Εχει πρακτική αξία η αρχαία ελληνική φιλοσοφία σήμερα; ρωτήσαμε τον Τζον Γκλούκερ, ο οποίος διδάσκει τον Πλάτωνα στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ. «Η φιλοσοφία δεν είναι θεωρητική επιστήμη, αλλά τρόπος ζωής» μας απαντάει σε άπταιστα ελληνικά. «Δεν υπάρχει «φιλοσοφία 9 με 5″. Ο φιλόσοφος δεν ασκεί απλώς ένα ακαδημαϊκό επάγγελμα. Στην αρχαιότητα, κάθε σχολή –επικούρειοι, στωικοί κτλ. –είχε τον δικό της τρόπο ζωής, αλλά όλες οι σχολές μοιράζονταν κάτι κοινό: αντιμετώπιζαν τη φιλοσοφία ως κάτι πραγματικό και όχι αφηρημένο. Ο φιλόσοφος έπρεπε να ζει ως φιλόσοφος. Πρόκειται για μια ιδέα που σήμερα πολλοί την (ξανα)ανακαλύπτουν».
Του ζητάμε να δώσει ένα παράδειγμα για να δείξει πόσο σύγχρονη μπορεί να είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Αναφέρεται στα «Ηθικά» του Αριστοτέλη: «Το κυριότερο πρόβλημα είναι το «τέλος», ο σκοπός της ζωής. Εκεί ο Αριστοτέλης λέει πράγματα που ισχύουν σήμερα. Για παράδειγμα, όλοι αναζητούν την ευδαιμονία, αλλά τι ακριβώς σημαίνει; Υλικές απολαύσεις, δόξα, γνώση; Οσον αφορά τη δόξα, ο Αριστοτέλης λέει ότι δεν μπορεί να αποτελεί μέρος της σωστής ευδαιμονίας γιατί εξαρτάται από άλλους. Αν κάποιος θέλει να είναι ευδαίμων, πρέπει να είναι με αυτάρκεια. Γι’ αυτό οι απασχολήσεις του πολιτικού δεν μπορούν να αποτελούν μέρος της ευδαιμονίας».
Ο κ. Γκλούκερ έμαθε τα νέα ελληνικά «από μεράκι». Ως μέρος των σπουδών του στην κλασική φιλολογία είχε διδαχθεί αρχαία ελληνικά, αλλά αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του και στην καθομιλουμένη. «Στα νέα ελληνικά είμαι αυτοδίδακτος. Ξεκίνησα διαβάζοντας κείμενα στην καθαρεύουσα, που ήταν λίγο πιο εύκολη για μένα, και μετά πέρασα στη δημοτική».
Ο κ. Γκλούκερ διδάσκει και ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, στο Ρέθυμνο. «Ολο και λιγότεροι φοιτητές γνωρίζουν αρχαία ελληνικά» παρατηρεί, διευκρινίζοντας ότι η τελευταία φορά που θα χαρακτήριζε ικανοποιητικές τις γνώσεις των φοιτητών του στα αρχαία ήταν πριν από τουλάχιστον έξι χρόνια.
Ως φιλόσοφος, τι θα θέλατε να μεταδώσετε στον κόσμο, στους φοιτητές σας; τον ρωτάμε. «Θα ήθελα να κάνω μερικούς να σκέφτονται» μας απαντά. «Οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο να σκεφτούν. Η έρευνα όμως πρέπει να αποτελεί μέρος του τρόπου ζωής. Δεν πρέπει να πιστεύουμε αυτό που μας λένε, πρέπει να δοκιμάζουμε».
Ενας φιλόσοφος μπορεί να είναι αισιόδοξος σήμερα με όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας –από την οικονομία ως τους πολέμους; Ο κ. Γκλούκερ δηλώνει αισιόδοξος. «Παρά τις ανοησίες της Ιστορίας, ακόμη ζούμε. Ναι, ο φιλόσοφος μπορεί να είναι προσεκτικά αισιόδοξος. Εγώ γεννήθηκα το 1933. Μερικά από τα δεινά του 20ού αιώνα-Ολοκαύτωμα, γκούλαγκ –τα θυμάμαι. Ομως, ακόμα ζούμε. Κι εσείς στην Ελλάδα, βιώσατε την Κατοχή, τη δικτατορία, αλλά ακόμα υπάρχει η ελληνική δημοκρατία. Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να κάνουν ανοησίες, αλλά θέλουν να ζουν· και να ζουν καλά. Αυτό μας κάνει αισιόδοξους».
Δεν θα μπορούσαμε να μην τον ρωτήσουμε ποια εφαρμογή είναι δυνατόν να έχει η φιλοσοφία στο ισραηλοπαλαιστινιακό ζήτημα. «Στη φιλοσοφία, αν παίρνει κάποιος τη φιλοσοφία στα σοβαρά, πρέπει να εξετάζει και τις δύο πλευρές και να μην αποδέχεται τίποτα χωρίς έρευνα. Αυτό δεν είναι εύκολο, γιατί όταν μιλάμε για τα σημερινά πολιτικά προβλήματα, ο απλός άνθρωπος δεν ξέρει τίποτα. Τα περισσότερα γίνονται κρυφά, πίσω από κλειστές πόρτες. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διαβάζουμε εφημερίδες, να ακούμε ραδιόφωνο και να μην πιστεύουμε τίποτα. Να συνεχίσουμε να σκεφτόμαστε».
Στο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας στην Αθήνα, η ομιλία του κ. Γκλούκερ αναφερόταν στις «Δυσκολίες και απορίες στον πλατωνικό Ιωνα». «Ο τρόπος που προσεγγίζω τους πλατωνικούς διαλόγους δεν είναι ο παραδοσιακός. Οι περισσότεροι ταυτίζουν τον Σωκράτη με τον Πλάτωνα· και θεωρούν όσα λέει πλατωνική φιλοσοφία. Αλλά ο Σωκράτης αλλάζει απόψεις από τον έναν διάλογο στον άλλον, ακριβώς επειδή πρόκειται για διαλόγους και όχι για διαλέξεις. Ο ίδιος ο Πλάτωνας δεν μιλάει στους διαλόγους. Αυτό με κάνει να υποψιάζομαι ότι ο Πλάτωνας δεν ήθελε να γνωρίζουμε τη γνώμη του γιατί αυτό που επιθυμούσε δεν ήταν να μάθουμε τι ακριβώς σκεφτόταν για κάθε πρόβλημα, αλλά να σκεφτόμαστε εμείς οι ίδιοι. Γι’ αυτό έγραψε διαλόγους. Και γι’ αυτό πολλοί τελειώνουν με απορίες».
«Θα ήθελα να κάνω τους ακροατές μου να αρχίσουν να σκέφτονται», συνεχίζει ο κ. Γκλούκερ. «Επέλεξα τον συγκεκριμένο διάλογο γιατί στη διάρκειά του ο Σωκράτης εξαπατάει τον Ιωνα πολλές φορές. Ο Σωκράτης βεβαίως μπορεί να εξαπατάει τους συνομιλητές του, αλλά ο Πλάτωνας δεν εξαπατάει ποτέ τους αναγνώστες του».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
