Πίθηκοι που μιλούν όπως οι άνθρωποι; Ισως όχι ακριβώς, όμως οι ήχοι με τους οποίους οι εκπρόσωποι ενός είδους πιθήκων της Αιθιοπίας επικοινωνούν μεταξύ τους μοιάζουν πολύ με την ανθρώπινη γλώσσα. Σε βαθμό ώστε οι ειδικοί να θεωρούν ότι ίσως έχουν πολλά να μας πουν για τη γέννηση της ομιλίας στο είδος μας.
Ανθρώπινο φωνητικό τέμπο
Οι Theropithecus gelada, γνωστοί και ως μπαμπουίνοι τζελάντα, είναι ένα σχετικά άγνωστο είδος πιθήκων το οποίο συγγενεύει στενά με τους μπαμπουίνους και ζει αποκλειστικά και μόνο στα βουνά της Αιθιοπίας. Σε σχέση με άλλα είδη πιθήκων οι τζελάντα έχουν ιδιαίτερη εμφάνιση και ιδιαίτερο τρόπο ζωής ενώ επίσης – όπως μπορείτε να διαπιστώσετε και στο σχετικό βίντεο – παράγουν ιδιαίτερα… ηχητικά εφέ.
Αντί για σύντομες, μονότονες κραυγές, όπως οι περισσότεροι άλλοι πίθηκοι, οι συγκεκριμένοι πίθηκοι της Αιθιοπίας επιδεικνύουν ιδιαίτερα πλούσιες και σύνθετες φωνητικές ικανότητες παράγοντας μικρές συλλαβές με κυματισμούς και τέμπο που μοιάζουν εξαιρετικά ανθρώπινα. Οι επιστήμονες που τους μελέτησαν λένε μάλιστα ότι αρχικά συχνά ξαφνιάζονταν ακούγοντάς τους στη φύση γιατί νόμιζαν ότι άκουγαν ανθρώπινες φωνές.
«Όταν αρχίσαμε να δουλεύουμε με τους τζελάντα, το 2006, παρατηρήσαμε ήχους σαν να μιλάνε γύρω μας άνθρωποι» ανέφερε ο Τορ Μπέργκμαν, εξελικτικός βιολόγος του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν και κύριος συγγραφέας της σχετικής μελέτης που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Current Biology». «Τα περισσότερα πρωτεύοντα βγάζουν μόνο μερικούς ήχους, οι τζελάντα όμως παράγουν μια σύνθετη ροή με ρυθμό παρόμοιο με αυτόν της ανθρώπινης γλώσσας».
Πλατάγισμα των χειλιών
Όπως και ορισμένα άλλα είδη πιθήκων – π.χ. οι μακάκοι – οι τζελάντα πλαταγίζουν τα χείλη τους και η «συνήθεια» αυτή θεωρείται από τους ειδικούς ένα δεύτερο χαρακτηριστικό που είναι καθοριστικό για τις «ομιλητικές» τους ικανότητες. Μελέτες που έχουν γίνει παλαιότερα σε μακάκους έχουν δείξει ότι το πλατάγισμα των χειλιών αποτελεί μια κίνηση διαφορετική από εκείνη που κάνουν τα ζώα με τα χείλη τους όταν τρώνε ενώ παράλληλα ανταποκρίνεται στους οικουμενικούς ρυθμούς της ανθρώπινης γλώσσας.
Μελετώντας το πλατάγισμα των χειλιών στους τζελάντα οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν παρατήρησαν ότι στο συγκεκριμένο είδος η φαινομενικά απλή αυτή κίνηση – η οποία απαιτεί ένα σύνθετο συγχρονισμό των χειλιών, της γλώσσας και του υοειδούς οστού ανάμεσα στο σαγόνι και τον θυρεοειδή – είναι πολύ πιο «εξελιγμένη».
Αν και τις περισσότερες φορές τα ζώα πλαταγίζουν τα χείλη τους χωρίς να εκφέρουν φθόγγους, οι ειδικοί θεωρούν ότι η κίνηση αυτή αποτελεί ενδεχομένως έναν «προθάλαμο» για την ικανότητα της ομιλίας. Εικάζουν δηλαδή ότι μια ανάλογη συνήθεια στους μακρινούς προγόνους μας πρόσφερε ουσιαστικά τη βάση για τον συγχρονισμό των κινήσεων που αργότερα συνοδεύτηκαν από ηχητικούς φθόγγους οδηγώντας στον σχηματισμό των πρώτων λέξεων.
Οι τζελάντα στηρίζουν ακόμη περισσότερο αυτή την υπόθεση με ένα άλλο χαρακτηριστικό, το ότι παράλληλα με το πλούσιο φωνητικό ρεπερτόριό τους μερικές φορές πλαταγίζουν τα χείλη για να δώσουν συγκεκριμένη μορφή στις κραυγές τους – κάτι το οποίο, όπως τονίζει ο δρ Μπέργκμαν, μοιάζει πολύ με τον ανθρώπινο τρόπο ομιλίας. Παρ’ όλα αυτά ακόμη οι ειδικοί δεν γνωρίζουν αν κραυγές που παράγονται με το πλατάγισμα των χειλιών έχουν ιδιαίτερο νόημα. «Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε αν αυτοί οι σύνθετοι ήχοι τούς επιτρέπουν να επικοινωνούν πληροφορίες που άλλοι πίθηκοι δεν μπορούν να επικοινωνήσουν» δήλωσε ο βιολόγος.
Κοινωνική πολυπλοκότητα και ομιλία
Οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι τζελάντα προσφέρουν επίσης μια απόδειξη για μια άλλη υπόθεση – το ότι η ικανότητα παραγωγής σύνθετων φθόγγων φαίνεται να συνδέεται με την κοινωνική πολυπλοκότητα. Αυτή αναδεικνύεται, όπως τονίζουν, από τον παραλληλισμό τους με τους μπαμπουίνους. Αν και συγγενεύουν τόσο στενά με τους «ομιλητικούς» πιθήκους της Αιθιοπίας, οι μπαμπουίνοι παράγουν πολύ λιγότερους φθόγγους και δεν πλαταγίζουν τα χείλη τους. Παράλληλα, υπογραμμίζουν οι ειδικοί, ζουν σε σχετικά μικρές ομάδες που δεν μένουν μαζί για πολύ καιρό.
Αντίθετα οι τζελάντα ζουν σε πολύ μεγάλες ομάδες – μερικές φορές σχηματίζουν σύνολα ακόμη και αρκετών εκατοντάδων ατόμων – που μένουν μαζί για πολλά χρόνια ενώ ειδικά τα θηλυκά διατηρούν εξαιρετικά μακροχρόνιους δεσμούς. «Εχουν ένα πολύ σύνθετο κοινωνικό σύστημα. Εχουν μερικές από τις μεγαλύτερες ομάδες μεταξύ των πρωτευόντων» λέει ο δρ Μπέργκμαν. «Αυτές οι πολύ μεγάλες ομαδικές δομές μπορεί να συνδέονται με τη φωνητική πολυπλοκότητα. Υπάρχουν ενδείξεις στα πρωτεύοντα ότι οι μεγαλύτερες ομάδες παράγουν περισσότερους ήχους».
