«Σφαγή» στα Προπύλαια

«Το σύστημα δεν αντέχει μακρόχρονους σχεδιασμούς»

Η μελέτη του Αλέξη Δημαρά καταγράφει πολλές άλλες ακόμη αστοχίες και αποτυχίες. Ο δάσκαλος Δημήτρης Γληνός έλεγε ότι όποια μεταρρύθμιση και να κάνεις, αν δεν καταφέρεις να αλλάξεις τον δάσκαλο, τίποτε δεν θα μπορέσεις να καταφέρεις. Ο Δημαράς θίγει το ζήτημα της επιμόρφωσης των δασκάλων και καθηγητών που πέρασε από πολλά «κόσκινα», αλλαγές, θεσμικές μεταβολές, πολλούς φορείς, από τους οποίους όμως έλειπε η ύπαρξη ενός σχεδίου που θα υπέτασσε τις δράσεις όλων των φορέων εφαρμογής της εκπαιδευτικής πολιτικής στους σταθερούς και στους εκάστοτε επίκαιρους στόχους. Αποτέλεσμα, αδικαιολόγητες σπατάλες οικονομικών και ανθρώπινων πόρων.

Επισημαίνει μάλιστα ότι οι αστοχίες των προγραμμάτων εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών (μεταξύ των οποίων η βίαιη ανωτατοποίηση των παιδαγωγικών ακαδημιών, η άμετρη εισροή δασκάλων από τις παιδαγωγικές σχολές των βαλκανικών χωρών κ.ά.) «θα έχουν ανασταλτικό χαρακτήρα για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος τουλάχιστον ως το 2020!».

Ενα άλλο πρόβλημα είναι η ακαμψία του συστήματος που θέλει τα πάντα –τάξεις, φροντιστήρια, σχολεία –να έχουν ως σκοπό να εντάξουν τους μαθητές ομαλά και ισόρροπα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Πρόκειται για έναν άκαμπτο κανόνα, που δεν αναγνωρίζει ιδιαιτερότητες και δεν αποδέχεται καμία παραλλαγή. Το υπουργείο Παιδείας προκειμένου να εξασφαλίσει προϋποθέσεις ικανοποιητικής προσφοράς εκπαίδευσης στα παιδιά κοινωνικών ομάδων με μορφωτική υστέρηση ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες δεν προχωρούσε σε θεσμοθέτηση παραλλαγών στο γενικό σύστημα αλλά χρησιμοποίησε ένα παράλληλο σύστημα: αυτό της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Αυτό είχε και τα καλά του, καθώς σε ορισμένα προγράμματα, όπως της εκπαίδευσης μουσουλμάνων, εφήρμοσε διδακτικές μεθόδους μακριά από τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις του επίσημου συστήματος.

Ενα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του εκπαιδευτικού συστήματος ήταν ότι ποτέ δεν κατάφερε να αναβαθμίσει, να κάνει ελκυστική και να δώσει προοπτική στην τεχνικο-επαγγελματική εκπαίδευση. Τα Τεχνικά Λύκεια (ή όπως αλλιώς λέγονταν κατά καιρούς) ήταν η «χωματερή» των μαθητών που δεν είχαν τη δύναμη και τις δυνατότητες να ανταγωνιστούν τους υπόλοιπους μαθητές στις εισαγωγικές εξετάσεις για τα ΑΕΙ. Παρά τις όποιες αλλαγές, τις μεταρρυθμίσεις και τους εκσυγχρονισμούς, η ελληνική κοινωνία παραμένει αμετακίνητη στον οικογενειακό στόχο: τα παιδιά πρέπει να περάσουν στο Πανεπιστήμιο πάση θυσία.

Η κομματικοποίηση είναι ένα άλυτο πρόβλημα για την εκπαίδευση. Τόσο οι υπουργοί και το επιτελείο τους με τις κομματικές επιδιώξεις τους όσο και ο συντεχνιασμός των εκπαιδευτικών προέτασσαν συνήθως την κομματική λογική στην αντιμετώπιση των εκάστοτε ζητημάτων. Ο συγγραφέας σημειώνει ότι οι συνδικαλιστές πολλές φορές αντιτάχθηκαν σε προγράμματα που αργότερα αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν. Θυμίζει, για παράδειγμα, ότι η κομμουνιστική Αριστερά είχε αντιταχθεί αρχικά στα προγράμματα αλληλογνωριμίας φοιτητών και πανεπιστημίων με βάση το πρόγραμμα Erasmus.

Στη μελέτη του ο Αλέξης Δημαράς θα ανατρέψει πολλές εικασίες που έχουν περάσει ως δεδομένα. Π.χ., καμία έρευνα και καμία στατιστική δεν αναγνώρισε «αγλωσσία» ή «λεξιπενία» ή άλλες αρνητικές συνέπειες στη διδασκαλία των Νέων Ελληνικών από την έλλειψη «αρχαιογλωσσίας». Αλλο παράδειγμα, ο μύθος της «αντικειμενικότητας» και του «αδιάβλητου» των εξετάσεων. Η αντικειμενικότητα οδήγησε στο να τυποποιηθούν τόσο πολύ η διδακτέα ύλη και οι απαντήσεις που πρέπει να δεχθεί ο βαθμολογητής, ώστε ακόμη και μαθητές με εξαιρετικά πνεύματα έπρεπε να υποταχθούν στην «παπαγαλία» για να προσεγγίσουν τον «σωστό» βαθμό.

Για όλες τις αλλαγές που έγιναν –και δεν ήταν λίγες εντός της 25ετίας –υπήρξε ελάχιστος κοινωνικός διάλογος, ανυπαρξία ολοκληρωμένων αντιπροτάσεων –πόσω μάλλον που και οι επίσημες αλλαγές, εκπορευόμενες πάντα από την κυβέρνηση, ελάχιστα στηρίζονταν σε στατιστικά δεδομένα και στοιχεία. «Ελειπαν», σημειώνει ο Αλ. Δημαράς, «όλα όσα με τις σημερινές, αλλά και τις τότε αντιλήψεις, θα ήταν απαραίτητα για τον ορθολογικό σχεδιασμό όποιων μέτρων».

Τέλος, επειδή υπήρξε πάντα ενεργός δάσκαλος, τονίζει την ανυπαρξία «σχολικής ζωής». Παρά τα κάποια προγράμματα που εφαρμόστηκαν (με επιτυχία το «Μελίνα Μερκούρη», με προβλήματα «Η Βουλή των Εφήβων», με αμφίσημα στοιχεία οι μαθητικές κοινότητες που άλλαξαν στόχο και από παιδαγωγικό μέσο έγιναν συνδικαλιστικό όργανο) δεν επετεύχθη το να γίνει ελκυστική για τους μαθητές η σχολική ζωή.

Η μελέτη του Αλέξη Δημαρά αξίζει να διαβαστεί απ’ όσους ασχολούνται με τα εκπαιδευτικά ως ένα κείμενο αυτογνωσίας, κατανόησης και, ίσως, έμπνευσης για το μέλλον των εκπαιδευτικών θεσμών. Διαφορετικά θα επιβεβαιωθεί το πικρό συμπέρασμα του τέλους: «Το σύστημα φαίνεται ότι δεν αντέχει μακρόχρονους σχεδιασμούς».