Πιο ασφαλής η εξωσωματική

Εκεί όπου η φύση αποτυγχάνει, η επιστήμη εδώ και χρόνια δίνει «χείρα βοηθείας» ώστε ζευγάρια να μπορούν να αποκτήσουν το πιο πολύτιμο δώρο, ένα παιδί. Στόχος όμως πάντα των ειδικών του πεδίου της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι το άκρως «εύθραυστο» αυτό δώρο να παραδίδεται με πάσα ασφάλεια, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η υγεία του παιδιού που θα έλθει στον κόσμο ή της γυναίκας που το κυοφορεί. Μια τέτοια άκρως… ασφαλή (ασφαλέστερη από κάθε άλλη φορά, όπως όλα δείχνουν) «παράδοση» έκαναν πριν από μερικές ημέρες ειδικοί στη Βρετανία χαρίζοντας σε μια οικογένεια, για πρώτη φορά παγκοσμίως, ένα υγιέστερο αγοράκι, μετά την εφαρμογή μιας προηγμένης μεθόδου εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF).

Η κυρία Μελίνα Στασινού, ιατρός εξωσωματικής γονιμοποίησης στο νοσοκομείο Χάμερσμιθ

Μάλιστα, μεταξύ των «μάγων» (της επιστήμης) με τα δώρα ήταν όχι ένας άλλα δύο έλληνες ερευνητές –ιατροί εξωσωματικής γονιμοποίησης του Νοσοκομείου Χάμερσμιθ στο Λονδίνο οι οποίοι είχαν τον δικό τους σημαντικό ρόλο στην πραγματοποίηση του «θαύματος». Πρόκειται για τον κ. Γιώργο Χριστόπουλο (εκπονεί μάλιστα τη διδακτορική διατριβή του επάνω στη νέα ασφαλή μέθοδο IVF) και την κυρία Μελίνα Στασινού οι οποίοι μίλησαν στο «Βήμα» για τους νέους δρόμους που ανοίγει το επίτευγμα της ομάδας στην οποία συμμετέχουν για πολλές υποψήφιες μητέρες που υποβάλλονται σε κύκλους εξωσωματικής προκειμένου να αποκτήσουν παιδί.

Ο κ. Γιώργος Χριστόπουλος, ιατρός εξωσωματικής γονιμοποίησης στο νοσοκομείο Χάμερσμιθ

Οι συγκεκριμένες γυναίκες αντιμετωπίζουν σήμερα (μεταξύ άλλων) τον φόβο ενός μεγάλου «εχθρού» που φέρει τον τίτλο του συνδρόμου υπερδιέγερσης ωοθηκών εξαιτίας των υπαρχουσών θεραπειών εξωσωματικής γονιμοποίησης στις οποίες υποβάλλονται. Και η έρευνα των ειδικών από το Χάμερσμιθ σε συνεργασία με συναδέλφους τους από το Imperial College του Λονδίνου που έχει στο επίκεντρό της μια άκρως φυσική ορμόνη, την κισπεπτίνη, έρχεται να αποτελέσει έναν μεγάλο «μποναμά» για αυτές τις υποψήφιες μητέρες ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους επιπλοκών κατά την κύηση ώστε να κρατήσουν με ασφάλεια στα χέρια τους το μεγαλύτερο από όλα τα δώρα: το παιδί τους.

Ο μικρούλης Χιθ που είναι σχεδόν δέκα εβδομάδων αποτελεί ήδη τη ζωντανή απόδειξη επιτυχίας της βρετανικής μεθόδου που όμως διαθέτει έντονο ελληνικό χρώμα. Η 34χρονη σήμερα μητέρα του Σούζι Κιντ συμμετείχε σε δοκιμή στην οποία χορηγήθηκε αντί για τη συμβατική θεραπεία η ορμόνη κισπεπτίνη σε γυναίκες που υποβάλλονταν σε κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης προκειμένου να ωριμάσουν τα ωοθυλάκιά τους πριν από την ωοληψία.

Ποια είναι όμως η συμβατική θεραπεία και τι κινδύνους… εγκυμονεί για τις εγκυμονούσες; Οπως εξηγεί στο «Βήμα» ο κ. Χριστόπουλος «στο πλαίσιο του κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης χορηγείται σήμερα στις γυναίκες η χοριακή γοναδοτροπίνη προκειμένου να επέλθει τελική ωρίμανση των ωαρίων πριν από την ωοληψία τα οποία στη συνέχεια γονιμοποιούνται και μεταφέρονται στη μήτρα. Η συγκεκριμένη θεραπεία αποτελεί μια εξωγενή ορμόνη που προσομοιάζει στη δράση με την ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH). H ωχρινοτρόπος ορμόνη είναι εκείνη που και κατά τη διάρκεια του φυσικού κύκλου της γυναίκας –περίπου στη μέση του –εμφανίζει ραγδαία αύξηση και στη συνέχεια μείωση, οδηγώντας στην ωρίμανση των ωοθυλακίων. Η χοριακή γοναδοτροπίνη όμως που χορηγούμε κατά τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης εμφανίζει ένα σημαντικό μειονέκτημα: έχει μεγάλο κύκλο ημίσειας ζωής με αποτέλεσμα, όπως έχουν δείξει όλα τα στοιχεία, να παραμένει στην κυκλοφορία του αίματος της γυναίκας επί επτά ως 10 ημέρες. Ετσι διεγείρει τις ωοθήκες περισσότερο από όσο πρέπει κάποιες φορές με αποτέλεσμα να είναι «ένοχη» για το σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών».

Το σύνδρομο αυτό αφορά βλάβη στο ενδοθήλιο των αγγείων του σώματος και οδηγεί σε συγκέντρωση υγρού στον περιτοναϊκό χώρο (στην περιοχή δηλαδή της κοιλιάς), αλλά και γύρω από τους πνεύμονες, σημειώνει στο «Βήμα» η κυρία Στασινού. «Συγχρόνως οδηγεί σε αιμοσυμπύκνωση αυξάνοντας τον κίνδυνο για εν τω βάθει φλεβοθρομβώσεις αλλά και πνευμονική εμβολή. Το σύνδρομο εμφανίζεται περίπου στο 25% των γυναικών που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση, ωστόσο δεν έχει την ίδια βαρύτητα σε όλες τις περιπτώσεις. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων παρουσιάζεται σε ήπια μορφή και οι γυναίκες λαμβάνουν απλώς υποστηρικτική αγωγή έως ότου τα συμπτώματα υποχωρήσουν. Ωστόσο περίπου το 2% των γυναικών που υποβάλλονται στη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης εμφανίζει σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών σε βαριά μορφή -εκδηλώνεται με πολλά συμπτώματα και απαιτεί νοσηλεία από δύο ως και έξι εβδομάδες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί και θάνατοι. Πάντως, σε γενικό πλαίσιο, η θνησιμότητα εξαιτίας του συνδρόμου είναι πολύ μικρή –καταγράφεται ένας θάνατος ανά 300.000-450.000 γυναίκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική». Παράλληλα στις βαριές περιπτώσεις του συνδρόμου υπάρχει και μια άλλη σημαντική… παράπλευρη απώλεια: η εμβρυομεταφορά αναβάλλεται και η γυναίκα χρειάζεται να υποβληθεί και πάλι αργότερα στη διαδικασία λήψης θεραπείας. Και αυτό διότι «ο ίδιος ο πλακούντας παράγει χοριακή γοναδοτροπίνη με αποτέλεσμα αν γίνει η εμβρυομεταφορά να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος επιδείνωσης του συνδρόμου» κατά την κυρία Στασινού.

Θα αναρωτιόταν κάποιος αν η δόση χοριακής γοναδοτροπίνης που χορηγείται στις γυναίκες μπορεί να κάνει τη διαφορά. Μήπως μια μικρότερη δόση δεν θα είχε αυτό το αποτέλεσμα που θέτει τη γυναίκα σε «ζώνη υψηλού κινδύνου»; Ο κ. Χριστόπουλος απαντά ότι «τα στοιχεία που προκύπτουν από την κλινική εμπειρία σε ολόκληρο τον κόσμο δείχνουν ότι όλες οι δόσεις της θεραπείας μπορούν να προκαλέσουν πρόβλημα».

Είναι επόμενο λοιπόν να αναζητείται επειγόντως λύση. Σύμφωνα με την τελευταία μελέτη από τη Βρετανία επικεφαλής της οποίας ήταν ο καθηγητής Γουόλντζιτ Ντίλο από το Imperial College καθώς και ο δρ Τζέφρι Τρου, υπεύθυνος της Μονάδας Εξωσωματικής Γονιμοποίησης στο Νοσοκομείο Χάμερσμιθ που ανήκει στο Imperial College, η λύση του… ορμονικού γρίφου έχει ένα όνομα: κισπεπτίνη.

Η μελέτη της κισπεπτίνης αποτελεί την τελευταία πενταετία ένα «καυτό πεδίο» για τη γυναικολογία αλλά και για την ενδοκρινολογία, μας πληροφορεί ο κ. Χριστόπουλος. «Η πειραματική χορήγησή της ξεκίνησε σε γυναίκες με υποθαλαμική αμηνόρροια –στις γυναίκες αυτές ο υποθάλαμος και η υπόφυση δεν παράγουν αρκετές ορμόνες ώστε να υπάρχει φυσιολογικός εμμηνορροϊκός κύκλος. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει κάποιο εμπορικό προϊόν». Πρόκειται για μια φυσική ορμόνη που παράγεται σε ανώτερα επίπεδα του υποθαλάμου. «Είναι η αρχή του αποκαλούμενου «καταρράκτη» των ορμονών του αναπαραγωγικού συστήματος. Η κισπεπτίνη οδηγεί στην παραγωγή μιας άλλης ορμόνης, της GnRH, που εκκρίνεται από τον υποθάλαμο και η οποία με τη σειρά της «πυροδοτεί» την αιχμή της παραγωγής της ωχρινοτρόπου ορμόνης, της υπεύθυνης για την ωρίμανση των ωοθυλακίων» εξηγεί ο έλληνας ερευνητής.

Αυτή η φυσική ορμόνη που αποτελεί το πρώτο «τουβλάκι» στο ορμονικό ντόμινο της αναπαραγωγής –αποδεικνύοντας πόσο σημαντική είναι καθώς, χωρίς αρχή δεν μπορεί να υπάρξει (αίσιο) τέλος –φάνηκε να κάνει θαύματα στην πρώτη κλινική δοκιμή του είδους της στον κόσμο σε ό,τι αφορά τη χρήση της στη γυναικολογία και συγκεκριμένα στην εξωσωματική γονιμοποίηση, η οποία διεξήχθη από τη βρετανική (αλλά συνάμα τόσο ελληνική) ερευνητική ομάδα.

Τα πρώιμα αποτελέσματα σε 30 γυναίκες έδειξαν ότι η κισπεπτίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διέγερση των ωοθηκών με πιο ήπιο και φυσικό τρόπο σε σύγκριση με τα υπάρχοντα φάρμακα. Σημειώνεται ότι τα αποτελέσματα αυτά τα οποία έχουν ήδη παρουσιαστεί σε συνέδριο Ενδοκρινολογίας στο Σαν Φρανσίσκο πριν από περίπου δυο εβδομάδες αναμένεται να παρουσιαστούν επίσης τον ερχόμενο μήνα στο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE) στο Λονδίνο –η σχετική μελέτη είναι μάλιστα υποψήφια για το βραβείο καινοτομίας της ESHRE –καθώς και σε μια από τις πιο έγκριτες επιστημονικές επιθεωρήσεις (στο άμεσο μέλλον).

Από τη μέχρι στιγμής δοκιμή προέκυψε ότι η κισπεπτίνη ήταν αποτελεσματική σε 29 από τις 30 συμμετέχουσες –μάλιστα οι 28 εξ αυτών ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσουν τα ωάριά τους στο πλαίσιο της εξωσωματικής γονιμοποίησης και 11 είχαν θετικό τεστ εγκυμοσύνης 12 ημέρες μετά τη μεταφορά του εμβρύου στη μήτρα. «Η ανασυνδυασμένη φυσική ορμόνη που χρησιμοποιήσαμε έδειξε να οδηγεί σε επαναφορά της LH πολύ γρήγορα, όπως ακριβώς συμβαίνει με τη φυσική διαδικασία του κύκλου. Παράλληλα σε ό,τι αφορούσε την επίτευξη εγκυμοσύνης οι δείκτες ήταν ίδιοι με εκείνους που αφορούν τις υπόλοιπες μεθόδους εξωσωματικής αλλά το σημαντικό είναι ότι δεν εμφανίστηκε καμία περίπτωση του συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών. Η θεραπεία αυτή δεν αυξάνει τα ποσοστά επιτυχίας της εξωσωματικής αλλά μειώνει σε πολύ μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο επιπλοκών, γεγονός άκρως σημαντικό» υπογραμμίζει ο κ. Χριστόπουλος.

Το ζεύγος Κιντ κρατώντας τον μικρούλη Χιθ που είναι το πρώτο παιδί στον κόσμο το οποίο γεννήθηκε χάρη στη νέα θεραπεία με βάση την ορμόνη κισπεπτίνη (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: IVF HAMMERSMITH)

Ενα εξίσου σημαντικό γεγονός είναι ότι δεν παρουσιάστηκε καμία παρενέργεια από τη χορήγηση της κισπεπτίνης στις γυναίκες. «Πρόκειται για μια ασφαλή ορμόνη που παράγεται και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Με δεδομένο ότι ο πλακούντας που τρέφει το έμβρυο παράγει την περισσότερη κισπεπτίνη σε ολόκληρο τον οργανισμό, είναι προφανές ότι η ορμόνη αυτή είναι συνυφασμένη με την αναπαραγωγή» λέει η κυρία Στασινού.

Μέχρι στιγμής η κισπεπτίνη έχει «γεννήσει» τον μικρό Χιθ. Ωστόσο οι ερευνητές μας λένε ότι αναμένεται να έχουν και άλλα τέτοια… γεννητούρια σε 3-4 μήνες (αν και δεν δίνουν συγκεκριμένες πληροφορίες για τον αριθμό των γυναικών που πιθανότατα θα κρατούν σε λίγους μήνες στα χέρια τους το παιδί τους, αφού κανένας ποτέ δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την έκβαση κάθε εγκυμοσύνης).

Σε κάθε περίπτωση, το επόμενο βήμα τους είναι να ξεκινήσουν σε μερικούς μήνες από τώρα μια νέα κλινική δοκιμή που θα αφορά γυναίκες υψηλού κινδύνου για σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών. «Στην πρώτη μας δοκιμή οι συμμετέχουσες ήταν υγιείς χωρίς παράγοντες κινδύνου. Στη νέα δοκιμή που ετοιμάζουμε θα επικεντρωθούμε σε γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που αποτελούν ομάδα «υψηλού κινδύνου» διευκρινίζει ο κ. Χριστόπουλος.

Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι η συχνότερη ενδοκρινολογική διαταραχή των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας –εκτιμάται ότι «πλήττει» το 5%-10% εξ αυτών. «Οι γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο του συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών καθώς παράγουν μεγαλύτερο αριθμό άωρων, ανώριμων δηλαδή, ωοθυλακίων τα οποία διεγείρονται κατά τη θεραπεία της εξωσωματικής. Είναι λοιπόν επόμενο να κινδυνεύουν περισσότερο από την υπερδιέγερση των ωοθηκών τους» τονίζει η κυρία Στασινού.

Οι ερευνητές ευελπιστούν πως στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον η κισπεπτίνη θα αποτελεί τη θεραπεία πρώτης γραμμής κατά την εξωσωματική, τουλάχιστον για κάποιες ομάδες γυναικών (η κυρία Στασινού και ο κ. Χριστόπουλος δίνουν μάλιστα τις διευθύνσεις του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τους για όσες γυναίκες αντιμετωπίζουν πρόβλημα και θα ήθελαν να επικοινωνήσουν μαζί τους: Georgios.christopoulos@imperial.nhs.uk, Sofia-Melina.Stasinou@imperial.nhs.uk,).

Η ελπίδα αυτή θεριεύει όταν κάποιος κοιτάξει τον γλυκούλη Χιθ. Η μητέρα του μιλώντας στα βρετανικά μέσα ενημέρωσης δήλωσε εκστασιασμένη που ήταν μια από τις εκλεκτές αυτής της κλινικής δοκιμής η οποία της προσέφερε ένα υγιέστατο παιδί. «Είχαμε ήδη έναν γιο, τον Λόχλαν, που γεννήθηκε με IVF σε κλινική του Εθνικού Συστήματος Υγείας της Βρετανίας και δεν πίστευα ότι θα ήμαστε τόσο τυχεροί ξανά. Αισθάνομαι βαθιά ευγνωμοσύνη» είπε η κυρία Κιντ. Στα χρόνια που έρχονται μακάρι πολύ περισσότερες γυναίκες να νιώσουν ευγνώμονες έχοντας στα χέρια τους το παιδί τους το οποίο θα έχουν… κερδίσει με «όπλα» τη φύση που χαρίζει την κισπεπτίνη αλλά και την επιστημονική γνώση που χρησιμοποιεί την ορμόνη με τον σωστό τρόπο όταν η φύση αδυνατεί…