Μια Τουρκία ισχυρή, που θα αγκαλιάσει το οθωμανικό της παρελθόν αλλά και θα συνομιλεί επί ίσοις όροις με τη Δύση. Μια Τουρκία ανθηρή οικονομικά, όταν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ πλήττονται από την οικονομική κρίση. Μια Τουρκία γεμάτη φαραωνικά έργα: γέφυρες πάνω από τον Βόσπορο που θα συνδέουν το ευρωπαϊκό με το ασιατικό τμήμα της Κωνσταντινούπολης, τεράστια τζαμιά αντάξια ενός σουλτάνου, μεγαλεπήβολα εμπορικά κέντρα. Μια Τουρκία που θα παίζει ηγετικό ρόλο στη Μέση Ανατολή και θα αποτελεί τον ενδιάμεσο μεταξύ Δύσης και μουσουλμανικού κόσμου. Και ένας ηγέτης που θα μείνει στην Ιστορία της χώρας του τουλάχιστον ως αντάξιος του ιδρυτή της, Κεμάλ Ατατούρκ. Αυτό είναι το όραμα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το οποίο όμως άρχισε να σκουριάζει κάπου ανάμεσα στα δακρυγόνα και στα συνθήματα της πλατείας Ταξίμ.

Ο τούρκος πρωθυπουργός αναφέρεται επανειλημμένως στο 2023, όταν η Τουρκία θα γιορτάσει τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φιλοδοξεί να ηγηθεί των εορτασμών ως ο μεγάλος πρόεδρος μιας ισχυρής χώρας που θα κυριαρχεί στην περιοχή. Στα άμεσα σχέδιά του είναι να λύσει το Κουρδικό ως το τέλος του 2013, να περάσει το υπό κατάρτιση Σύνταγμα που θα αλλάξει το πολιτικό σύστημα από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό και να εκλεγεί ο ίδιος πανηγυρικά πρόεδρος τον Αύγουστο του 2014 – ο πρώτος που θα εκλεγεί απευθείας από τον λαό.

Προφανώς τα πιο μακροχρόνια σχέδιά του περιλαμβάνουν και μια δεύτερη πανηγυρική εκλογή στην προεδρία προκειμένου να προεδρεύσει στους εορτασμούς του 2023. Θα γίνει πραγματικότητα η κατά Ερντογάν «χρυσή εποχή» της Τουρκίας; Μέχρι πρότινος, ο τούρκος πρωθυπουργός φαινόταν πανίσχυρος και ότι θα κατάφερνε να περάσει, αν όχι όλα, τουλάχιστον τα περισσότερα από τα σχέδιά του.
Σήμερα, μετά τις πολυήμερες διαδηλώσεις, το όραμα που Ερντογάν είναι υπό αμφισβήτηση. Πάντα ήταν από μια μερίδα του τουρκικού πληθυσμού: οι μεν τον θεωρούσαν έναν ηγέτη που θα έκανε την Τουρκία υπόδειγμα πολιτικού Ισλάμ, ενώ οι δε τον υποψιάζονταν ότι θα τη μετέτρεπε σε μια ισλαμιστική χώρα. Σήμερα η αμφισβήτηση αυτή βγήκε δυναμικά προς τα έξω.
Ο Ερντογάν ξεκίνησε ως στέλεχος ημιπαράνομων ισλαμιστικών κομμάτων και στις αρχές της δεκαετίας του ’90 εξελίχθηκε σε πετυχημένο δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης. Το 2001 ίδρυσε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και η άνοδός του υπήρξε μετεωρική: κέρδισε τρεις εκλογικές αναμετρήσεις, αυξάνοντας κάθε φορά το ποσοστό του ώσπου να ξεπεράσει το 49% το 2011.
Στη μια δεκαετία και πλέον που βρίσκεται στην εξουσία, εργάστηκε σταθερά και μεθοδικά για να περάσει τις πολιτικές του: παραμέρισε τους πασάδες-στρατηγούς και τους δικαστικούς που θεωρούσαν εαυτούς θεματοφύλακες του κοσμικού κράτους και απομάκρυνε τους κεμαλικούς περιορισμούς στο Ισλάμ. Οι πολιτικές αλλαγές δεν έγιναν στο όνομα του Ισλάμ αλλά στο όνομα της δημοκρατίας και ο Ερντογάν πλασαρίστηκε, εντός και εκτός Τουρκίας, ως ο ηγέτης που είχε βρει τον τρόπο να συμβιβάσει το Ισλάμ με τη δημοκρατία.
Οπως φαίνεται όμως, ο τούρκος πρωθυπουργός έφθασε στο όριο του τι είναι δυνατό να κάνει χωρίς τη συναίνεση όσων δεν τον ψήφισαν. Παραμένει ο πιο δημοφιλής πολιτικός της χώρας αλλά αν η χώρα συνεχίσει να πολώνεται, αυτό ίσως να μη σημαίνει και πολλά.
Τι έχει άραγε στο μυαλό του ο Ερντογάν; Το ερώτημα αυτό απασχολεί έντονα τους τούρκους αναλυτές. «Εφθασε ο καιρός οι «ερντογανολόγοι» να μαζευτούν και να προσπαθήσουν να καταλάβουν την πολιτική του πρωθυπουργού» έγραψε η «Zaman» αυτή την εβδομάδα, μετά την αστυνομική επιχείρηση στην πλατεία Ταξίμ. «Αποφάσισε ο Ερντογάν, όπως υποστηρίζουν μερικοί, να ποντάρει σε ένα σενάριο μεγαλύτερης πόλωσης, υπολογίζοντας ότι η στρατηγική αυτή θα αποδώσει στις εκλογές του 2014; Ή κατάλαβε ότι δεν μπορεί να επιβληθεί διά της βίας και θα αναγκαστεί να συμβιβαστεί, αν και απρόθυμα, με όσους είναι δεκτικοί προς μια συμβιβαστική λύση; Μόνο ο χρόνος θα δείξει προς ποια κατεύθυνση πηγαίνει ο ηγέτης του ΑΚΡ».
Ο Γιουσούφ Κανλί έγραψε στη «Hurriyet»: «Ο Ερντογάν κυβερνά με τις δημοσκοπήσεις παραμάσχαλα. Σήμερα ψιθυρίζεται ότι η δημοτικότητα του κόμματός του έχει πέσει στο 45%, ενώ ο Ερντογάν ονειρευόταν να εκλεγεί πρόεδρος με ποσοστό 60% ή και μεγαλύτερο».
Προς το παρόν φαίνεται ότι, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, ο τούρκος πρωθυπουργός επιλέγει το σενάριο της πόλωσης: το ΑΚΡ διοργανώνει μαζικές – «προβοκατόρικες» κατά την αντιπολίτευση – διαδηλώσεις στην Αγκυρα χθες και σήμερα, Κυριακή, στην Κωνσταντινούπολη.


Κάτι σάπιο υπάρχει στη χώρα του ισλαμο-σουλτάνου

«Φούσκα» η οικονομία
Η κρίση στην πλατεία Ταξίμ έκανε εμφανές πόσο εύθραυστη είναι η τουρκική οικονομία. Ενώ μέχρι τον περασμένο μήνα όλοι μιλούσαν για οικονομικό θαύμα, σήμερα γίνεται λόγος για φούσκα που θα σκάσει διακόπτοντας απότομα το φαγοπότι των νέων τζακιών, δηλαδή των ισλαμιστών επιχειρηματιών, και την καταναλωτική ευημερία.
Αβέβαιη η προεδρία
Ο Ερντογάν πίστευε ότι είχε την προεδρία στο τσεπάκι του και ότι θα σάρωνε στις προεδρικές του 2014, στις οποίες ο πρόεδρος θα εκλεγεί για πρώτη φορά απευθείας από τον λαό. Σήμερα δεν αποκλείεται η πλήρης ανατροπή: να παραμείνει ο Αμπντουλάχ Γκιουλ για δεύτερη θητεία στην προεδρία και ο Ερντογάν να ψάχνει να βρει φόρμουλα για τέταρτη στην πρωθυπουργία.

Ανοιχτό το Κουρδικό
Ο τούρκος πρωθυπουργός είναι ο πρώτος που επιχείρησε μια γενναία λύση του κουρδικού ζητήματος, που είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στην Τουρκία. Αν αποδυναμωθεί λόγω των μαζικών διαδηλώσεων, θα δυσκολευτεί να περάσει την πολιτική του ενώ μπορεί να ενισχυθούν οι εθνικιστές και να εκτροχιάσουν την ειρηνευτική διαδικασία
με τους Κούρδους.
Αλλο η μαντίλα, άλλο το αλκοόλ
Η ισλαμική ατζέντα του Ερντογάν μάλλον έφθασε στο όριο όσων θα μπορούσε να περάσει αναίμακτα. Ενώ η μαντίλα που καλύπτει τα γυναικεία μαλλιά μπήκε χωρίς αντιδράσεις στα πανεπιστήμια και στο Δημόσιο, οι περιορισμοί στο αλκοόλ και άλλα μέτρα που επεμβαίνουν στη ζωή των κοσμικών δεν θα περάσουν εξίσου εύκολα.

Πανωλεθρία στη Συρία
Η εξωτερική πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» γκρεμίστηκε στη Συρία. Ενώ αρχικά η Αγκυρα υποστήριξε τον Ασαντ, σύντομα τάχθηκε στο πλευρό της αντιπολίτευσης. Αλλά η ανεξέλεγκτη κατάσταση του συριακού εμφυλίου εμπεριέχει κινδύνους για την Τουρκία. Αυτή τη στιγμή, ο Ερντογάν έχει απέναντί του τη Ρωσία, το Ιράν, τη Χεζμπολάχ και τη σιιτική κυβέρνηση του Ιράκ.


Ο στόχος, ο Σόρος και οι χίλιες θεωρίες συνωμοσίας
Η επίθεση του «λόμπι των επιτοκίων», η «σκοτεινή οργάνωση Zello» και οι «αλκοολικοί» με δύο ποτά τον χρόνο

Κατά τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ένας είναι ο «στόχος» των κινητοποιήσεων στη Τουρκία: η ανατροπή της λαοφιλούς κυβέρνησής του μέσα από ένα πλέγμα θεωριών συνωμοσίας το οποίο καλλιεργούν τόσο ο ίδιος όσο τα φιλικά του μέσα ενημέρωσης. Εμπλέκονται, μεταξύ άλλων, ο μεγαλοεπενδυτής Τζορτζ Σόρος, μυστικές υπηρεσίες ξένων χωρών που δεν κατονομάζονται, αδίστακτοι κερδοσκόποι ντόπιοι και ξένοι, καθώς και η «σκοτεινή οργάνωση Zello» –που μόνο οργάνωση δεν είναι. Τα σενάρια συνωμοσίας απεργάζονται, λέει ο Ερντογάν, την οικονομική και κοινωνική κατάρρευση της Τουρκίας, διαμέσου μάλιστα των διατραπεζικών και άλλων επιτοκίων.

«Αυτό το λόμπι των επιτοκίων με διάφορα παιχνίδια στο χρηματιστήριο πιστεύει πως θα μας απειλήσει. Να ξέρουν όμως κάτι: εμείς δεν θα τους αφήσουμε να καρπωθούν αυτοί τον κόπο και τον ιδρώτα αυτού του λαού!» ήταν μερικοί από τους μύδρους που εξαπέλυσε προ ημερών εναντίον του «λόμπι των επιτοκίων» ο τούρκος πρωθυπουργός, σπεύδοντας να προειδοποιήσει πως «απευθύνομαι στη μία, στις τρεις, σε όλες τις τράπεζες που αποτελούν αυτό το λόμπι. Αφού αρχίσατε αυτόν τον πόλεμο εναντίον μας, θα πληρώσετε βαρύ τίμημα».
Λίγο-πολύ, ο Ερντογάν είπε πως οι χρηματοοικονομικές αγορές της χώρας δέχονται επίθεση από εγχώριους και διεθνείς κερδοσκόπους και κάλεσε τον λαό να τοποθετεί τα χρήματά του στις κρατικές παρά στις ιδιωτικές τράπεζες.
Η φιλοκυβερνητική τουρκική εφημερίδα «Yeni Safak» έριξε στο τραπέζι κι άλλη μια θεωρία συνωμοσίας. Η χρονική συγκυρία των μαζικών διαδηλώσεων, γράφει, είναι «περίεργη» και «πίσω από τα επεισόδια κρύβεται το λόμπι των τοκογλύφων που θέλουν να πλήξουν την τούρκικη οικονομική άνοιξη και συγκεκριμένα ο ουγγροαμερικανός επιχειρηματίας Σόρος και οι διασυνδέσεις του στην Τουρκία».
Επίσης, κυκλοφόρησε άλλο ένα ιλαρό σενάριο, πως ο τούρκος πρωθυπουργός άφησε να διαρρεύσει πως οι δρόμοι της Κωνσταντινούπολης κατακλύστηκαν από διαδηλωτές τους οποίους συγκέντρωσε εκεί η «οργάνωση Zello» με έδρα το Χιούστον των ΗΠΑ. Φυσικά, κάτι τέτοιο δεν ισχύει αφού η Zello είναι απλώς η ονομασία μιας απλής εφαρμογής, σαν το Twitter και το Ustream, την οποία κατεβάζουν χρήστες κινητών με πρόσβαση στο Ιντερνετ και μπορούν, μέσω αυτού, να κρυπτογραφούν τις επικοινωνίες τους, ώστε να αποφεύγουν τον εντοπισμό από τις Αρχές.
Δίπλα σε αυτά εντάσσονται και απόψεις εξόφθαλμα αντιεπιστημονικές, όπως ο ισχυρισμός του Ερντογάν ότι «όσοι καταναλώνουν οινόπνευμα περισσότερο από 1-2 φορές ετησίως είναι αλκοολικοί».
Κάπως έτσι οι θεωρίες συνωμοσίας που βλέπει παντού ο τούρκος πρωθυπουργός έχουν ήδη γίνει… ανέκδοτο στην Ευρώπη, με την ιταλίδα υπουργό Εξωτερικών Εμα Μπονίνο να τον καλεί να υιοθετήσει μια πιο… λελογισμένη στάση θεωρώντας ότι «η αναφορά του σε διεθνείς συνωμοσίες εκφράζει πολιτική αδυναμία» και καταλήγοντας με νόημα πως «η Τουρκία πρέπει να αποφασίσει αν θέλει να στοχεύσει σε μια ώριμη δημοκρατία ή να επιμείνει σε έναν τρόπο διακυβέρνησης ο οποίος, τα τελευταία χρόνια, έγινε πολύ αυταρχικός».
«Να σεβαστεί τον λαό και τα μίντια»
Τρεις συμβουλές στον Ερντογάν από τον πρέσβη Ακμπάρ Αχμέντ (ανθρωπολόγος-μελετητής ισλαμικών σπουδών)

«Συναρπαστική» χαρακτηρίζει την κατάσταση στην Τουρκία μιλώντας στο «Βήμα» ο πρέσβης Ακμπάρ Αχμέντ, κορυφαίος ανθρωπολόγος και μελετητής των ισλαμικών σπουδών, «γιατί στη χώρα αυτή συνδυάζονται πολλά στοιχεία». Ο πακιστανικής καταγωγής κ. Αχμέντ, καθηγητής στο American University της Ουάσιγκτον, επισκέφθηκε την Αθήνα προ ημερών για να δώσει διάλεξη για το πώς θα γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ Δύσης και μουσουλμανικού κόσμου. Οπως μας είπε, μια έκφανση του χάσματος αυτού είναι και τα γεγονότα στην Τουρκία.

«Η Τουρκία είναι μια μοναδική μουσουλμανική χώρα. Οταν κατέρρευσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αναδύθηκε με αντιφάσεις: φανταζόταν εαυτόν ως ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος αλλά στην πραγματικότητα είναι σε μεγάλο βαθμό κληρονόμος των Οθωμανών. Κοιτάζει προς την Ευρώπη αλλά βρίσκεται στην Ασία. Γι’ αυτό έχει από τη φύση της εσωτερικές εντάσεις. Είναι ισλαμική ή ευρωπαϊκή; Να δώσει το βάρος στα ανθρώπινα δικαιώματα, στις πολιτικές ελευθερίες, στην ανοιχτή κοινωνία; Ή στη σαρία, στις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες, στη θρησκεία; Αυτό δημιουργεί ένταση».
Ο κ. Αχμέντ, που έχει διατελέσει σύμβουλος του πρώην επικεφαλής της CIA Ντέιβιντ Πετρέους, εξηγεί ότι «ενώ για τον Ατατούρκ η απάντηση ήταν «Κοίτα προς την Ευρώπη, απόρριψε το παρελθόν», o Ερντογάν προσπαθεί να κάνει κάτι μοναδικό: να συνθέσει τα δύο – λέει «Ναι, ανήκουμε στην Ευρώπη αλλά είμαστε Τούρκοι και μουσουλμάνοι». Εκανε και ένα πολύ συνειδητό άνοιγμα στον μουσουλμανικό κόσμο».
Ομως όσον αφορά την αντιμετώπιση των διαδηλώσεων, «ο Ερντογάν έκανε ελάχιστα και με καθυστέρηση. Αρχικά έλειπε στο εξωτερικό και αναφερόταν υποτιμητικά τους διαδηλωτές. Μέχρι να ασχοληθεί με το ζήτημα οι διαδηλώσεις είχαν εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη χώρα». Ο κ. Αχμέντ πιστεύει πως «αν ένας ηγέτης θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τις εντάσεις της Τουρκίας, αυτός είναι ο Ερντογάν. Αλλά δυσκολεύεται λόγω του ότι οι εντάσεις αυτές είναι πολύ ισχυρές. Αν ο Ερντογάν δεν τις θέσει υπό έλεγχο, θα εξαπλωθούν στο πολιτικό σύστημα, στον στρατό και στο Δημόσιο. Και αυτό είναι επικίνδυνο. Διότι προς το παρόν περιορίζονται στην κοινωνία και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά αν εξαπλωθούν στον στρατό, όπου ο Ερντογάν δεν είναι δημοφιλής, μπορεί ένας φιλόδοξος στρατηγός να πει «Αρκετά!» και να κάνει πραξικόπημα».
Ο κ. Αχμέντ θα συμβούλευε τον Ερντογάν «να κάνει τρία πράγματα αμέσως. Πρώτον, να μην αντιδρά στα γεγονότα γιατί αυτό υποδηλώνει αδυναμία. Πρέπει να δείξει μεγαλοψυχία, να τείνει το χέρι διότι είναι ο λαός του. Οφείλει να συνομιλήσει με τους διαδηλωτές, αυτό σημαίνει δημοκρατία. Πρέπει να καταλάβει ότι διακυβεύονται πάρα πολλά, όχι μόνο για τον ίδιο αλλά και για την Τουρκία. Για να αποφύγει τα χειρότερα, οφείλει να δράσει γρήγορα, να κάνει υποχωρήσεις, να λύσει το πρόβλημα και όχι να πατάξει τους διαδηλωτές. Και να μη χρησιμοποιεί σκληρή γλώσσα».
«Δεύτερον, πρέπει να αποτραβηχτεί και να περάσει μια περίοδο σοβαρής περισυλλογής. Ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα στην Τουρκία που πρέπει να λυθούν; – ανάμεσα σ’ αυτά και το Κουρδικό. Τρίτον, θα τον συμβούλευα να είναι πολύ πιο ευαίσθητος προς τα μέσα ενημέρωσης διότι δημιουργούν μια αντίληψη της πραγματικότητας, ενίοτε διαφορετική από την ίδια την πραγματικότητα. Η αντίληψη των διεθνών ΜΜΕ για τον Ερντογάν, το Ισλάμ και την Τουρκία αυτή τη στιγμή είναι ένα μεγάλο ερωτηματικό».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ