν διευκρινίζει στο «Βήμα»: «Ο συγκεκριμένος μικροοργανισμός έχει δείξει από διαφορετικές μελέτες τη μεγάλη δυναμική του. Πρόκειται για ένα προβιοτικό βακτήριο που περιέχεται στο ανθρώπινο μητρικό γάλα και διερευνάται σε ό,τι αφορά την επίδρασή του ενάντια σε διαφορετικές παθήσεις όπως οι φλεγμονώδεις νόσοι και οι διάρροιες των παιδιών. «Προέρχεται» από τον άνθρωπο και δείχνει να τον ωφελεί. Παράλληλα είναι εύκολη η καλλιέργειά του και η χρήση του σε πειράματα. Για όλους αυτούς τους λόγους το L. reuteri ήταν για εμάς ο κατάλληλος «υποψήφιος»».

Η πράξη λοιπόν απέδειξε τη σωστή… υποψηφιότητα του L. reuteri –σημειώνεται ότι το συγκεκριμένο προβιοτικό κυκλοφορεί σε μορφή συμπληρωμάτων αλλά περιέχεται και σε γαλακτοκομικά προϊόντα όπως κάποια γιαούρτια αλλά και το κεφίρ (πρόκειται για ένα γαλακτοκομικό ποτό που καταναλώνεται στις χώρες του Καυκάσου και της Μέσης Ανατολής εδώ και αιώνες και το οποίο παράγεται από οποιονδήποτε τύπο γάλακτος που αναμειγνύεται με μια αποικία «φιλικών» για τον ανθρώπινο οργανισμό βακτηρίων). Τα ποντίκια που έλαβαν το προβιοτικό στο νερό τους δεν εμφάνισαν παχυσαρκία ακόμη και όταν ακολουθούσαν την πιο ανθυγιεινή διατροφή.

Είναι εύλογο έπειτα από όλα αυτά το ερώτημα σχετικά με τον μηχανισμό που ενεργοποιούν τα προβιοτικά του γιαουρτιού δημιουργώντας έτσι μια «ασπίδα» ενάντια στην παχυσαρκία. Οπως απαντά ο κ. Πουταχίδης, το γαστρεντερικό μας σύστημα αποτελεί το «σπίτι» τρισεκατομμυρίων μικροβίων που μεταξύ άλλων βοηθούν στην πέψη των τροφών και στην παραγωγή βιταμινών. «Εχει αποδειχθεί ότι η πολύπλοκη αυτή μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου επηρεάζεται από τις τροφές που συμβάλλουν στην παχυσαρκία. Το επιβεβαιώσαμε αυτό και μέσα από τα πειράματά μας στα ποντίκια –έπειτα από λίγες εβδομάδες κατανάλωσης fast food παρατηρήθηκε αλλαγή στο οικοσύστημα του εντέρου. Ωστόσο ούτε το γιαούρτι ούτε το απομονωμένο L. reuteri φάνηκε να επαναφέρουν την ισορροπία στην εντερική χλωρίδα. Καταλάβαμε λοιπόν ότι το μυστικό κρύβεται αλλού».

Τα ρυθμιστικά Τ-λεμφοκύτταρα (κόκκινο χρώμα) συμμετέχουν ενεργά στον μηχανισμό προστασίας που προσφέρουν τα προβιοτικά. Στα μεσεντέρια λεμφογάγγλια των παχύσαρκων ποντικών (αριστερά) υπάρχουν λίγα ρυθμιστικά Τ-λεμφοκύτταρα ενώ στα λεμφογάγγλια των ποντικών που προφυλάσσονται χάρη στα προβιοτικά υπάρχουν πολλά (δεξιά) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΠΟΥΤΑΧΙΔΗΣ/ΑΠΘ

Και αυτό το «αλλού» ήταν το ανοσοποιητικό σύστημα. Ο λιπώδης ιστός που συσσωρεύεται στο σώμα όταν εκείνο επιβαρύνεται με περιττά κιλά δεν είναι «αθώος» αλλά βρίσκεται σε μια κατάσταση χρόνιας φλεγμονής. Το γεγονός αυτό εξηγεί εν μέρει και το γιατί η παχυσαρκία προδιαθέτει για νόσους όπως ο διαβήτης τύπου 2 και ο καρκίνος. Την ίδια στιγμή τα βακτήρια του εντέρου είναι σημαντικά για τη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πειράματα ποντίκια τα οποία μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον «αμόλυντο» –απαλλαγμένο πλήρως από βακτήρια –δεν είναι σε θέση να αποκτήσουν ένα ώριμο ανοσοποιητικό σύστημα.

Ετσι δεν ήταν και περίεργο το γεγονός ότι η λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος παρουσίασε μεταβολές στα ποντίκια των ειδικών του ΜΙΤ και του ΑΠΘ που κατανάλωσαν ανθυγιεινές τροφές –στον οργανισμό των ζώων εμφανίστηκαν σημάδια φλεγμονής. «Συγκεκριμένα στο πλαίσιο των πειραμάτων μας μια υποομάδα ανοσοκυττάρων του εντέρου φάνηκε να εκλύει μεγαλύτερες ποσότητες ενός προφλεγμονώδους χημικού που ονομάζεται ιντερλευκίνη 17 (ΙL-17) στα παχύσαρκα ποντίκια σε σύγκριση με τα υγιή. Οταν όμως τα ζώα έλαβαν το L. reuteri παρουσίασαν μείωση των επιπέδων της IL-17, ενώ παράλληλα κατεγράφη πτώση και άλλων φλεγμονωδών δεικτών» σημειώνει ο κ. Πουταχίδης.

Μάλιστα η σύνδεση μεταξύ κακής διατροφής και προστασίας που προσφέρουν τα προβιοτικά με «μεσάζοντα» το ανοσοποιητικό σύστημα επιβεβαιώθηκε με πειράματα σε ποντίκια που είχαν τροποποιηθεί γενετικώς ώστε να εμφανίζουν έλλειψη της ιντερλευκίνης 10 (IL-10, πρόκειται για μια κυτταροκίνη με ισχυρή αντιφλεγμονώδη δράση). Στα συγκεκριμένα πειραματόζωα το L. reuteri δεν φάνηκε να έχει καμία προστατευτική επίδραση –τα ποντίκια… βάραιναν επάνω στη ζυγαριά ολοένα και περισσότερο σαν να μην είχαν λάβει το προβιοτικό.

Σε ένα άλλο πείραμα που έδειξε επίσης το πόσο εμπλέκεται το ανοσοποιητικό σύστημα στην όλη διαδικασία της φλεγμονής και της παχυσαρκίας οι επιστήμονες τροποποίησαν γενετικώς ποντίκια ώστε να μη διαθέτουν Τ-ρυθμιστικά λεμφοκύτταρα (κύτταρα του ανοσοποιητικού που καταστέλλουν τις φλεγμονώδεις αντιδράσεις). Χορήγησαν στα ποντίκια αυτά που είχαν τάση για παχυσαρκία και ακολουθούσαν ανθυγιεινή διατροφή το L. reuteri, το οποίο όμως δεν είχε καμία… αδυνατιστική επίδραση. Οταν όμως στα ποντίκια της συγκεκριμένης ομάδας μεταμοσχεύθηκαν Τ-ρυθμιστικά λεμφοκύτταρα που προέρχονταν από άλλα ποντίκια-δότες τα οποία είχαν ακολουθήσει το «μενού» της παχυντικής διατροφής σε συνδυασμό με προβιοτικά, τότε η ευεργετική δράση τού L. reuteri αποκαταστάθηκε. «Θελήσαμε να δούμε αν μπορεί να μεταφερθεί ο φαινότυπος από το ποντίκι-δότη των κυττάρων στο ποντίκι-δέκτη και είδαμε ότι αυτό συνέβη» αναφέρει ο έλληνας ερευνητής.

Τι μαρτυρούν όλα αυτά; «Οτι οι προβιοτικοί οργανισμοί ενεργοποιούν τα αντιφλεγμονώδη Τ-ρυθμιστικά λεμφοκύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος σπάζοντας τον «φαύλο κύκλο» της φλεγμονής με την οποία συνδέεται η παχυσαρκία» υπογραμμίζει η δρ Ερντμαν.

Το γιαουρτάκι όμως και ο «θησαυρός» που, όπως αποδεικνύεται, φιλοξενεί εντός του φαίνεται ότι προσφέρουν στον οργανισμό πολλαπλά οφέλη. Στοιχεία της ίδιας ερευνητικής ομάδας που δημοσιεύθηκαν και πάλι στο «PLoS ONE» τον περασμένο Ιανουάριο έδειξαν ότι ποντίκια που κατανάλωναν προβιοτικά κυριολεκτικώς… έλαμπαν. Οπως λέει η δρ Ερντμαν, «ιστολογικές εξετάσεις αλλά και μετρήσεις με βάση ειδικές κλίμακες που αφορούν την κοσμητολογία έδειξαν ότι σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου που δεν κατανάλωνε γιαούρτι ή το βακτήριο L. reuteri τα ποντίκια που τα κατανάλωναν είχαν πολύ πιο υγιές δέρμα, 10 φορές περισσότερους θυλάκους τριχών και τελικώς καλύτερο και πλουσιότερο τρίχωμα. Μάλιστα παρατηρήσαμε και κάποιες διαφορές μεταξύ αρσενικών και θηλυκών. Τα θηλυκά φάνηκε να είναι ακόμη πιο… λαμπερά από τα αρσενικά». Και σε αυτή την περίπτωση οι ερευνητές εκτιμούν ότι τα προβιοτικά «πυροδοτούν» τη σωστή λειτουργία του αντιφλεγμονώδους μηχανισμού του οργανισμού. Στη δημοσίευσή τους τονίζουν ότι δεν έχει προσδιοριστεί πλήρως πώς ο μηχανισμός αυτός χαρίζει λάμψη και στιλπνό τρίχωμα. Υποθέτουν πάντως ότι τα προβιοτικά έχουν επίδραση σε πολλούς και διαφορετικούς φλεγμονώδεις παράγοντες όπως η ιντερλευκίνη 22 (ΙL-22) και o παράγοντας νέκρωσης όγκων α (TNF-α), που έχει αποδειχθεί ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στη σωστή λειτουργία του δέρματος αλλά και των θυλάκων των τριχών, μειώνοντας τη δράση τους.

Και τώρα ένα ακόμη πιο αναπάντεχο όφελος που μπορεί να κρύβεται μέσα σε ένα απλό κεσεδάκι με γιαούρτι. Μέσα από τα πειράματα της ομάδας από το ΜΙΤ και το ΑΠΘ που αφορούσαν την παχυσαρκία οι ειδικοί παρατήρησαν μια άκρως «macho» συμπεριφορά των αρσενικών ποντικών: «Προέτειναν τους όρχεις τους και ειδικές μετρήσεις έδειξαν ότι όσοι κατανάλωναν γιαούρτι είχαν όρχεις περίπου 5% βαρύτερους σε σχέση με τα αρσενικά πειραματόζωα που ακολουθούσαν κανονική διατροφή και 15% βαρύτερους σε σύγκριση με τα αρσενικά ποντίκια που έτρωγαν ανθυγιεινές τροφές».

Και το σημαντικότερο όλων ήταν ότι αυτή η άκρως… αρρενωπή συμπεριφορά είχε απτό αποτέλεσμα. Σε πειράματα που αφορούσαν το ζευγάρωμα τα αρσενικά που κατανάλωναν γιαούρτι γονιμοποιούσαν ταχύτερα τα θηλυκά και αποκτούσαν περισσότερους απογόνους σε σύγκριση με εκείνα που δεν κατανάλωναν το συγκεκριμένο γαλακτοκομικό. Τα θηλυκά πάλι που ακολουθούσαν τη «γιαουρτοδιατροφή» γεννούσαν μεγαλύτερα μικρά και τα απογαλάκτιζαν με περισσότερη επιτυχία. Σχολιάζοντας σε πρώτη φάση αυτά τα αδημοσίευτα ακόμη αποτελέσματα, η δρ Ερντμαν θεωρεί ότι οι προβιοτικοί οργανισμοί του γιαουρτιού που κρατούν σε φόρμα τα ζώα –τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά –συντελούν κατ’ επέκταση και στη βελτίωση της σεξουαλικής συμπεριφοράς και απόδοσής τους. Μάλιστα τα συγκεκριμένα ευρήματα πιστεύεται ότι αφορούν και τον άνθρωπο. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πειράματα που βρίσκονται σε εξέλιξη από άλλη ερευνητική ομάδα του Χάρβαρντ υπό τον ειδικό στη διατροφική επιδημιολογία δρα Χόρχε Τσαβάρο φαίνεται να αποδεικνύεται ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ της κατανάλωσης γιαουρτιού και της ποιότητας του σπέρματος των ανδρών.

Μελέτες για τον καρκίνο

Σπάζοντας, όπως όλα δείχνουν, τον «κύκλο» της φλεγμονής το γιαούρτι και τα προβιοτικά του πιθανώς μπορούν να ανοίξουν έναν νέο, τεράστιο κύκλο υγείας και ενάντια σε νόσους όπως ο καρκίνος, σκέφτηκαν οι ερευνητές. Μια σκέψη άκρως ορθή, αφού ο καρκίνος έχει άρρηκτη σχέση με τις χρόνιες φλεγμονές του οργανισμού, όπως αποδεικνύουν τα επιστημονικά στοιχεία. Στο πλαίσιο αυτό διεξάγονται τώρα πειράματα που αφορούν την πρόληψη μιας άκρως (δυστυχώς) «δημοφιλούς» μορφής της νόσου, του καρκίνου του μαστού. Τα αποτελέσματα αναμένονται με αγωνία –οι ερευνητές μάς πληροφόρησαν ότι στη συγκεκριμένη φάση δεν μπορούν να δώσουν λεπτομέρειες για αυτή τη σημαντική ερευνητική δουλειά. Σκεφθείτε όμως το γιαουρτάκι να αποτελέσει προληπτική θεραπεία για τον καρκίνο!

Επειτα από όλα αυτά τα τόσο ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε πολλά (ακόμη και απρόσμενα) πεδία, το επόμενο βήμα για τους επιστήμονες που έχουν ρίξει «γέφυρα» συνεργασίας μεταξύ των δύο πλευρών του Ατλαντικού είναι οι κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους προκειμένου να επιβεβαιωθούν και σε εκείνους τα τεράστια οφέλη που κρύβονται σε μερικές… λευκές κουταλιές. Με δεδομένο ότι το γιαούρτι αποτελεί ένα προϊόν που ουσιαστικά (σε διαφορετικές μορφές του) καταναλώνεται από τον πληθυσμό εδώ και χιλιάδες έτη χωρίς να προκαλεί παρενέργειες, οι δοκιμές αναμένεται να ξεκινήσουν σχετικά σύντομα, ίσως μέσα και σε έναν χρόνο, σύμφωνα με τη δρα Ερντμαν. Ως τότε η ειδικός προτείνει κατανάλωση γιαουρτιού, το οποίο ούτως ή άλλως κάνει καλό στον οργανισμό καθώς περιέχει, εκτός από πρωτεΐνη, διαφορετικά «καλά» βακτήρια και ασβέστιο –τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα. «Η κατανάλωση πρέπει να είναι συχνή αφού τα «φιλικά» για τον οργανισμό βακτήρια που λαμβάνονται μέσω του γιαουρτιού αποικίζουν το έντερο για μικρό χρονικό διάστημα. Ετσι προκειμένου να διατηρείται ισορροπία στη μικροβιακή χλωρίδα η «συνταγή» είναι να μη σταματάμε να τρώμε γιαούρτι». Με λίγα λόγια, πιάστε τα κουτάλια και, όπως όλα δείχνουν, το σώμα σας θα είναι και θα φαίνεται (κυριολεκτικώς) υγιές…