Η οικογένεια ασπίδα στην ανασφάλεια και στην κατάθλιψη

Η κρίση έχει αλλάξει με αδυσώπητο τρόπο τη ζωή στην Ελλάδα, στέρησε όχι μόνο τα περιττά αλλά πολλές φορές και τα χρειώδη. Στη δύσκολη στιγμή οι Ελληνες αντέδρασαν με παραδοσιακό τρόπο, συσπειρώθηκαν γύρω από τις οικογένειές τους. Στην οικογένεια βρίσκουν καταφύγιο, συναισθηματική και υλική βοήθεια. Οπως καταγράφει η έρευνα της Κάπα Research για «Το Βήμα της Κυριακής», σε αντίθεση με όλους τους υπόλοιπους θεσμούς για τους οποίους αυξάνονται τα ποσοστά δυσπιστίας και απόρριψης, η οικογένεια παραμένει ακλόνητη. Αναδεικνύεται ως το μοναδικό αποθεματικό πεδίο εμπιστοσύνης, συνοχής και αλληλοϋποστήριξης των μελών της, παρ’ ότι διακατέχονται από μια γενικευμένη αίσθηση αδιεξόδου για τη χώρα. Το 31,2% τοποθετεί την έξοδο από την κρίση μετά το 2020 και το 34% πιστεύει ότι η ελληνική οικονομία δεν θα ανακάμψει ποτέ. Οι οικογένειες της κρίσης ισορροπούν ανάμεσα στην ανάγκη να διατηρηθούν ενωμένες και στις «επιθέσεις» που δέχονται τα μέλη τους από την εργασιακή και την οικονομική ανασφάλεια, η οποία διαβρώνει τη συναισθηματική βάση τους. Το 58,2% δηλώνει ότι ένιωσε θλίψη ή μελαγχολία για δύο εβδομάδες συνεχώς κατά τον τελευταίο χρόνο. Οι περισσότεροι από τους ερωτώμενους (69,9%) τοποθέτησαν το νοικοκυριό τους στην κλίμακα 1 (φτωχό) – 10 (πλούσιο) μεταξύ 3 και 5, που σημαίνει φτωχό ως μεσαίο. Σε αυτό το υπόβαθρο της δυσκολίας και της ανέχειας ψαρεύει ψηφοφόρους η Χρυσή Αυγή. Το πιο ανησυχητικό εύρημα της έρευνας είναι ότι στη συνείδηση των συμμετεχόντων σε αυτή η Χρυσή Αυγή αναδεικνύεται ως το κόμμα που βρίσκεται πιο κοντά στους φτωχούς πολίτες (15,5%) μετά το ισοπεδωτικό «κανένα» (48,2%).

Η οικογένεια, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, είναι ο μοναδικός θεσμός στον οποίο στρέφονται οι Ελληνες όταν αντιμετωπίζουν κάποιο σοβαρό πρόβλημα και χρειάζονται βοήθεια σε ποσοστό 72,2%. Ακολουθούν οι φίλοι (15,5%) και με αμελητέα ποσοστά η Εκκλησία και το Κράτος. Στην Ελλάδα, η οικογένεια είναι «πυρηνική» στη δομή της, αποτελείται δηλαδή από γονείς και παιδιά. Διαθέτει σε ποσοστό 74,8% ιδιόκτητη κατοικία –μόλις το 16,8% δηλώνει ότι μένει στο ενοίκιο.

Εξω από την ασφάλεια του πυρήνα μαίνεται ένας αδυσώπητος πόλεμος. Η κοινωνία εμφανίζεται κομμένη στα δύο, στους εργαζομένους (51,3%) και στους ανέργους (48,7%). Η πλειονότητα των ανέργων είναι χωρίς δουλειά από έξι μήνες ως έναν χρόνο (40,1%) και ως τρία χρόνια το 39%. Από αυτούς το 98,1% είχε στο παρελθόν αμειβόμενη εργασία. Αλλά και όσοι εργάζονται δεν αισθάνονται ασφαλείς. Σχεδόν τρεις στους δέκα παραδέχονται ότι έχουν σκεφτεί να αλλάξουν επάγγελμα και σε ποσοστό 89,7% δηλώνουν ότι γνωρίζουν κάποιον που απολύθηκε το τελευταίο έτος. Στη συντριπτική τους πλειονότητα (95,6%) γνωρίζουν ανθρώπους που ψάχνουν για δουλειά περισσότερο από έξι μήνες και επαγγελματίες που έκλεισαν τις επιχειρήσεις τους τον τελευταίο χρόνο (83,5%).

Η κρίση έχει αγγίξει την υπόσταση των δύο φύλων. Η βελτίωση της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία παραμένει ζητούμενο αλλά τώρα προστέθηκε και ένα νέο δεδομένο, επιδεινώθηκε και η θέση του άνδρα. Το 26% των ερωτώμενων δηλώνουν ότι είναι άνεργοι που έχασαν την εργασία τους κατά τη διάρκεια της κρίσης. Η προσαρμογή στις νέες συνθήκες έχει συνέπειες στην ψυχική υγεία καθώς το 89% παραδέχεται ότι αισθάνεται ανασφάλεια, το 70% αδυναμία να τα βγάλει πέρα και να ελέγξει αυτό που συμβαίνει και ένα υψηλό ποσοστό (58,2%) ομολογεί ότι πάσχει από ήπιας μορφής κατάθλιψη.

Τα μέλη των περισσότερων οικογενειών (40,8%) δηλώνουν ότι τα ελάχιστα για να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους είναι 1.000 – 1.500 ευρώ τον μήνα. Αλλά υπάρχει και ένα 16,4% που μπορεί να ζει με 700 – 1.000 ευρώ και ένα 28,2% που χρειάζεται 1.500 – 3.000 ευρώ. Αντιστοιχεί το οικογενειακό εισόδημα σε αυτές τις ανάγκες; Στη βασική ομάδα οικογενειών που χρειάζονται ως 1.000 – 1.500 ευρώ τον μήνα, λίγο περισσότεροι από τους μισούς (26,8%) έχουν ανάλογο εισόδημα. Σχεδόν το 40% δηλώνει ότι το καθαρό μηνιαίο του εισόδημα κυμαίνεται μεταξύ 500 – 1.000 ευρώ. Καταγράφεται επίσης ένα συγκλονιστικό ποσοστό 16,4% που δηλώνει ότι δεν έχει καθόλου εισόδημα.

Κατόπιν τούτων η απάντηση στο ερώτημα πώς τα βγάζουν πέρα είναι αναμενόμενη: το 71% απαντά «δύσκολα και πολύ δύσκολα» και σχεδόν το 80% ότι έχει υποστεί σημαντική απώλεια εισοδημάτων κυρίως από τη φορολογία, την αύξηση στους λογαριασμούς και την περικοπή των μισθών. Τα νοικοκυριά δυσκολεύτηκαν να πληρώσουν: φόρους και έκτακτες εισφορές (84%), πετρέλαιο θέρμανσης (80%), βενζίνη (75%), τους τρέχοντες λογαριασμούς (73,9%), τις φροντίδες υγείας (60,8%), αλλά και είδη διατροφής (46%) και την εκπαίδευση των παιδιών (41%). Το 64,2% παραδέχεται ότι υπήρξε μήνας που έφτασαν τα χρήματα για να καλύψουν λογαριασμούς και είδη πρώτης ανάγκης.

Λίγο περισσότεροι από τους μισούς ερωτώμενους (53%) όχι μόνο λαμβάνουν βοήθεια από τους γονείς τους για να αντεπεξέλθουν αλλά τη θεωρούν και απαραίτητη. «Σημαντική αλλά όχι απαραίτητη» βοήθεια λαμβάνει από τους γονείς και το 35,1% ζευγαριών παντρεμένων ή σε συμβίωση. Με άλλα λόγια, το 78% των ζευγαριών στηρίζεται, περισσότερο ή λιγότερο, στους γονείς τους. Παράλληλα έχει αναπτυχθεί ένας άτυπος δανεισμός μεταξύ συγγενών και φίλων ώστε να καλυφθούν βασικές ανάγκες (το 34,4% δάνεισε χρήματα και το 41,2% δανείστηκε).

Σε αυτές τις συνθήκες, η αξία της οικογένειας προσμετράται πλέον διαφορετικά. Οικογένεια σημαίνει: υποστήριξη και αλληλεγγύη για το 75,3% των ερωτώμενων, αγάπη (66,1%), ευτυχία (42,6%) και ασφάλεια (42,3%). Η οικογένεια συνδέεται με θετικά συναισθήματα τα οποία είτε σπανίζουν σε άλλες δραστηριότητες, όπως π.χ η εργασία. Ενα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό (78,7%) όσων έλαβαν μέρος στην έρευνα απαντούν ότι είναι ικανοποιημένοι από την οικογενειακή τους ζωή. Αντίστοιχος είναι ο βαθμός ικανοποίησης που δίνει στους Ελληνες και στις Ελληνίδες μόνο η κατάσταση της υγείας τους (77,7%). Οι δύο αυτοί δείκτες είναι πολύ υψηλότεροι από τους υπολοίπους που αφορούν άλλες πτυχές της ζωής (συναισθηματική κατάσταση 52,9%, ερωτική ζωή 52,5%, προσωπική ολοκλήρωση 46,9%, κοινωνική ζωή 40,9%, υλικές ανέσεις 40%, επαγγελματική ζωή 36,1%, οικονομική κατάσταση 13,3%).

Επιπλέον, το 72,3% των ζευγαριών δηλώνει ότι έχει τη στήριξη που θέλει από τον σύντροφό του και το 74,4% θεωρεί ότι είναι πολύ και αρκετά πιθανό να ζήσει όλη τη ζωή του με το ίδιο πρόσωπο, παρ’ όλο που έξι στους δέκα (60,1%) νιώθουν συχνά ή περιστασιακά μόνοι μέσα στον γάμο ή τη σχέση τους ή ότι δεν είναι ευτυχισμένοι (61%). Το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί ένα κέλυφος προστασίας. Αυτός είναι ο λόγος που το 51,2% των παντρεμένων ή όσων βρίσκονται σε μόνιμη σχέση δηλώνουν αισιόδοξοι, δεν χάνουν την ελπίδα τους και κάνουν σχέδια για το μέλλον. Μόνιμη πηγή άγχους για την ελληνική οικογένεια είναι η ανατροφή των παιδιών (69,5%) που σήμερα επιδεινώνεται εξαιτίας της πεποίθησης των γονέων ότι τα παιδιά τους θα ζήσουν χειρότερα από εκείνους (56%).

Η οικογένεια υποκαθιστά και τις ελλείψεις του συστήματος πρόνοιας, το οποίο σήμερα κλυδωνίζεται. Συνδέοντας την έννοια της αλληλεγγύης με την αλληλοβοήθεια (75,1%), την κοινωνική προστασία και ασφάλιση (62,7%) και τα κοινωνικά επιδόματα (44%) οι ερωτώμενοι διαστέλλουν τη λειτουργία της οικογένειας, η οποία συμπληρώνει και καλύπτει τα ελλείμματα της κρατικής πρόνοιας. Υπό αυτό το πρίσμα εξηγείται και το γεγονός ότι η υποστήριξη προς τους φτωχούς, αντί να συρρικνωθεί με την επιδείνωση της κρίσης αυξήθηκε, μέσω της προσφοράς ειδών, χρημάτων και υπηρεσιών. Το οικογενειακό βίωμα δημιουργεί θετικά συναισθήματα στους πολίτες και τα μεταφέρουν στον διπλανό τους.

Παρά τις βαθύτατες ανατροπές τα στερεότυπα στην ελληνική οικογένεια παραμένουν ισχυρά. Τα μόνα νεωτεριστικά στοιχεία που καταγράφονται στην έρευνα είναι τα εξής: όλοι (95,5%) πλέον πιστεύουν ότι είναι καλύτερο η γυναίκα να έχει τον δικό της μισθό. Το 79,7% αποδέχεται ότι ένα ζευγάρι με παιδιά που δεν μπορεί πλέον να συμβιώσει είναι καλύτερο να χωρίζει και το 55,6% ότι δεν είναι φυσιολογικό οι άνδρες να κάνουν λιγότερες δουλειές του νοικοκυριού από τις γυναίκες.

Κατά τα λοιπά, κυριαρχούν οι παραδόσεις. Μια γυναίκα είναι απαραίτητο να αποκτήσει παιδιά (69%) και στη συνέχεια πρέπει να δίνει μεγαλύτερη προτεραιότητα στο μικρό της παιδί από ό,τι στην επαγγελματική της δραστηριότητα (84,3%). Αρχηγός της οικογένειας παραμένει ο άνδρας. Το 55,6% υποστηρίζει ότι ο άνδρας πρέπει να ζει την οικογένειά του και αν σε μια οικογένεια ο πατέρας έχει μικρότερο μισθό από τη μητέρα, εκείνος δεν θα πρέπει να διακόψει την εργασία του για να ασχοληθεί με τα παιδιά (65,8%).