Πεδίον βολής η Ελλάς…

Την αρχική ευφορία που προκάλεσε η νίκη της Ενώσεως Κέντρου στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964 και η ήττα της Δεξιάς, που για πρώτη φορά μετά τον Εμφύλιο είδε τα ποσοστά της να πέφτουν τόσο χαμηλά, διαδέχθηκαν σύντομα οι εσωκομματικές συγκρούσεις, η διαμάχη με την Αριστερά που προέβαλλε μια σειρά αιτήματα, δίκαια μεν αλλά ανώριμα να επιλυθούν, οι απειλές της Τουρκίας να επέμβει στην Κύπρο μετά την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας που αναγνώριζε μεταξύ άλλων τη νομιμότητα της κυπριακής κυβέρνησης και την κυριαρχία του κυπριακού κράτους και βέβαια οι τριβές με το παλάτι, που όχι μόνο δεν έλειψαν, όπως και επί κυβερνήσεως Καραμανλή, αλλά τουναντίον οξύνθηκαν μετά τον θάνατο του Παύλου και την ανάρρηση στον βασιλικό θρόνο του διαδόχου του Κωνσταντίνου, στενά προσκολλημένου στις επιταγές της άπληστης για εξουσία μητέρας του Φρειδερίκης.

Στην προσπάθειά του ο Γεώργιος Παπανδρέου να απαλλάξει τη χώρα από τα κατάλοιπα του Εμφυλίου, με διστακτικά έστω βήματα, όπως κατάργηση των έκτακτων μέτρων ασφαλείας της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή, απόλυση υπό όρους των πολιτικών κρατουμένων, παύση δικαστικών εκτοπισμών κτλ., γίνεται από την πρώτη στιγμή ανάληψης της πρωθυπουργίας του στόχος επικρίσεων τόσο από δεξιά όσο και από αριστερά. Η μεν Δεξιά και ο Τύπος της θα τον κατηγορήσουν ότι παραδίδει τη χώρα στον κομμουνισμό και ότι ελευθερώνει «εγκληματίες», η δε Αριστερά, με αφορμή τη διατήρηση του νόμου 375 περί κατασκοπείας, και του 509, που έθετε ουσιαστικά εκτός νόμου το ΚΚΕ, θα αποδυθεί σε ακραίες εκδηλώσεις για αναγνώριση της εθνικής αντίστασης αναζωπυρώνοντας παλαιά πάθη και ψυχώσεις, διευκολύνοντας ουσιαστικά όσους ήθελαν να καλλιεργήσουν στις Ενοπλες Δυνάμεις την ανησυχία ότι ο Παπανδρέου στρώνει τον δρόμο στον κομμουνισμό.

Μέσα σε αυτό το ασταθές πολιτικό κλίμα η ελληνική κοινωνία καλείται να αντιμετωπίσει μια σειρά προκλήσεις που την υπερβαίνουν. Στο ίδιο διάστημα σημειώνονται σημαντικές μετακινήσεις των ψηφοφόρων, όπως σημείωνε πληροφοριακό δελτίο της ΚΥΠ: «Εκ του οικονομικού ζητήματος εσημειώθη όθεν διαφοροποίησις λόγω δυσαρεσκείας οπαδών άλλοτε της ΕΚ και δη ευθέως υπέρ της ΕΡΕ. Μετά παρέλευσιν 6-9 μηνών αναμένεται απόσχισις εκ της αιτίας ταύτης και αγροτών της ΕΚ με προσχώρησιν προς τα δεξιά και περισσότερον προς τα αριστερά» (Ιανουάριος 1965, Αρχείο Π. Πιπινέλη, φάκ. 26).

Στο ίδιο δελτίο γινόταν η πρόβλεψη ότι «εκλογαί σήμερον θα έφερον ενισχυμένη την ΕΡΕ και ΕΔΑ εις βάρος ΕΚ, ώστε η συνεργασία ΕΡΕ και ΕΚ να απέβαινε απαραίτητος διά τον σχηματισμόν κυβερνήσεως», εκφραζόταν δε η εκτίμηση πως μόνο μια σκληρή αντιπολίτευση, τύπου ανένδοτου, θα έφερνε ξανά τη Δεξιά στην εξουσία, καθώς «το Κέντρον προωρείται (sic) να αποσυντεθή εις τα εξ ων συνετέθη».

Εν μέσω πολιτικών κραδασμών και με τον Ψυχρό Πόλεμο στο απόγειό του μετά και την πυραυλική κρίση της Κούβας, η χώρα, το θερμότερο, όπως είχε χαρακτηρισθεί λόγω της γεωστρατηγικής θέσης της, μέτωπο αυτού του ανηλεούς ανταγωνισμού Ανατολής – Δύσης, προσελκύει κάθε προέλευσης ξένους πράκτορες στο έδαφός της. Ενας εξ αυτών, η ανωνυμία του οποίου διατηρείται ως επτασφράγιστο μυστικό, ήταν ρώσος πράκτορας της Σοβιετικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (MVD) που υπηρετούσε στην Αγκυρα. Στην Αθήνα συνομιλητής του αναφερόταν ο με κωδική ονομασία Χ5, τον οποίο είχε γνωρίσει μέσω του σοβιετικού πρεσβευτή Κοριούκιν, με τον οποίο είχε συνυπηρετήσει το 1953 στη Ζυρίχη, όταν ο ίδιος ήταν υποδιευθυντής του Τμήματος Ευρώπης.

Από την ανάγνωση της χειρόγραφης οκτασέλιδης αναφοράς, προφανώς κάποιου προϊσταμένου του Χ5 που υπογράφει ως Χ3, όπως προκύπτει από οδηγίες που φαίνεται ο ίδιος να έδωσε «προς περαιτέρω συνεργασίαν μετά του ρώσου διπλωμάτου», εξάγεται το συμπέρασμα ότι η ανάμειξη του σοβιετικού παράγοντα στα πολιτικά πράγματα της χώρας ήταν διαρκής, έστω και μη εμφανής, ανεξαρτήτως κόμματος που τύχαινε να κυβερνά τον τόπο. Τούτο επιβεβαιώνεται από έτερο δελτίο με ημερομηνία 28 Μαΐου 1965 (φάκ. 26, Αρχείο Πιπινέλη) που αποκάλυπτε τα σχέδια των Σοβιετικών να «εκμηδενίσουν» τον Μακάριο (και τον Γρίβα), πιθανόν με «αεροπορικό ατύχημα» ή «φυσικόν θάνατον», παρουσιάζοντας την όλη επιχείρηση «ως έργον των Βρεττανών, Τούρκων και Αμερικανών», ενώ σε άλλη παράγραφο προειδοποιούσε για αναμενόμενη επίθεση «εις τον δεξιόν Τύπον κατά του Αρχηγού του ΓΕΣ, η οποία θα είναι τόσο ισχυρά ώστε ούτως να υποχρεωθή εις παραίτησιν. Την θέσιν του θα καταλάβη Στρατηγός του οποίου το όνομα υπεδείχθη εις τον κ. Παπανδρέου από τον Τσιριμώκον την 1η Μαΐου 1965». Ακριβώς μετά τη συγκεκριμένη αναφορά γινόταν η εξής εκτίμηση: «Τούτο αποδεικνύει ότι οι Σοβιετικοί έχουν γερούς πλοκάμους και μεταξύ της δεξιάς παρατάξεως».

Ο 58χρονος Ρώσος, με πρόσχημα τη θεοσέβειά του, μόλις έφτασε στην Αθήνα, στις 28 Απριλίου 1964, ζήτησε από τον Χ5 να τον φέρει σε μυστική συνάντηση με ιερέα για να… μεταλάβει, ανακοινώνοντας μάλιστα την απόφασή του «να καρή ως Μοναχός και να εισέλθη εις Μοναστήριον ως αγνώστων στοιχείων». Βεβαίως, δεν ξέχασε και τη δουλειά για την οποία είχε έλθει στη χώρα μας, γνωρίζοντας δε εκ των προτέρων ότι οι πληροφορίες που θα μετέδιδε τον οδηγούσαν σε ευθεία σύγκρουση με τις υπηρεσιακές δεσμεύσεις του, φρόντισε να δηλώσει απογοητευμένος από τον κομμουνισμό και ότι «από όλους τους λαούς προτιμά τους Ελληνας». Οι πληροφορίες αυτές αφορούσαν: 1. σε πλήρη ευθυγράμμιση Τουρκίας – ΕΣΣΔ με σκοπό την απομάκρυνση της πρώτης από το ΝΑΤΟ ως ουδέτερης όπως η Αίγυπτος υπό τον Νάσερ. «Διά την συνεργασίαν αυτήν επεστρατεύθησαν οι πρώην κεμαλικοί αξιωματικοί και λοιποί τιτλούχοι του κεμαλικού καθεστώτος, μετά των οποίων τα Σοβιέτ είχον συνεργασθή κατά το παρελθόν», αναφερόταν στην έκθεση που στην περίπτωση αυτή έκανε λόγο για μεγάλη οικονομική βοήθεια προς την Τουρκία για τεχνικά έργα «ακόμη και της τάξεως του Ασουάν», με συναίνεση μάλιστα του Ινονού, αν και ο ίδιος απέφευγε να εκδηλωθεί φανερά. Ως πρόσχημα η τουρκική διπλωματία θα χρησιμοποιούσε την εγκατάλειψή της υπό των Συμμάχων στο Κυπριακό ζήτημα. Το περίεργο είναι ότι και οι Αγγλοι, κατά τον ρώσο πληροφοριοδότη, συναινούσαν στη γραμμή αυτή, συνεργαζόμενοι με τους Ρώσους και τους Τούρκους. 2. Σε επικράτηση του ΑΚΕΛ έναντι του Μακαρίου στις προσεχείς εκλογές. «Η Σοβιετική Ρωσία θέλει την Κύπρον κομμουνιστική» αναφερόταν. 3. Σε απαίτηση των Ρώσων από τους Τούρκους «να λάβουν διά τους Εβραίους παρόμοια μέτρα ως εκείνα τα οποία λαμβάνουν διά τους Ελληνας της Τουρκίας» (σ.σ.: προφανώς μέτρα εξόντωσής τους). 4. Σε απολύτως προσχηματική συμπαράσταση της Ρωσικής Εκκλησίας στο θέμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. 5. Σε εξάπλωση των τροτσκιστών διεθνώς, ακόμη και εντός των ΗΠΑ. 6. Σε συνεννοήσεις Ελλάδας – Βουλγαρίας που αναμενόταν να αποβούν σε βάρος της πρώτης, με τη σημείωση: «Ο υιός Παπανδρέου έχει ιδιαιτέρας σχέσεις με Βουλγάρους και Αμερικανούς υπηκόους». 7. Στον Γ. Παπανδρέου που αποσκοπούσε σε ανατροπή του καθεστώτος και ίδρυση δημοκρατίας σοσιαλιστικού τύπου με «Πρόεδρον τον ίδιον και Πρωθυπουργόν τον Τσιριμώκον». 8. Σε πιθανή απαγωγή του βασιλιά αιφνιδίως. «Βουλευτικαί εκλογαί δεν πρέπει να αναμένονται. Η εξουσία δεν πρόκειται να παραδοθή εις την Δεξιάν με ομαλόν τρόπον». 9. «Εις τον Παπανδρέου επικρατεί φόβος ότι θα δολοφονηθή. Εδωκεν ούτος διαταγάς διά να ληφθούν μέτρα προς προστασίαν της ζωής του» (σ.σ.: αυτό επαναλαμβάνεται και σε άλλα δελτία).

Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, τρία χρόνια ακριβώς μετά, ανέτρεψε τα πάντα και ο ιστορικός και πολιτικός αναλυτής της εποχής μας έχασε την ευκαιρία να διαπιστώσει αν τελικώς ο θεοσεβούμενος ρώσος διπλωμάτης δεν ήταν τελικά παρά ένας κυριολεκτικά στημένος… αθεόφοβος!