Αυτό που υποψιαζόσουν το καταλάβαινες μόλις έφτανες στο νησί. Εβλεπες μια πλατεία, ένα ΚΕΠ, ένα ταχυδρομείο, ένα παντοπωλείο, πολλές βάρκες, χαμηλά σπίτια, ένα κτίριο που έμοιαζε με σχολείο και ένα περίεργο μαγαζί – ήταν καφενείο το πρωί, εστιατόριο το μεσημέρι, μπαρ το βράδυ του Σαββάτου. Το λιμάνι ήταν υποφωτισμένο, η ομίχλη δεν βοηθούσε και οι ηλικιωμένοι έξω από το καφενείο γελούσαν σαρδόνια. Γύρω σου απλωνόταν το Βόρειο Αιγαίο σε 18 μίλια μέχρι το επόμενο λιμάνι, τη Λήμνο. Ησουν σε ένα κομμάτι γης με έκταση 45 τετραγωνικά χιλιόμετρα, στο πιο απομονωμένο νησί του Αρχιπελάγους. Μόλις είχες φτάσει στον Αγιο Ευστράτιο.
Οι μόνιμοι κάτοικοι είναι 270. Τα περισσότερα σπίτια είναι χαμηλά, είναι πλινθόκτιστα λειτουργικά κτίρια που χτίστηκαν το 1968 μετά τον μεγάλο σεισμό που ισοπέδωσε το νησί. Κάποτε ήταν τόπος εξορίας, έλεγαν πως εκεί έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης το «Βράχο βράχο τον καημό μου». Και από βράχους – πιθανότατα και καημούς – άλλο τίποτε στο κέντρο του Βορείου Αιγαίου.
Βρέθηκα στον Αγιο Ευστράτιο για μέρος της στρατιωτικής θητείας μου. Το πρώτο άκουσμα της μετάθεσης ήταν σοκαριστικό. Μαζί μου, ένα σωρό φαντάροι, μόλις έμαθαν πού θα ζήσουν για τους επόμενους μήνες, έψαχναν με απόγνωση και βλέμμα μελλοθάνατου στον χάρτη πού ακριβώς πέφτει αυτό το νησί. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες και το απέραντο μπλε γύρω από την κουκκίδα στον χάρτη δεν βοηθούσαν ιδιαίτερα.
Το 2003 δεν υπήρχε στρατόπεδο στον Αγιο Ευστράτιο. Ακόμη δεν υπάρχει. Τότε γιατί τόσες εκατοντάδες άνθρωποι πήραμε μετάθεση εκεί; Η αλήθεια έρχεται από άλλον έναν παραλογισμό του ελληνικού κράτους: Λίγα χρόνια πριν, κάποιος πολιτευτής, που μετέπειτα έφτασε ψηλά σε ένα υπουργείο, φορώντας το πιο φιλοπατριωτικό του χαμόγελο, είχε υποσχεθεί στους νησιώτες πως θα φτιάξει στρατόπεδο για να βοηθήσει τον τόπο. Το στρατόπεδο δεν έγινε ποτέ. Αλλά επειδή ενίοτε η γραφειοκρατία προηγείται της πραγματικότητας, εκατοντάδες ανόρεχτοι φαντάροι φτάναμε σε ένα νησί χωρίς λόγο. Τελικώς, φιλοξενηθήκαμε στη Λήμνο και εκεί πηγαίναμε για λίγο καιρό μόνο, σε ένα μικρό φυλάκιο 10 ατόμων, σε ύψος 198 μ. πάνω από τη θάλασσα.
Το νησί ήταν όμορφο με τη βιβλική έννοια του όρου. Ηταν γεμάτο πέτρες, καμένο από τον ήλιο και τον αέρα, γκρίζο τον χειμώνα και φωτεινό το καλοκαίρι, με μια απόκοσμη ηρεμία που μπορούσε να οδηγήσει έναν κάτοικο πόλης στα άκρα: είτε στην παράνοια είτε στη θέωση. Οι κάτοικοι, οι περισσότεροι ηλικιωμένοι που κάθονταν στο καφενείο/μπαρ/ταβέρνα του νησιού με τη σοφία της υπομονής μιας ολόκληρης ζωής, γελούσαν στη θέα των φοβισμένων φαντάρων. Και οι μοναδικοί που έμοιαζαν να είναι σε χειρότερη μοίρα από εμάς ήταν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές του νησιού. Διορισμένοι για τρία και τέσσερα χρόνια στη μέση του πουθενά, επιφορτισμένοι με την ευθύνη να ανοίξουν τους ορίζοντες παιδιών που γεννήθηκαν με γεωγραφικό περιορισμό λίγων τετραγωνικών χιλιομέτρων. Και όμως, οι περισσότεροι έμοιαζαν ευτυχισμένοι παρά τις προφανείς δυσκολίες. Τα βράδια στο μπαρ/εστιατόριο έλεγαν ότι νιώθουν πως κάνουν κάτι που έχει νόημα, πως, παρά τις δυσκολίες της κατάστασης, το συκοφαντημένο επάγγελμά τους έμοιαζε να έχει ουσία.
Την προηγούμενη εβδομάδα βγήκε στην επικαιρότητα άλλος ένας σκελετός από την ντουλάπα του ελληνικού κράτους. Γράφτηκε πως στο Γυμνάσιο του Αγίου Ευστρατίου υπάρχουν συνολικά 29 καθηγητές με οργανική θέση. Οι 11 εργάζονται στο σχολείο. Οι 18 έχουν διοριστεί εκεί, αλλά δεν έχουν πιει ούτε έναν καφέ στην πλατεία του νησιού: είχαν καλές επαφές, τα σωστά βύσματα κάπου στο υπουργείο και, μέσω αυτών, έπαιρναν μετατάξεις σε γραφεία στην Αθήνα, ίσως και στο σπίτι τους. Παράλληλα, έπαιρναν και έξτρα επιδόματα, αλλά και τα μόρια των ακριτικών περιοχών. Στον Αγιο Ευστράτιο, όπου τα μόρια ήταν περισσότερα από κάθε άλλο μέρος, η πρακτική αυτή ακολουθούνταν εδώ και χρόνια, όπως καταγγέλλουν από το 2007 οι εκπαιδευτικοί της περιοχής με επιστολή που είχαν στείλει στο υπουργείο Παιδείας.
Τότε δεν τους είχε απαντήσει κανείς. Τώρα, εν μέσω απολύσεων και μιας γενικής και άτσαλης τακτοποίησης, η συγκεκριμένη είδηση βολεύει: Κάνει τους εκπαιδευτικούς να φαίνονται διεφθαρμένοι και το υπουργείο να τρέχει να διορθώσει την αδικία. Και τώρα σκεφτείτε: ποιοι θα απολυθούν; Αυτοί που ήταν εκεί, στον Αϊ-Στράτη, ή όσοι έχουν ακόμη τον κατάλληλο γνωστό στην κατάλληλη θέση; Την απάντηση την ξέρουν σίγουρα οι γέροντες στην πλατεία του νησιού, οι οποίοι, με την ανωτερότητα της σοφίας, για χρόνια γελάνε με τον τρόπο που το ελληνικό κράτος τούς χλευάζει, τους κοροϊδεύει και τους θυμάται για μια στιγμή γεμάτη ανούσια χαμόγελα και ψεύτικη συγκίνηση.
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 4 Αυγούστου 2013
