Εδώ και μισόν αιώνα γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου στις 27 Μαρτίου: Από το 1962 που καθιερώθηκε ο θεσμός από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου, ο κόσμος τιμά μια τέχνη που μοιάζει, παρά τα προβλήματα, να μην πτοείται από τίποτα. Ένα κείμενο, ένας ηθοποιός, μια σκηνή και φως συνιστούν την ουσία του θεάτρου που εμπλουτίζεται από σκηνικά και κοστούμια, χρώματα, εφέ και βίντεο.
Για το φετινό μήνυμα επελέγη ο νομπελίστας Ντάριο Φο. Αποτελεί συνήθεια, κάθε χρόνια, μια αναγνωρισμένη προσωπικότητα να γράφει το μήνυμα, το οποίο διαβάζεται και μεταδίδεται σε όλον τον κόσμο. Εχουν προηγηθεί, μεταξύ άλλων, οι Ζαν Κοκτώ, Άρθουρ Μίλλερ, Λώρενς Ολίβιε, Ζαν Λουί Μπαρώ, Πήτερ Μπρουκ, Πάμπλο Νερούδα, Ευγένιος Ιονέσκο, Λουκίνο Βισκόντι, Μάρτιν Έσλιν, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Αριάν Μνουσκίν, Ρομπέρ Λεπάζ, Αουγκούστο Μποάλ, Τζούντι Ντεντς, Τζον Μάλκοβιτς.
Το μήνυμα του ιταλού κωμικού, συγγραφέα, θεατρικού σκηνοθέτη και συνθέτη Ντάριο Φο έχει ως εξής:
«Πριν πολλά χρόνια, η εξουσία επίλυσε το πρόβλημα της ανοχής της απέναντι στους ηθοποιούς της Commedia dell’ Arte διώχνοντας τους από την χώρα.
Σήμερα, ηθοποιοί και θίασοι έχουν πρόβλημα ανεύρεσης δημόσιων σκηνών, θεάτρων και θεατών, εξαιτίας της κρίσης.
Επομένως, οι κυβερνώντες, δεν έχουν πρόβλημα να ελέγχουν αυτούς που εκφράζονται μέσω της ειρωνείας και του σαρκασμού, μιας και δεν υπάρχει κανένας χώρος για τους ηθοποιούς, αλλά ούτεκαι κοινό στο οποίο να μπορούν να απευθυνθούν.
Τουναντίον, κατά την διάρκεια της Αναγέννησης, στην Ιταλία, οι κυβερνώντες έπρεπε να προσπαθήσουν αρκετά για να φέρουν τους κωμικούς σε δύσκολή θέση μιας και τους απολάμβανε μεγάλη μερίδα του κοινού.
Είναι γνωστό ότι η μεγάλη έξοδος των ηθοποιών της Commedia dell’ Arte πραγματοποιήθηκε στον αιώνα της Αντιμεταρρύθμισης, με τη θεσμοθέτηση της κατάργησης όλων των θεατρικών χώρων, ιδιαιτέρως στην Ρώμη, όπου κατηγορήθηκαν ότι πρόσβαλλαν την Άγια Πόλη. Το 1967, ο Πάπας Ιννοκέντιος ΙΒ΄, κάτω από την συνεχόμενη πίεση της συντηρητικής πλευράς της αστικής τάξης και του κλήρου, διέταξε την κατεδάφιση του Θεάτρου Tordonina, το οποίο σύμφωνα με τους ηθικολόγους, είχε παρουσιάσει τον μεγαλύτερο αριθμό άσεμνων σκηνών.
Την εποχή της Αντιμεταρρύθμισης, ο Καρδινάλιος Κάρλο Μπορομέο, ο οποίος δρούσε στον βορά της Ιταλίας, είχε αφιερώσει τον εαυτό του στην λύτρωση «των παιδιών του Μιλάνου», θέτοντας για την τέχνη έναν σαφή διαχωρισμό, ως την υψηλότερη μορφή πνευματικής εκπαίδευσης, και το θέατρο ως την έκφραση της αισχρολογίας και της ματαιοδοξίας. Σε ένα γράμμα που απεύθυνε στους συνεργάτες του, το οποίο παραθέτω σχεδόν αυτούσιο, εξέφρασε τις πεποιθήσεις του περίπου ως εξής: «ανησυχώ για την εξάλειψη του κακού σπόρου, έχουμε καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να κάψουμε τα κείμενα που περιέχουν μιαρούς λόγους, για να τους εξαλείψουμε από την μνήμη των αντρών, και την ίδια στιγμή να διώξουμε αυτούς που κυκλοφορούν αυτά τα κείμενα σε έντυπη μορφή. Προφανώς όμως ενώ κοιμόμασταν, ο διάβολος δούλευε με ανανεωμένο ζήλο. Αυτό που μπορούν να δουν τα μάτια μπορεί να είναι πιο διεισδυτικό για την ψυχή απ’ αυτό που μπορούν να διαβάσουν σε τέτοια βιβλία! Πόσο καταστροφικός μπορεί να είναι για το μυαλό των νεαρών αντρών και κοριτσιών ο προφορικός λόγος και οι απρεπείς κινήσεις, παρά μία άψυχη λέξη τυπωμένη σε βιβλία. Γι’ αυτό είναι επείγον να απαλλάξουμε τις πόλεις μας από αυτούς που κάνουν θέατρο, όπως κάνουμε και με τις ανεπιθύμητες ψυχές».
Επομένως η μοναδική λύση για την κρίση είναι να ελπίζουμε ότι το μεγάλο κυνήγι μαγισσών οργανώνεται εναντίον μας και ιδιαίτερα ενάντια στους νέους ανθρώπους που επιθυμούν να διδαχθούν την τέχνη του θεάτρου: μια νέα διασπορά Κωμικών, δημιουργών του θεάτρου, οι οποίοι μέσα από αυτό τον περιορισμό θα δημιουργήσουν αφάνταστα οφέλη για μια νέα εκπροσώπηση».
Γεννημένος στις 24 Μαρτίου του 1926 _έκλεισε τα 87 του χρόνια, ο Φο πήρε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1997. Με το έργο του, που πιάνει το νήμα από ιταλική Commedia dell’ Arte, ασκεί κριτική στις κοινωνίες, στην πολιτική διαφθορά, στον δογματισμό της εκκλησίας, στα κακώς κείμενα της καθημερινότητας. Μαζί με τη γυναίκα του, την ηθοποιό Φράνκα Ράμε ίδρυσαν, το 1959, την Εταιρία Θεάτρου που φέρει τα ονόματά τους και ξεκίνησαν με χιουμοριστικά τηλεοπτικά σκετς. Εγιναν σύντομα γνστοί κι έτσι ανέπτυξαν, σταδιακά ένα «αντιστασιακό» θέατρο, συχνά βλάσφημο και σκωπτικό. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄60 ίδρυσαν σχολή υποκριτικής, συνδέθηκαν ενεργά με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ιταλίας και το 1970 έφτιαξαν το Συλλογικό Κουμμουνιστικό Θέατρο (Collettivo Teatrale La Comune), ξεκινώντας παράλληλα περιοδείες σε εργοστάσια, πάρκα και γυμναστήρια.
Ο Ντάριο Φο έχει στο ενεργητικό του γύρω στα 70 έργα, αρκετά από τα οποία συνυπογράφει με τη Ράμε: Ξεχωρίζουν «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» (παίζεται φέτος στο θέατρο Αλεξανδράκης από τον Σπύρο Παπαδόπουλο), το «Δεν πληρώνω! Δεν πληρώνω», που χρόνια ανέβαζε ο Στέφανος Ληναίος με την Ελλη Φωτίου στο θέαρο Αλφα, ενώ στη λίστα με τα παιγμένα στην Αθήνα έργα του είναι και η φετινή μεγάλη επιτυχία του «Μίστερο Μπούφο», που σκηνοθετεί ο Θωμάς Μοσχόπουλος στο θεάτρο Θησείον.
