«Για τι ακριβώς πρόκειται;» ρώτησε τον Ινγκμαρ Μπέργκμαν ο παραγωγός Κένε Φαντ όταν ο σουηδός σκηνοθέτης, σε μια επίσκεψή τους στην πινακοθήκη Τιελάσκα στο Γιούργκερντεν, του ζήτησε να εξασφαλίσει μερικούς ανθρώπους και κάποια χρήματα ως το τέλος Ιουλίου του 1965 για την επόμενη ταινία του. «Είναι για ένα πρόσωπο που μιλάει και για ένα άλλο που μένει σιωπηλό και συγκρίνουν τα χέρια τους και μπερδεύονται το ένα μέσα στο άλλο» απάντησε ο Μπέργκμαν. «Θα είναι μια πολύ μικρή ταινία και δεν θα χρειαστεί πολλά λεφτά» συνέχισε ο σκηνοθέτης.

Ο παραγωγός συμφώνησε και έτσι η «Περσόνα», που υπήρξε μια από τις πιο παράξενες ταινίες του Μπέργκμαν σε ό,τι αφορά τη σύλληψη, αλλά και τις πιο δύσκολες στο να γυριστούν, πήρε επιτέλους μπροστά. Πριν από 48 ακριβώς χρόνια, τον Ιούλιο του 1965, ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν άρχισε να τη γυρίζει. Ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους.

Το να πει κανείς ότι μια ταινία του Ινγκμαρ Μπέργκμαν αποτελεί επώδυνη διαδικασία τόσο για τους αποδέκτες όσο και για όσους συνετέλεσαν στη δημιουργία της δεν είναι υπερβολή.

Ο μεγαλύτερος ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής και ένας από τους πιο διεισδυτικούς ερευνητές της γυναικείας φύσης στον κινηματογράφο δεν ήταν εύκολος συνεργάτης.

Διόλου τυχαία αρκετές από τις ηθοποιούς του χρειάστηκε να κάνουν… ψυχοθεραπεία ύστερα από την εμπειρία της συνεργασίας (και σε ορισμένες περιπτώσεις, σχέσης) μαζί του.

Η δημιουργία της «Περσόνα» όμως, που από την περασμένη Πέμπτη προβάλλεται και πάλι στις αίθουσες (Ριβιέρα, Ταινιοθήκη της Ελλάδος – Λαΐς, Διονύσια), ήταν τρομερά επώδυνη διαδικασία για τον ίδιο τον Μπέργκμαν. Μπορεί ο παραγωγός του να είπε αμέσως το «ναι», όμως ο ίδιος περιέγραφε τις πρώτες ημέρες γυρισμάτων ως εφιαλτικές. «Το μόνο που αισθανόμουν ήταν ότι δεν μπορώ να τα καταφέρω! Η μια μέρα περνούσε μετά την άλλη και τα αποτελέσματα ήταν συνεχώς άσχημα». Και πού να δείτε τι είχε προηγηθεί!
Η «Περσόνα» παρακολουθεί την ιδιαίτερη σχέση που αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της συγκατοίκησης στην «απομόνωση» δύο γυναικών που φυσιογνωμικά μοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Η ηθοποιός Ελίζαμπεθ (Λιβ Ούλμαν) έχει μόλις καταρρεύσει στη σκηνή παίζοντας την «Ηλέκτρα» και ο εγκλεισμός της στην κλινική κρίνεται αναγκαίος. Η Αλμα (Μπίμπι Αντερσον) είναι η νοσοκόμα που αναλαμβάνει τη φροντίδα της. Η ηθοποιός δεν μιλάει σχεδόν καθόλου, ενώ η νοσοκόμα μιλάει συνέχεια.

Η Ελίζαμπεθ βγάζει τη μάσκα της (persona) και εισχωρεί στην ψυχή της Αλμα, που με τη σειρά της απελευθερώνεται από τον εαυτό της καθώς κάποιος, επιτέλους, την ακούει.

Πρόσωπα και μάσκες, πραγματικότητα και φαντασία, αλήθειες και ψέματα, σιωπές και εντάσεις, επιφανειακές ομοιότητες και ουσιαστικές διαφορές, φόρμα και περιεχόμενο –μια ωδή απελπισίας για το δισυπόστατο η οποία, πολύ απλά, αγγίζει την οπτική τελειότητα.

«Τι απίστευτη ομοιότητα!»
Τον Ιανουάριο του 1965 και ενώ από τη θέση του επικεφαλής του Βασιλικού Δραματικού Θεάτρου επεξεργαζόταν το σενάριο της ταινίας «Οι κανίβαλοι» ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν κρυολόγησε. Το κρυολόγημα στην αρχή φαινόταν συνηθισμένο, ο πυρετός όμως δεν έλεγε να πέσει. Μια μόλυνση στο εσωτερικό του αφτιού του σκηνοθέτη τού προξενούσε ζαλάδες, με αποτέλεσμα να περάσει τρεις ολόκληρους μήνες στην ιδιωτική κλινική Σοφιαχέμετ της Στοκχόλμης. Οι «Κανίβαλοι», που θα γυρίζονταν το καλοκαίρι, αναβλήθηκαν και ο Μπέργκμαν ήταν αναγκασμένος να διευθύνει το θέατρο μέσω τηλεφώνου. «Καθόμουν μονάχα και κοίταζα μια μαύρη κηλίδα στον τοίχο» θα έλεγε αργότερα ο Μπέργκμαν. «Στο νοσοκομείο νομίζεις ότι μέσα και γύρω από το κρεβάτι σου πλανιούνται πτώματα. Εκτός αυτού, από εκεί που ήμουν είχα θέα στο νεκροταφείο και έβλεπα ανθρώπους να μπαινοβγαίνουν κουβαλώντας μικρά φέρετρα μέσα-έξω».
Βγαίνοντας από το νοσοκομείο ο Μπέργκμαν συνέχισε τη θεραπεία στο σπίτι του. Ολα έδειχναν ότι το σχέδιο των «Κανιβάλων», για το οποίο η Αντερσεν είχε ήδη υπογράψει, είχε φαλιρίσει –όντως, η ταινία δεν γυρίστηκε ποτέ. Ωστόσο σε μια επίσκεψη του γιατρού του Στιρ Χελάντερ (συζύγου της ηθοποιού Γκούνελ Λίντμπλομ, με την οποία ο Μπέργκμαν είχε συνεργαστεί) ο τελευταίος τού έδειξε κάποια σλάιντ με την Μπίμπι Αντερσον και τη Λιβ Ούλμαν. Ο Μπέργκμαν είχε ήδη γνωρίσει την Ούλμαν μέσω της Αντερσον αλλά δεν είχε συνεργαστεί ποτέ μαζί της. «Μόλις είδα τη φωτογραφία σκέφθηκα «τι απίστευτη ομοιότητα!»» είπε ο Μπέργκμαν.
Τα προβλήματα υγείας του δεν σταμάτησαν. Ξαναμπήκε στο νοσοκομείο αλλά η ομοιότητα των Ούλμαν –Αντερσον (οι οποίες είχαν γίνει κολλητές φίλες) δεν έλεγε να φύγει από το μυαλό του: «Σκέφθηκα ότι θα ήταν πολύ ωραίο να κάνω μια ταινία για δύο ανθρώπους που χάνουν την ταυτότητά τους ο ένας μέσα στον άλλον και που κατά κάποιον τρόπο μοιάζουν. Και ξαφνικά τις σκέφτηκα να κάθονται και να συγκρίνουν τα χέρια τους. Αυτή ήταν η πρώτη εικόνα». Η ταινία «Περσόνα» είχε γεννηθεί.

HeliosPlus