Βιβλία

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ
«Το οδοιπορικό ενός παιδιάτρου»
Εκδόσεις Γαβριηλίδης
σελ. 310
τιμή 17 ευρώ

Πώς είναι να έχεις αντιμετωπίσει 5.000 περιστατικά μηνιγγίτιδας στην επαγγελματική ζωή σου και σχεδόν άλλα τόσα περιστατικά διφθερίτιδας; Πώς είναι να έχεις ζήσει από κοντά ατελείωτες περιπτώσεις πολιομυελίτιδας αλλά και του νεότερου λοιμώδους «εχθρού», του AIDS, που τη δεκαετία του 1980 «θέριζε» παιδιά και στη χώρα μας; Η σύγχρονη ιστορία της Παιδιατρικής και κυρίως της Λοιμωξιολογίας πέρασε κυριολεκτικώς μέσα από το… πετσί του 91χρονου σήμερα, καθηγητή επί έτη στο νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», Δημήτρη Ζουμπουλάκη, του αρχαιότερου λοιμωξιολόγου στην Ελλάδα. Και το απόσταγμα αυτής της σοφίας έγινε γραμμές που κλείστηκαν σε ένα βιβλίο το οποίο αποπνέει νεανικότατο αέρα «πασπαλισμένο» με μπόλικες δόσεις βιτριολικού χιούμορ αλλά και αυτοσαρκασμού, στοιχεία που μόνο οι άνθρωποι που έχουν ζήσει μια τόσο γεμάτη ζωή διαθέτουν σε τέτοια αφθονία. Το βιβλίο τιτλοφορείται «Το οδοιπορικό ενός παιδιάτρου» και αποτελεί μια συλλογή κειμένων, «αμάλγαμα» Ιατρικής, Κοινωνιολογίας, Ηθογραφίας και Γεωγραφίας, αποτυπώνοντας όσα ο καθηγητής έζησε στην Ελλάδα αλλά και σε χώρες της Ευρώπης (κυρίως στη Γερμανία, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία και στη Γαλλία). Η παρουσίασή του γίνεται απόψε, Σάββατο 22 Ιουνίου, στις 20.30 στην οδό Αγίας Ειρήνης 17, στο βιβλιοπωλείο – art bar «Ποιήματα & Εγκλήματα» και θα κρύβει γλυκές εκπλήξεις: η αδελφή του συγγραφέα, ηθοποιός Βούλα Ζουμπουλάκη, αποτραβηγμένη από τα φώτα της δημοσιότητας εδώ και χρόνια, θα δώσει μια σπάνια «παράσταση» διαβάζοντας αποσπάσματα μαζί με τη φίλη της οικογένειας Κάτια Δανδουλάκη, ενώ για τον μεγάλο παιδίατρο θα μιλήσουν και δύο μαθήτριές του, οι παιδίατροι σήμερα Ελένη Βαλάση-Αδάμ και Νίνα Μανωλάκη. Λίγες ημέρες πριν αυτό το «οδοιπορικό» επαγγελματικής (και όχι μόνο) ζωής γίνει κτήμα του κοινού, ο κ. Ζουμπουλάκης μάς μίλησε για τα «έργα και τις ημέρες» του, που σε μεγάλο βαθμό συμπίπτουν με την εξέλιξη της Ιατρικής τον τελευταίο σχεδόν έναν αιώνα και με την άσκησή της τότε και τώρα. Τα λόγια του, που μας περιγράφουν σε μεγάλο βαθμό το τότε, είναι πιο… τωρινά από ποτέ.

Ο κ. Ζουμπουλάκης διέπρεψε στην Ιατρική και δη στην Παιδιατρική με έμφαση στα λοιμώδη νοσήματα, ωστόσο το όνειρό του στην αρχή ήταν να γίνει δάσκαλος. «Η οικογένειά μου όμως έφερνε αντιρρήσεις στο να γίνω «δασκαλάκος» και έτσι ακολούθησα την Ιατρική». Απαξ όμως και το αποφάσισε καταπιάστηκε μαζί της με ζέση, όπως, ως φαίνεται απ’ όσα λέει, με ζέση αντιμετωπίζει τα πάντα στη ζωή του. «Κάθε ημέρα ως φοιτητής σηκωνόμουν από τα χαράματα και με τρύπια παπούτσια έφθανα στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», στην Α’ Πανεπιστημιακή Κλινική, μέσω της λεωφόρου Αλεξάνδρας που τότε ήταν χωματόδρομος. Αντέγραφα μάλιστα από έναν συμμαθητή μου τα επιστημονικά συγγράμματα, καθώς δεν είχα χρήματα να αγοράσω τα δικά μου».

Μετά το δίπλωμα ο κ. Ζουμπουλάκης πρωτοεξάσκησε την Ιατρική, όχι στο(φυσικό) πλαίσιο ενός νοσοκομείου αλλά στο άκρως… φυσικό τοπίο στον Γράμμο και στο Βίτσι, καθώς είχε ξεσπάσει ο εμφύλιος πόλεμος. «Καθήκον μου ως ανθυπιάτρου ήταν η εξέταση των νεοσυλλέκτων. Μπορείτε –ή μάλλον δεν μπορείτε –να φανταστείτε τι είδαν τα μάτια μου λόγω των άθλιων συνθηκών που επικρατούσαν στα βουνά και της έλλειψης υγιεινής. Ετσι, εκεί στις κορυφές, αποφάσισα ότι θα αφιερώσω τη ζωή μου ως γιατρός στα παιδιά και μάλιστα σε παιδιά με οξεία νοσήματα, παλεύοντας μαζί τους και δίνοντας τη χαρά ότι σώζω ζωές».

Και έτσι έσωσε ζωές πολλών παιδιών που χάρη σε εκείνον έγιναν ενήλικοι. «Εχω δει ατελείωτα περιστατικά μηνιγγίτιδας και διφθερίτιδας. Εχω ακόμη σημάδι στον δείκτη του δεξιού χεριού μου από ένα παιδί που λόγω της διφθερίτιδας υπέφερε και με δάγκωσε με όλη του τη δύναμη. Εχω αντιμετωπίσει περιπτώσεις πολιομυελίτιδας όταν δεν υπήρχαν εμβόλια. Ημουν εξπέρ στις παρακεντήσεις και έτσι στις περιπτώσεις μηνιγγίτιδας –και όχι μόνο –διενεργούσα όλες τις παρακεντήσεις στη σπονδυλική στήλη χορηγώντας με αυτόν τον τρόπο την αντιβιοτική θεραπεία. Τότε που δεν είχαμε βελόνες μιας χρήσης αλλά τις βράζαμε και τις χρησιμοποιούσαμε ξανά». Η προσφορά προς τα παιδιά που υπέφεραν έγινε στόχος ζωής. «Περνούσαμε, όχι μόνο εγώ αλλά οι γιατροί της… σειράς μου, τις ημέρες και τις νύχτες μας δίπλα στους μικρούς αρρώστους. Δεν προλάβαινα να φάω, έτρωγα λίγο φαγητό έχοντας στα χέρια μου βαμβάκια γεμάτα αίματα».

Μια ολόκληρη εποχή που της έλειπαν τα μέσα αλλά της περίσσευε η αγάπη. Και με αυτή την αγάπη για τη δουλειά του, εκεί στις επάλξεις τα χρόνια πέρασαν και ο κ. Ζουμπουλάκης έχει την τύχη να λέει σήμερα (με το χιούμορ και τον αυτοσαρκασμό που τον χαρακτηρίζουν) ότι «είδα όλα τα «παραδοσιακά» λοιμώδη νοσήματα, αλλά είδα και το τέλος τους. Εκείνα πέρασαν και εγώ ακόμη μένω…».

Οπως ο ίδιος τονίζει, τα εμβόλια έφεραν μια πραγματική επανάσταση στο πεδίο της Λοιμωξιολογίας, εξαφανίζοντας από τον «χάρτη» νόσους που τον περασμένο αιώνα στοίχισαν πολλές παιδικές ζωές. Ωστόσο ο λοιμώδης «αντίπαλος» συνεχώς αλλάζει πρόσωπα και έτσι στη μακρά καριέρα του –λάβετε υπόψη ότι συνέχιζε να εξασκεί την Ιατρική και να παρακολουθεί παιδιά στο ιατρείο του ως πριν από τέσσερα χρόνια, ήτοι ενώ ήταν 87 ετών! –ο κ. Ζουμπουλάκης είδε πολλούς «εχθρούς» της δημόσιας υγείας. «Οταν εξαφανίστηκαν οι «κλασικές» λοιμώδεις νόσοι, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 εμφανίστηκε το AIDS, που καλά-καλά η επιστημονική κοινότητα δεν γνώριζε τι ήταν. Είδα πολλά παιδιά να πεθαίνουν στο Παίδων εξαιτίας του. Αλλά και με την εισροή μεταναστών «ξαναγεννήθηκε» η απειλή ξεχασμένων νοσημάτων, όπως η φυματίωση».

Βέβαια, τώρα πια, έχουμε στα χέρια μας πολύ περισσότερα τεχνολογικά και φαρμακευτικά «όπλα» ώστε να κατατροπώσουμε τους εφιάλτες του παρελθόντος. Ή μήπως δεν είναι έτσι τα πράγματα; «Με την τεχνολογία μάλλον το παρακάναμε, για να μην πω τίποτε περισσότερο. Τι εννοώ; Θα μιλήσω μεταφορικά. Οταν ακούμε ένα γκάρισμα θα σκεφτούμε αρχικώς ότι πρόκειται για γαϊδούρι και όχι για ζέβρα. Αντιστοίχως, όταν κάποιου του πονάει η κοιλιά, πρέπει να σκεφτούμε αρχικώς ότι πρόκειται για στομαχόπονο και όχι για κάτι πιο σοβαρό, όπως π.χ. ένας όγκος. Οι γαστροσκοπήσεις και οι κολονοσκοπήσεις έχουν γίνει σήμερα η μεγαλύτερη μόδα, όμως αυτές οι χρήσιμες εξετάσεις πρέπει να διεξάγονται όταν πρέπει, διότι διαφορετικά σημαίνουν άχρηστη ταλαιπωρία για τον ασθενή και άχρηστο κόστος τόσο για τον ίδιο όσο και για τα συστήματα Υγείας. Γενικώς όμως πολλά πεδία της Ιατρικής έχουν πλέον έντονη τη χροιά της εκμετάλλευσης και της βιομηχανοποίησης».

Ο 91χρονος καθηγητής και πλέον συγγραφέας (σημειώνεται πάντως ότι τα κείμενα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο με τίτλους όπως «Τύφος στο Φράιμπουργκ», «Τέτανος στην Κοΐμπρα», αλλά και «Οδοιπορικό ενός εγκεφαλικού», στο οποίο αποτυπώνεται η δική του μικρή πικρή ιστορία ως ασθενούς στον «τραγέλαφο» του ΕΣΥ, δημοσιεύονταν ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 στο αμιγώς επιστημονικό έντυπο «Δελτίο της Α’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών») δηλώνει ότι «δεν ήμουν γεννημένος ούτε για παιδίατρος ούτε για συγγραφέας, όπως συμβαίνει σήμερα που η μισή Ελλάδα έχει γεννηθεί για να ανέβει στο σανίδι ή στο πάλκο, να ζωγραφίζει ή να γράφει. Ωστόσο ήταν ίσως οι εποχές, ίσως οι δυσκολίες αλλά εμείς καταπιανόμασταν με πάθος με ό,τι κάναμε. Τώρα βλέπω τους νέους με λιγότερη όρεξη, και αυτό το βλέπω και στους φοιτητές Ιατρικής –ξέρετε, ως πριν από λίγα μόνο χρόνια συνέχιζα να κάνω μάθημα στους φοιτητές και έτσι έχουν περάσει πολλές γενιές από τα χέρια μου. Οι φοιτητές τού σήμερα δεν είναι σίγουρα αστοιχείωτοι, απλώς δεν δίνουν τόση σημασία. Τι φταίει γι’ αυτό; Πιθανώς η κοινωνία, πιθανώς η ανατροφή τους, πιθανώς τα νέα «ήθη και έθιμα»».

Συγχρόνως, σύμφωνα με τον καθηγητή, υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ των νέων και των παλαιών γιατρών σε ό,τι αφορά το πόσα περιστατικά αντιμετωπίζουν στην κλινική πράξη ήδη από την αρχή της καριέρας τους. «Παλιά συνήθιζαν να λένε «παλιός γιατρός, καινούργιος δικηγόρος» –το «παλιός» σήμαινε εμπειρία. Εμείς, και λόγω του μικρού αριθμού γιατρών σε παλαιότερες εποχές, είχαμε από φοιτητές επαφή με τον άρρωστο. Ρουφούσαμε όσα έλεγαν οι καθηγητές μας σε κάθε επίσκεψη, «τριβόμασταν» με τους ασθενείς. Σήμερα δεν βλέπω να συμβαίνει αυτό σε τέτοιον βαθμό».

Τα τελευταία 10 χρόνια η επιστημονική κοινότητα τίμησε τον κ. Ζουμπουλάκη με σημαντικά βραβεία, όπως το βραβείο της Ελληνικής Ιστορίας της Ιατρικής, το βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Παιδιατρικών Λοιμώξεων, αλλά και το «Χωρέμειο έπαθλο», το οποίο μάλιστα του απενεμήθη καθώς ήταν ο ειδικός που έβαλε το δικό του προσωπικό «λιθαράκι» στην αντιμετώπιση της μηνιγγίτιδας. Είχε ανακαλύψει ότι στο πλαίσιο της θεραπείας πρέπει να χορηγείται μικρή δόση κορτιζόνης, μια άποψη που στην αρχή αμφισβητήθηκε αλλά στη συνέχεια απετέλεσε κοινή πρακτική.

Το μεγαλύτερο όμως βραβείο, κατά τον ίδιο, είναι η χαρά που δίνει η σωτηρία έστω και μιας ζωής. Ο κ. Ζουμπουλάκης περιγράφει την πιο χαρούμενη στιγμή της πορείας του ως γιατρού: «Ενα μωρό τριών μηνών είχε εμφανίσει πολύ σοβαρή μηνιγγίτιδα. Παρά τις προσπάθειές μου έβγαινε συνεχώς πύον από τον εγκέφαλό του. Οταν τελικά κατάφερα να σώσω τη ζωή του, η μητέρα του με ρώτησε τι εξέλιξη θα είχε αυτό το παιδί. Ακόμη και εγώ της είπα, φοβούμενος το τι είχε προκληθεί, ότι «καλύτερα αυτό το παιδί να είχε πεθάνει». Τα χρόνια πέρασαν και μια ημέρα χτύπησε το τηλέφωνό μου. «Είστε ο κ. Ζουμπουλάκης;» ρώτησε μια ανδρική φωνή. «Ξέρετε, η μητέρα μου, που πλέον δεν ζει, μου μιλούσε συνεχώς για εσάς. Μου σώσατε τη ζωή και θέλω να σας συναντήσω». Εμφανίστηκε στο ιατρείο μου ένα παλικάρι 22 ετών, υγιέστατο. Επεσε στην αγκαλιά μου και έκλαιγε. Εκλαιγα κι εγώ».

Εχοντας όμως δει πολλά και ζήσει ακόμη περισσότερα, ο 91χρονος συνομιλητής μας ξέρει καλύτερα από τον καθέναν ότι η ζωή είναι στιγμές, και πολλές φορές δύσκολες. Ιδού, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, η πιο «σκληρή» στιγμή της καριέρας του: «Είχα μια ασθενή, ένα πανέμορφο κορίτσι 12-13 ετών με φυματιώδη μηνιγγίτιδα. Παρά τις αγωνιώδεις προσπάθειές μας, τελικώς πέθανε. Πήγα στην κηδεία του παιδιού γιατί έτσι ένιωθα. Ολο το εκκλησίασμα γύρισε και με κοίταξε έχοντας αποτυπωμένη στα μάτια του την κατηγόρια. Ηταν σαν να μου έλεγαν σιωπηλά «να ο άνθρωπος που σκότωσε το παιδί». Εμεινα σε όλη τη Λειτουργία, αισθανόμενος όμως τόσο άσχημα όσο ποτέ στη ζωή μου».

Παρ’ όλα αυτά ο κ. Ζουμπουλάκης δεν κρατάει τις πίκρες, καθ’ ότι, όπως ο ίδιος λέει, τα πολλά χρόνια του τον έχουν κάνει να φιλοσοφήσει τα πράγματα. «Οταν είσαι 90 ετών πρέπει να είσαι επιεικής και να συγχωρείς. Η ζωή είναι μόνο ένα πέρασμα και αξίζει τον κόπο αν με λίγη παραγωγική δουλειά μπορείς να προσφέρεις βοήθεια στον συνάνθρωπό σου». Το μόνο σίγουρο είναι ότι το μεγάλο πέρασμα αυτού του σημαντικού επιστήμονα σίγουρα άξιζε τον κόπο και το «Οδοιπορικό ενός παιδιάτρου» που θα μοιραστεί με το κοινό είναι το οδοιπορικό μιας άξιας ζωής…