Χαλκός: το στοιχείο των «γαλαζοαίματων»

Μικρό βιογραφικό για το στοιχείο χαλκός. Κάθε Κυριακή «Το Βήμα» μάς ταξιδεύει και σε μια άλλη γωνιά του περιοδικού πίνακα.

Ο άνθρωπος των πάγων, ο Oetzi, θύμα κάποιας προϊστορικής ενέδρας, που βρέθηκε το 1991 στις Αλπεις, στα σύνορα Ιταλίας – Αυστρίας, όταν έλιωσαν παμπάλαιοι πάγοι, ανάμεσα στις άλλες πολύτιμες πληροφορίες που «έδωσε» ήταν και ότι το τσεκούρι του ήταν φτιαγμένο από χαλκό και μάλιστα καθαρότητας 99,7% και αυτό 3.200 χρόνια πριν. Ενα χάλκινο κόσμημα, που βρέθηκε στο Βόρειο Ιράκ έπειτα από έρευνα θεωρείται ότι έχει ηλικία 8.700 ετών. Βλέπουμε ότι από την Ασία ως την Ευρώπη ο χαλκός ήταν ένα μέταλλο που έπαιζε ρόλο στη ζωή των ανθρώπων εδώ και 10.000 χρόνια περίπου.

Η Κύπρος μια εποχή ήταν μεγάλος παραγωγός χαλκού. Από το λατινικό της όνομα Cuprum βγήκε το copper, cupfer και οι άλλες ξενόγλωσσες ονομασίες του χαλκού. Οσο για την ελληνική λέξη χαλκός, οι θεωρίες προς το παρόν είναι πολλές αλλά και πολύ συγκεχυμένες για να τολμήσουμε εδώ να τις παρουσιάσουμε.

Ατομικός αριθμός: 29

Ατομικό βάρος: 63.546

Σημείο τήξης: 1.084 βαθμοί Κελσίου

Υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια στην Ευρώπη τεκμηριωμένη γνώση σχετικά με τη δράση του χαλκού επάνω στα μικρόβια που μεταδίδονται από τον έναν άνθρωπο στον άλλο μέσω των επιφανειών κοινής επαφής. Βρύσες, πόμολα, μεταλλικά κρεβάτια, πόρτες, κιγκλιδώματα κατασκευάζονται από χαλκό και γίνεται ένα μικρό θαύμα. Με δυο λόγια, τα ανθεκτικά μικρόβια που προκόβουν στα νοσοκομεία, στους χώρους περίθαλψης ηλικιωμένων και στα σχολεία, περιορίζονται σε ποσοστό μεγαλύτερο από 90%! Αυτό που συμβαίνει όταν ψάξεις για την αιτία του είναι πως ο χαλκός, όντας ένα πολύ δραστικό στοιχείο, προσβάλλει την κυτταρική μεμβράνη των μικροβίων, τη γεμίζει τρύπες και τελικά εξουθενώνει τα κύτταρα.

Αυτό πλέον έχει διαπιστωθεί όχι μόνο με έρευνες σε Γερμανία, Πολωνία και άλλες δυτικές χώρες αλλά και εδώ στην Ελλάδα, τη χρονιά που πέρασε. Εγινε πειραματική αντικατάσταση επιφανειών σε ιδιωτικό σχολείο της Αθήνας και στο δημόσιο νοσοκομείο που βρίσκεται στο Χαϊδάρι. Ολα έδειξαν ότι ο χαλκός περιόρισε τις ενδονοσοκομιακές λοιμώξεις και τις ιώσεις. Επίσης, νέα μελέτη του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον έδειξε ότι ο χαλκός και τα κράματά του εξουδετερώνουν τον νοροϊό (υψηλής παθογονικότητας ιός) σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από μολυσμένο φαγητό ή νερό, από επαφή με άλλον φορέα καθώς και από επαφή με μολυσμένες επιφάνειες. Οι επιφάνειες από χαλκό μπορούν να σταματήσουν αποτελεσματικά την εξάπλωσή του. Ο νοροϊός είναι υπεύθυνος για τις περισσότερες από 267 εκατομμύρια περιπτώσεις οξείας γαστρεντερίτιδας που σημειώνονται κάθε χρόνο παγκοσμίως. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία ή εμβόλιο. Επιδημίες του ιού συχνά έχουν ως αποτέλεσμα τη διακοπή λειτουργίας ολόκληρης νοσοκομειακής πτέρυγας ή χώρων φροντίδας ηλικιωμένων, οι οποίοι μετά χρειάζονται απολύμανση και καθαριότητα (αύξηση κόστους λειτουργίας).

Είναι αρκετά χρήσιμο, με βάση τα παραπάνω, να τυλίξει όποιος θέλει στο σπίτι του το πόμολο της τουαλέτας και το πόμολο της εξώθυρας με χάλκινο σύρμα για να περιορίσει τις μολύνσεις.

Μετά τον άργυρο ο χαλκός είναι το μέταλλο με τη μεγαλύτερη αγωγιμότητα. Αυτό σημαίνει ότι μια θάλασσα από ηλεκτρόνια που κινούνται κάπως τυχαία γύρω από τους πυρήνες των ατόμων του χαλκού είναι πολύ εύκολο να προσανατολιστούν προς μια κατεύθυνση με την εφαρμογή κάποιου ηλεκτρικού πεδίου. Ετσι ο χαλκός, το μόνο φθηνό μέταλλο που μοιάζει στον χρυσό, διαθέτοντας δικό του χρώμα, διαφορετικό από το γκρι-μεταλλικό, είναι το βασικό υλικό για την κατασκευή αγωγών ηλεκτρικού ρεύματος.

Το 1847 ο Emil Harless ανακάλυψε ότι το αίμα των χταποδιών ήταν μπλε. Μπλε είναι επίσης το αίμα των σαλιγκαριών, των αραχνών και των στρειδιών. Αντί δηλαδή να μεταφέρεται το οξυγόνο με την αιμογλοβίνη, ένα μόριο που βασικό συστατικό του είναι ο σίδηρος και έχει χρώμα κόκκινο, μεταφέρεται με τη βοήθεια ενός μορίου που ονομάζεται αιμοκυανίνη και βασικό συστατικό του είναι ο χαλκός και έχει ένα χρώμα ελαφρά γαλάζιο. Εννοείται ότι εκείνο το «τρώμε στρείδια και χταπόδια και άλλα θαλασσινά όταν νηστεύουμε γιατί αυτά δεν έχουν αίμα» δεν στέκει και πολύ.

Δεν έχουν εμφανιστεί τα αποτελέσματα κάποιας σχετικής επιστημονικής έρευνας σχετικά που να επιβεβαιώνουν την αξία και την ευεργετική δράση τους. Στη Γερμανία που προσπάθησαν να μελετήσουν το θέμα κατέληξαν ότι είναι πιο πολύ ζήτημα πίστης εκείνου που φοράει το συγκεκριμένο χάλκινο κατασκεύασμα (placebo effect).

Είναι απροσδόκητη ερώτηση, φαίνεται να είναι και κάπως παράδοξη, αλλά δεν είναι ανόητη. Διότι μεγάλες δόσεις βιταμίνης C πραγματικά μετατρέπουν τον χαλκό σε μονοσθενή που απορροφάται δυσκολότερα από τον δισθενή (βλ. Αν. Βάρβογλη: «Η Χημεία στο πιάτο», σελ. 75, εκδ. Κάτοπτρο). Βέβαια η ερώτηση στηρίζεται και στην αντίληψη ότι τα πορτοκάλια… σκάνε από βιταμίνη C, αλλά αυτό δεν είναι και τόσο αλήθεια. Εχουν αυτή τη βιταμίνη αλλά όσα και να φάει ένας άνθρωπος μέσα στην ημέρα δεν θα δημιουργήσει πρόβλημα στον εαυτό του. Με χάπια όμως και συμπληρώματα για αυξημένες ποσότητες βιταμίνης, που παίρνουν πολλοί για να αυξήσουν τις επιδόσεις τους, τότε μπορεί να δημιουργηθεί πρόβλημα στον οργανισμό.

Ο ορείχαλκος συγχέεται πολύ συχνά με τον μπρούντζο που από την αρχαιότητα ονομαζόταν κρατέρωμα. Ο ορείχαλκος είναι κράμα χαλκού με ψευδάργυρο. Το κρατέρωμα (μπρούτζος) είναι κράμα χαλκού με κασσίτερο. Η σύγχυση ανάμεσα στον ορείχαλκο και τον μπρούντζο οφείλεται στο ότι στην πιάτσα πάνε με το χρώμα. Βλέπουν κάποιο αντικείμενο με χρυσοκίτρινο χρώμα; Λένε πως είναι ορείχαλκος. Βλέπουν κάτι με καφε-κόκκινο χρώμα, λένε ότι είναι μπρούντζος.