Το τελευταίο πράγμα στο μυαλό των Αιγυπτίων και των Τούρκων, όταν βγήκαν στους δρόμους στις πρόσφατες μαζικές διαδηλώσεις, ήταν να βοηθήσουν την πολιορκημένη Ελλάδα, αλλά σύμφωνα με τον ισχυρό νόμο των αθέλητων συνεπειών μάλλον την βοήθησαν: τουρίστες που θα μπορούσαν να διαλέξουν άλλους προορισμούς στη Μεσόγειο πλημμυρίζουν την Ελλάδα με τα μετρητά τους.
Ο υπουργός Οικονομικών Γιάννης Στουρνάρας είπε σε μια αισιόδοξη συνέντευξή στο Reuters αυτή την εβδομάδα ότι τα έσοδα από τον τουρισμό «είναι πολύ, πολύ καλύτερα από ό, τι αναμενόταν. Αν συνεχίσουμε έτσι στους επόμενους μήνες τότε σίγουρα η ύφεση θα είναι εφέτος περίπου 4%, και τότε του χρόνου θα έχουμε θετικό πρόσημο μπροστά από τον ρυθμό ανάπτυξης».
Οταν οικονομική συρρίκνωση 4% είναι θετική είδηση, έχουμε ένα μέτρο για το πόσο απελπιστική έχει γίνει η κατάσταση στην Ελλάδα. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο περιγράφει την δημοσιονομική προσαρμογή της χώρας ως «εξαιρετική» σε μια έκθεση 207 σελίδων που μόλις κυκλοφόρησε. Οπου εξαιρετική, διαβάστε βάναυση. Το ΔΝΤ, που μαζί με χώρες της ευρωζώνης έχει προσφέρει ένα ελληνικό πακέτο διάσωσης € 240 δισεκατομμυρίων, βλέπει επίσης τέλος στην ύφεση το επόμενο έτος.
Με 15.000 εργαζόμενους του δημόσιου τομέα να αντιμετωπίζουν απολύσεις μέχρι το τέλος του 2014, τον θυμό να σιγοβράζει για την ξαφνική απόφαση τον Ιούνιο να κλείσει η δημόσια τηλεόραση, την πολιτική αστάθεια δυνατή, και την ανεργία να συνεχίζει να αυξάνεται, μπορεί να μην φαίνεται κατάλληλη η στιγμή για να μιλήσουμε για φως στην άκρη του τούνελ.
Αλλά αίσθησή μου είναι ότι η Ελλάδα του κεντροδεξιού πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά αλλάζει πορεία (παρά το λάθος της ΕΡΤ). Οπως το έθεσε ο Χιούγκο Ντίξον του Reuters υπάρχει τώρα μια «αξιόπιστη πορεία» προς την σωτηρία. Βλέπω δύο στοιχεία: την μεγάλη προσαρμογή και, σε ένα βαθύτερο και πιο σημαντικό επίπεδο, την αλλαγή νοοτροπίας που την συνοδεύει.
Πρώτον, η προσαρμογή: Οι τράπεζες έχουν ανακεφαλαιοποιηθεί. Τα καταστροφικά σενάρια για την έξοδο από το ευρώ έχουν υποχωρήσει. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών έχει σχεδόν ισοσκελιστεί, όπως και ο προϋπολογισμός πριν από τις πληρωμές τόκων. Οι μισθοί είναι πιο ανταγωνιστικοί. Δεν είναι μόνο οι τουρίστες που ψάχνουν ευκαιρίες στην φθηνή Ελλάδα. Το ίδιο κάνουν οι αγοραστές κατοικιών, και άλλοι επενδυτές που ψαρεύουν από τον πάτο.
Για την αλλαγή νοοτροπίας, ιδίως μεταξύ των νέων Ελλήνων, μου μίλησε ο Γιώργος Δημητριάδης, διευθυντής της ΒΙΟΛΕΑ, που παράγει λάδι στην δυτική Κρήτη. Εχει επιβιώσει από την κρίση, αλλά μόνο μετά από μείωση των δαπανών του κατά 20%, και προσαρμογή σε μια οικονομία όπου οι πάντες θέλουν τα χρήματα προκαταβολικά.
Τώρα γίνεται μια τεράστια διόρθωση. Τα τζάμπα λεφτά έκαναν πολύ κακό στους νέους. Πίστευαν ότι τους χρωστούσαν τα πάντα. Σήμερα βλέπω νέους με πτυχία που γυρίζουν στην κτηνοτροφία. Βλέπω νέους από τις πόλεις που επιστρέφουν στις πορτοκαλιές και τις ελιές στα χωράφια των γονιών τους. Πριν, τα πάντα ήταν κατανάλωση, μάρκετινγκ, και προώθηση. Νομίζω ότι οι νέοι Ελληνες έχουν κατανοήσει την σημασία του να κάνουν κάτι με τα χέρια τους, την σημασία της δουλειάς, και της παραγωγής».
Το νέο σύνθημα είναι πολυμήχανο: Οι Ελληνες προσαρμόζονται, όπως έχουν κάνει πολλές φορές στο παρελθόν.
Η Ελλάδα αδιαφορούσε για τον γεωργικό πλούτο της, όπως αδιαφορούσε για τα περισσότερα πράγματα μέχρι την σκληρή καταστροφή της. Μόνο η Κρήτη παράγει περίπου το 5% του ελαιολάδου στον κόσμο – αλλά το περισσότερο λάδι το πουλούσαν χύμα, και στη συνέχεια έβγαινε στην αγορά με άλλες μάρκες. Η δυνατότητα να δημιουργήσουν ελληνικές ετικέτες, όπως έχουν κάνει οι Ιταλοί από καιρό, είναι εκεί – και οι νέοι άνθρωποι το ξέρουν.
«Δεν είχα σκοπό να γυρίσω πίσω», μου είπε. «Νόμιζα ότι θα μπορούσα να μείνω στον Καναδά. Ομως, πριν από περίπου ένα χρόνο, γύρισα και άρχισα να βοηθάω τον πατέρα μου και να μαθαίνω. Και, ξέρετε, έχω μια φίλη που εργάζεται σε μια καφετέρια για € 3 την ώρα – και φοβάται μην χάσει τη δουλειά της! Εχω έναν ξάδελφο που μόλις άφησε τις σπουδές του στην Αθήνα για να έρθει εδώ και να δουλέψει με τον παππού του στη γη. Και εγώ μόλις το συνειδητοποίησα: Το μέλλον μου είναι εδώ».
Η Ελλάδα γυρίζει πίσω στα βασικά. Βάζω στοίχημα ότι σε δέκα χρόνια από σήμερα η συγκομιδή θα είναι πλούσια.
