Απειλεί η ισλαμική μαντίλα την παραδοσιακά κοσμική Γαλλία; Πώς η αρχή του διαχωρισμού μεταξύ κράτους και Εκκλησίας κατέληξε να ξυπνήσει το πιο ακραίο πρόσωπο του ρατσισμού με βίαιες επιθέσεις κατά του γαλλικού μουσουλμανικού πληθυσμού; Μετά τις συγκρούσεις που ξέσπασαν πρόσφατα στην Τραπ, προάστιο του Παρισιού, όταν αστυνομικός ζήτησε να ελέγξει τα στοιχεία γυναίκας που φορούσε νικάμπ, αυτά τα ερωτήματα απασχολούν – για ακόμη μία φορά – τους Γάλλους. Και ενώ προσπαθούν να βρουν τη χρυσή τομή μεταξύ της προστασίας της κοσμικότητας και των ατομικών ελευθεριών, η έκρηξη ισλαμοφοβίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στη χώρα παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις.

Ξυλοδαρμοί, δημόσιος εξευτελισμός, λεκτικές επιθέσεις, κοινωνικός αποκλεισμός και περιθωριοποίηση: αυτή είναι η πραγματικότητα στην οποία υποβάλλονται καθημερινά μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας της Γαλλίας, της χώρας με το μεγαλύτερο ποσοστό μουσουλμάνων στην Ευρώπη. Σύμφωνα με έκθεση της γαλλικής Ενωσης κατά της Ισλαμοφοβίας στη Γαλλία (CCIF), το 2012 κατεγράφησαν συνολικά 469 πράξεις ισλαμοφοβίας εναντίον φυσικών προσώπων και ιδρυμάτων. Ο αντίστοιχος αριθμός για το 2011 ήταν 298, ενώ για το 2010 188 –αύξηση της τάξεως του 57,4%. Από τα θύματα –τουλάχιστον ένα την ημέρα για το 2012 –το 77% ήταν γυναίκες. Στοιχεία καθόλου ενθαρρυντικά για τη φιλελεύθερη, δημοκρατική χώρα του περίφημου «Liberté, Egalité, Fraternité» (Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη).

Τα τελευταία δέκα χρόνια οι γαλλικές κυβερνήσεις έχουν περάσει μία σειρά αμφιλεγόμενων νόμων, οι οποίοι απαγορεύουν την επίδειξη θρησκευτικών συμβόλων σε δημόσιους χώρους. Το 2004 απαγορεύτηκε η χρήση θρησκευτικών συμβόλων, όπως ο σταυρός ή η μαντίλα, στα δημόσια σχολεία, ενώ το 2011, επί προεδρίας Νικολά Σαρκοζί, τέθηκε σε ισχύ νόμος ο οποίος απαγορεύει στις γυναίκες που φορούν νικάμπ ή μπούρκα –ενδύματα που καλύπτουν το πρόσωπό τους –να κυκλοφορούν σε δημόσιους χώρους.

«Το τελευταίο διάστημα η Γαλλία πλήττεται από ένα βίαιο κύμα ισλαμοφοβίας. Πολλές μουσουλμάνες έχουν δεχθεί επιθέσεις στον δρόμο απλά και μόνο επειδή φορούν μαντίλα. Δύο νέες γυναίκες δέχθηκαν βίαιη επίθεση στην Αρζαντέιγ και η μία από αυτές έχασε το αγέννητο παιδί της» είπε μιλώντας στο «Βήμα» η Ελσα Ρε, επικεφαλής του Δικτύου για την Παρατήρηση και Δράση κατά της Ισλαμοφοβίας (IMAN) και συνεργάτης του CCIF. Και προσέθεσε: «Πιο πρόσφατα στη Ρενς τέσσερις μουσουλμάνες δέχθηκαν επίθεση επειδή φορούσαν μαντίλα και τη μία τη μαχαίρωσαν. Πολύ πρόσφατα στην Τραπ, την ίδια πόλη όπου ξέσπασαν οι συγκρούσεις μεταξύ αστυνομικών δυνάμεων και πολιτών, μία νεαρή μουσουλμάνα δέχθηκε απειλή με μαχαίρι από δύο άνδρες στον δρόμο. Ο κόσμος πιστεύει ότι η θρησκευτική ταύτιση απειλεί τον κοσμικό χαρακτήρα της Γαλλίας. Εχουν ξεχάσει τι πραγματικά σημαίνει η κοσμικότητα και κάνουν διακρίσεις ενάντια στις μουσουλμάνες, ακόμη και σε αυτές που φορούν την κλασική μαντίλα».
Οπως μας είπε η Ναόμι Ντέιβιντσον, καθηγήτρια στο τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Οτάβα στον Καναδά και συγγραφέας του βιβλίου «Only Muslim: Embodying Islam in Twentieth-Century France» (Μόνο Μουσουλμάνος: Ενσωματώνοντας το Ισλάμ στη Γαλλία του 20ού Αιώνα), ο «νόμος της μαντίλας», όπως συχνά αναφέρεται, «αποκλείει ακόμη περισσότερο τις γυναίκες από την κοινωνία των πολιτών, τις ίδιες γυναίκες που οι γάλλοι πολιτικοί ισχυρίζονται ότι θέλουν να βοηθήσουν». «Για παράδειγμα», συνεχίζει η Ντέιβιντσον, «έχουν επικαλεστεί τον νόμο προκειμένου να απαγορεύσουν σε γυναίκες που φορούν μαντίλα να συνοδεύσουν τα παιδιά τους σε εκδρομές με το σχολείο. Φυσικά ο ίδιος ο νόμος αφορά μόνο τα κορίτσια σε δημόσια σχολεία, αλλά το πνεύμα του, ότι οι γυναίκες που καλύπτουν το κεφάλι τους δεν έχουν θέση σε γαλλικό δημόσιο χώρο, έχει επεκταθεί και πέρα από την αυστηρή νομική του έννοια. Είναι δύσκολο να αποσαφηνίσουμε τα όρια του ρατσισμού και της ισλαμοφοβίας, καθώς δεν είναι όλοι όσοι έχουν δεχθεί επίθεση που έχει χαρακτηριστεί ισλαμοφοβική «μουσουλμανικής προέλευσης». Θα έλεγα ότι στη διάρκεια του 20ού αιώνα ο «μουσουλμάνος» έχει λάβει φυλετική ταυτότητα» μας εξήγησε. Και κατέληξε: «Απόψεις όπως της Μαρίν Λεπέν, που συνέκρινε την εικόνα της προσευχής των μουσουλμάνων στους δρόμους της Γαλλίας με αυτήν της κατοχής από τους ναζί, που εκφράζονται όχι μόνο από την άκρα Δεξιά αλλά και την «κεντρώα» Δεξιά, είναι πολύ συχνές στη Γαλλία».

Τζόαν Σκοτ, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας
«Οι ρατσιστές κατηγορούν τα θύματά τους για τη φτώχεια τους»

«Οι Σοσιαλιστές είναι το ίδιο κακοί όσο και τα υπόλοιπα κόμματα όσον αφορά τη μεταχείριση των μουσουλμάνων στη Γαλλία» εξηγεί στο «Βήμα» η Τζόαν Σκοτ, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών στο Πρίνστον των Ηνωμένων Πολιτειών και συγγραφέας του βιβλίου «The Politics of the Veil» («Η πολιτική του Πέπλου»).

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο νόμος που απαγορεύει στις μουσουλμάνες να φορούν νικάμπ ή μπούρκα έχει εντείνει τα φαινόμενα ρατσισμού στη Γαλλία;
«Ναι. Πιστεύω ότι κατάφερε να επιτύχει ακριβώς το αντίθετο από αυτό για το οποίο προοριζόταν. Από τη στιγμή που τέθηκε σε ισχύ ο νόμος για την απαγόρευση της μαντίλας στα σχολεία το 2004, οι μουσουλμάνες πέφτουν θύματα χειρότερης μεταχείρισης σε σχέση με πριν. Αν και ο νόμος αφορά μόνο κορίτσια σε δημόσια σχολεία, ενήλικες γυναίκες που φορούν μαντίλα δέχονται προσβολές στον δρόμο, δεν τους επιτρέπεται η είσοδος σε δημόσια κτίρια στις πόλεις τους, δεν μπορούν να είναι μάρτυρες σε γάμους κ.ο.κ. Οταν απαγορεύτηκαν το νικάμπ και η μπούρκα, αυτά τα φαινόμενα εντάθηκαν. Είναι σαν το κράτος να επιτρέπει την επιθετικότητα απέναντι στους μουσουλμάνους επειδή είναι μουσουλμάνοι».

Εχει αλλάξει καθόλου η κατάσταση υπό την προεδρία του Φρανσουά Ολάντ;
«Οι Σοσιαλιστές είναι το ίδιο κακοί με τα υπόλοιπα κόμματα όσον αφορά τη μεταχείριση των μουσουλμάνων, επιμένοντας ότι η κοσμικότητα σημαίνει πλήρης αφομoίωσή τους στον γαλλικό πολιτισμό και επιμένοντας ότι η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι μια «θεμελιώδης αξία» του γαλλικού κράτους. Αν κοιτάξουμε στην Ιστορία δεν υπάρχει τίποτε θεμελιώδες σε αυτό –οι γυναίκες κέρδισαν σταδιακά τα δικαιώματά τους και ακόμη υφίστανται διακρίσεις στην κοσμική Γαλλία».
Θα τοποθετούσατε την ισλαμοφοβία σε ένα γενικότερο πλαίσιο ρατσισμού στην Ευρώπη σήμερα;
«Το ζήτημα του Ισλάμ στην Ευρώπη έχει τις ρίζες του στις αποικιοκρατικές αποστολές «εκπολιτισμού» ορισμένων αυτοκρατορικών δυνάμεων. Οπότε υπάρχει μια μακρά ιστορία υποταγής των «άλλων» στον ισχυρό. Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και την κήρυξη της «σύγκρουσης των πολιτισμών» –του Ισλάμ εναντίον της Δύσης –όλα αυτά εντάθηκαν. Το ζήτημα των οικονομικών και κοινωνικών διακρίσεων καλύπτεται όταν έρχεται στο προσκήνιο η θρησκευτική πρακτική. Αλλά αυτό είναι ένα σύνηθες ρατσιστικό τέχνασμα: να καταστήσεις τα θύματά σου υπόλογα για τη δική τους μοίρα, τη δική τους φτώχεια, τις δικές τους συνθήκες διαβίωσης. Με αυτό τον τρόπο όσοι κάνουν διακρίσεις δεν χρειάζεται να αναλάβουν την ευθύνη για τις πράξεις τους».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ