Το Ζαρκάδι με τις βούλες και το κόκκινο κεφάλι του Κολοκοτρώνη

Το 1884 ο άγγλος λόρδος Bute, γνωστός για την αγάπη του προς την ελληνική τέχνη, δώρισε στον Δήμο Αθηναίων επτά χάλκινα γλυπτά, αντίγραφα γλυπτών που βρίσκονταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολι, τα οποία φιλοτεχνήθηκαν από έλληνες γλύπτες. Πέντε από αυτά τοποθετήθηκαν στην πλατεία Συντάγματος. Ηταν τα πρώτα γλυπτά από ορείχαλκο που τοποθετήθηκαν στη νεότερη Αθήνα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 αποφασίστηκε η κατασκευή αντιγράφων τους, που χυτεύτηκαν στο χυτήριο του Δ. Γαβαλά. Οι μαρμάρινες βάσεις τους όμως είναι οι αρχικές και χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα. Και είναι οι μαρμάρινες βάσεις δύο εξ αυτών, της Δορκάδος Β’ (Ζαρκάδι) και του Παλαιστή Β’, που έχουν υποστεί από τις πιο ακραίες πράξεις βανδαλισμού κατά τη διάρκεια των ταραχών του κέντρου της Αθήνας τα τελευταία πέντε χρόνια: έχουν σφυροκοπηθεί ώστε τα σπασμένα κομμάτια μαρμάρου να χρησιμοποιηθούν ως… πολεμοφόδια στις συμπλοκές της πολύπαθης πλατείας της πόλης. Και σαν να μη έφτανε αυτό, το Ζαρκάδι Α’, που βρίσκεται αριστερά της μαρμάρινης σκάλας της πλατείας προς την οδό Οθωνος, έχει «διακοσμηθεί» με κίτρινες βούλες σε όλο το σώμα του, σε μία χοντροκομμένη και λίαν ακαλαίσθητη επιχείρηση μεταμόρφωσής του σε… Ρούντολφ το Ελαφάκι.

Το πληγωμένο ζαρκαδάκι της πλατείας Συντάγματος και τα τραυματισμένα στις μαρμάρινες βάσεις Παλαιστής Β’ και Ζαρκάδι Β’, που βρίσκεται προς την ίδια κατεύθυνση (οδός Βασ. Γεωργίου Β’), είναι μερικά από τα εννέα αγάλματα που θα δεχθούν τις μεγαλύτερες επεμβάσεις στο πλαίσιο του προγράμματος αποκατάστασης των γλυπτών της Αθήνας, το οποίο ξεκινά η Alpha Bank σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων. Με τίτλο «Οι φθορές που πληγώνουν», η δράση περιλαμβάνει τη συντήρηση έξι γλυπτών της πλατείας Συντάγματος και τριών που βρίσκονται στον περίβολο του Ιστορικού και Εθνολογικού Μουσείου (Μέγαρο Παλαιάς Βουλής), τα οποία έχουν υποστεί σημαντικές καταστροφές και βανδαλισμούς.

«Σε αυτές τις περιπτώσεις που είναι πολύ εκτεταμένες οι απώλειες θα έχουμε αντικατάσταση μέρους της βάσης του γλυπτού. Οταν τα γλυπτά έχουν υποστεί αυτού του βαθμού τις φθορές από τους πιο ακραίους βανδαλισμούς είναι καλύτερα να αντικατασταθεί ένα μέρος της βάσης παρά να γίνουν συμπληρώσεις» μας λέει ο Αθανάσιος Τζαμαλής, συντηρητής γλυπτών και επικεφαλής της εξειδικευμένης ομάδας συντηρητών που θα αναλάβει την αποκατάσταση των αγαλμάτων. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, το Ζαρκάδι Β’ και ο Παλαιστής Β’ είναι τα μόνα που θα πρέπει να αποχωριστούν το υπόβαθρό τους, το οποίο θα πρέπει να κατασκευαστεί εκ νέου. Στα υπόλοιπα η αποκατάσταση θα γίνει επιτόπου.

Ποια είναι όμως τα υπόλοιπα επτά αγάλματα; Ο Παλαιστής Α’, που επίσης βρίσκεται στην πλατεία Συντάγματος προς την οδό Οθωνος, αλλά και ο Ερμής Αναπαυόμενος που βρίσκεται στην ίδια πλατεία, δεξιά κι αυτός προς την οδό Οθωνος. Στα γλυπτά της δωρεάς του λόρδου Bute προστίθεται και το Παιδί με τα Σταφύλια (1874) του Δημήτριου Φιλιππότη (1834-1919), ορειχάλκινο αντίγραφο του πρωτότυπου που βρίσκεται στην πλατεία αριστερά προς την οδό Βασ. Γεωργίου Β’. Τα υπόλοιπα τρία αγάλματα που θα αποκατασταθούν βρίσκονται στον περίβολο του Ιστορικού και Εθνολογικού Μουσείου. Πρόκειται για το άγαλμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (1902) του Λάζαρου Σώχου (1862-1911), του Χαρίλαου Τρικούπη (1918) του Θωμά Θωμόπουλου (1873-1937) και του Θεόδωρου Δηλιγιάννη (1931) του Γεώργιου Δημητριάδη (1880-1941).

«Οι περιβαλλοντικές φθορές και το ανθρώπινο χέρι συναγωνίζονται στις καταστροφές» μας λέει ο κ. Τζαμαλής. «Μπορούμε να πούμε ότι όσον αφορά τα αγάλματα της πλατείας Συντάγματος οι μεγαλύτερες καταστροφές, φθορές και επεμβάσεις με tags, συνθήματα, γκραφίτι, σπασίματα και επιζωγραφίσεις προέρχονται από τους ανθρώπους και κυρίως στη βάση τους. Στο ίδιο το άγαλμα δεν έχουν επέμβει τόσο πολύ. Δεν μπορώ να το ψυχολογήσω κιόλας, αλλά δεν είναι και χρήσιμο νομίζω… Τα μπρούντζινα αγάλματα επειδή είχαν συντηρηθεί πριν από λίγο διάστημα βρίσκονται σε λίγο καλύτερη κατάσταση» αναφέρει ο κ. Τζαμαλής. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, η ομάδα συντήρησης περνάει τα μπρούντζινα αγάλματα με ένα προστατευτικό υλικό για να προστατεύεται το μέταλλο και να διατηρείται το άγαλμα. «Στο Παιδί με τα Σταφύλια και στον Ερμή Αναπαυόμενο δεν υπάρχουν τόσο πολλά γκραφίτι, υπάρχουν μόνο μικρά γραφήματα με μαρκαδόρους με κάποια σχόλια στις βάσεις τους, αλλά όχι τόσο εκτεταμένα και όχι στα αγάλματα τα ίδια. Η συντήρησή τους όμως είναι απαραίτητη διότι τα υλικά «γηράσκουν» και, εκτός από τις περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις και τους βανδαλισμούς, υπάρχει και η φθορά του χρόνου» αναφέρει.

Και από το Σύνταγμα στην Παλαιά Βουλή, όπου ο μεγάλος «ασθενής» δεν είναι άλλος από τον Γέρο του Μοριά. «Πράγματι, το άγαλμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη είναι σε χειρότερη κατάσταση από τα αγάλματα των Χαρίλαου Τρικούπη και Θεόδωρου Δηλιγιάννη, παρ’ ότι βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής –ο Κολοκοτρώνης από τον Τρικούπη απέχει μόλις έξι μέτρα» λέει ο κ. Τζαμαλής. «Είναι αψυχολόγητος ο βανδαλισμός…».

Στην περίπτωση του Κολοκοτρώνη σε πρώτη φάση θα αντιμετωπιστεί η βάση του η οποία φέρει γκραφίτι και άλλες επεμβάσεις, ενώ θα πρέπει να αντικατασταθεί και το επιφανειακό υλικό προστασίας στα δύο ανάγλυφα της βάσης του αγάλματος ένθεν και ένθεν. Η επιλογή έγινε τη συγκεκριμένη στιγμή διότι η βάση είναι αυτή που δέχεται τη μεγαλύτερη επιβάρυνση από την ανθρώπινη δραστηριότητα. «Είναι προτιμότερο να αντιμετωπίσουμε το τμήμα του αγάλματος που διατρέχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Το κυρίως σώμα του αγάλματος είναι αρκετά ψηλά (4 μέτρα) και… δεν το φτάνουν. Καμιά φορά το καταφέρνουν κι αυτό, όπως πριν από μερικά χρόνια που είχαν πετάξει έναν κουβά και το κεφάλι του Κολοκοτρώνη είχε γίνει κόκκινο. Δεν είναι όμως κοντά στο χέρι. Η βάση είναι πιο κοντά. Υπάρχουν γκραφίτι αλλά και σπασμένα κομμάτια που θα συμπληρωθούν για την αποκατάσταση της συνοχής της μάζας» καταλήγει ο κ. Τζαμαλής.

Και όσον αφορά τα αγάλματα των Τρικούπη και Δηλιγιάννη που βρίσκονται επίσης στον περίβολο της Παλαιάς Βουλής, αυτά θα πρέπει να συντηρηθούν από τις επικαθίσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων στην επιφάνεια του μαρμάρου, να σβηστούν τα μικρά γραφήματα και να προστατευθούν προληπτικά εναντίον πιθανών επιθέσεων. «Οι επεμβάσεις μας αυτές δείχνουν την αναγκαιότητα της συχνής συντήρησης των μνημείων που είναι εκτεθειμένα σε δημόσιους χώρους» καταλήγει ο κ. Τζαμαλής, ο οποίος έχει εργαστεί για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στον τομέα συντήρησης στο εργαστήριο του μεγάλου έλληνα γλύπτη Γιάννη Παππά.