Η Ευρώπη της εκδίκησης και εκείνη της αλληλεγγύης

Λίγοι αμφιβάλλουν ότι η Κύπρος τιμωρείται αναίτια. Ομως λίγοι επίσης μπορούν να αρνηθούν ότι η επιβαλλόμενη τιμωρία (τουλάχιστον σύμφωνα με τα όσα ως τώρα γνωρίζουμε) υπερβαίνει κατά πολύ την αιτία της, γεγονός που μεταβάλλει αυτόματα τον (όποιο) σωφρονιστικό χαρακτήρα της ποινής σε πράξη εκδικητική. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν έχει συσταθεί στο πρότυπο ενός άτεγκτου τιμωρού και εκδικητικού θεού στον οποίο επιτρέπεται να εκθεμελιώνει και να κατακαίει όποια πόλη κρίνει αμαρτωλή και ανυπάκουη. Προφανώς κανείς μας δεν ξεχνά ότι η αρχική Ευρωπαϊκή Οικονομική Ενωση (ΕΟΚ) συστάθηκε πάνω σε βάσεις οικονομικές, κυρίως. Η ΕΟΚ μεταλλάχθηκε σε Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά ο κύριος συνδετικός κρίκος των χωρών της ευρωζώνης εξακολουθεί να είναι η οικονομία. Αυτό δεν σημαίνει πως μέσα στην ΕΕ δεν υπάρχουν και άλλοι θεσμοί. «Ενωση» δεν νοείται χωρίς αλληλεγγύη, χωρίς την αποδοχή του διαφορετικού, χωρίς πολιτικό και πολιτισμικό ουμανισμό. Η Ευρώπη ήταν για μας παρηγοριά και καταφύγιο στα χρόνια της Δικτατορίας. Η Ευρώπη μας συμπαραστάθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό για λόγους που δεν είχαν να κάνουν μόνο με οικονομικά συμφέροντα. Η έννοια της ενότητας και της αλληλεγγύης που συστήνει τον οίκο, που συνέχει την πόλη δεν είναι παντελώς άγνωστη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Και τώρα ακόμη υπάρχουν πάρα πολλοί που καταδικάζουν το τιμωρητικό «δόγμα της Μέρκελ» επειδή αυτό υπονομεύει την ίδια την Ευρώπη.

Η ερμηνεία των πολεμικών και οικονομικών καταστροφών με όρους λογοτεχνικής μεταφοράς είναι θελκτική, αλλά δεν λύνει προβλήματα. Η αλληγορία δεν θρέφει πεινασμένους. Θα ήταν ωραίο, λ.χ., να πιστέψουμε πως η Κύπρος και η Ελλάδα αποτελούν περιπτώσεις άσωτων θυγατέρων που πρέπει να εξορισθούν για να επιστρέψουν μια μέρα στη μητρική αγκάλη, ενώ δίπλα οι «φρόνιμες» κόρες θα έχουν μούτρα ξινισμένα. Πρώτιστο μέλημα ενός οίκου είναι να διαφυλάξει τα μέλη του. Οχι η υβριστική εξοντωτική τιμωρία κάποιων «ασεβών» για να παραδειγματιστούν οι υπόλοιποι. Επιπλέον ούτε σεμνές και φρόνιμες χώρες υπάρχουν στην Ευρώπη ούτε και δεχόμαστε κάποια άτεγκτη μάνα/χώρα που, ως αναμάρτητη, έχει δικαίωμα να λιθοβολεί. Ολοι βράζουμε στο ίδιο ευρωπαϊκό καζάνι, «hypocrite lecteur, mon semblable, mon frère»! Υποκριτή αναγνώστη, όμοιέ μου, αδελφέ μου!

Αν λοιπόν οι ευρωπαίοι οικονομικής τάξεως ηθικολόγοι πιστεύουν πως η εξόντωση της «αμαρτωλής» Κύπρου θα λύσει το μεγάλο Πρόβλημα ας το κάνουν. Ας τολμήσουν να επιβάλουν ποινή εξόντωσης, ποινή εκδίκησης, ποινή υβριστική. Αυτόματα θα ανοίξουν οι Πύλες του μεγάλου, ευρωπαϊκού Κακού. Η παγκοσμιοποίηση είναι δίκοπο μαχαίρι. Στηρίζει, παρά την ανηθικότητά της, μια ισορροπία «ευεργετικού» Τρόμου. Είναι ο ίδιος Τρόμος που διαφύλαξε την Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου. Ας τολμήσουν λοιπόν να επιβάλουν Τάξη αυτοί που μπορούν να ατακτούν και να ασχημονούν προκλητικά και ατιμώρητα. Θα πρέπει όμως να λάβουν υπόψη ότι έχει με τον καιρό παγιωθεί ανάμεσα στους λαούς (σε μεγάλο ή μικρό βαθμό) η ιδέα μιας ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, πέρα από κυβερνήσεις και τράπεζες. Προφανώς δεν σκέφτονται όλοι στην Ευρώπη εκδικητικά. Η ενδεχόμενη, λοιπόν, αποβολή της Κύπρου θα βλάψει όλη την Ενωση. Η πληγή από αυτήν την έκτρωση θα μολύνει όλο το σώμα της Ευρώπης.

Το 1953 ο Σεφέρης επισκέπτεται για πρώτη φορά την Κύπρο. Η επίσκεψη αυτή του αποκάλυψε έναν καινούργιο κόσμο. «Είναι περίεργο να το λέει κανείς σήμερα (1955)∙ η Κύπρος είναι ένας τόπος όπου το θαύμα λειτουργεί ακόμη». Σήμερα, ας μην έχουν οι Κύπριοι ή οι Ελληνες αυταπάτες: το «θαύμα» εκείνο δεν υφίσταται. Μετά την εισβολή η Κύπρος βγήκε ψιμυθιωμένη στην αγορά. Οχι ότι ήταν καλύτερο να έχει το χέρι απλωμένο ψωμοζητώντας, αλλά, σε πολλά η οικονομική πολιτική της Κύπρου ξεπέρασε το μέτρο, την τάξη και την ηθική. Υπάρχει λοιπόν και για την Κύπρο μια μεγάλη οφειλή προς την Ευρώπη. Ηθικής και πολιτικής τάξεως. Και, ενδεχομένως, αυτή η κρίση να γίνει αφορμή για κάτι καλό. Και για την Κύπρο και για την Ευρώπη. Αρκεί να πρυτανεύσει η δικαιοσύνη. Αρκεί το πάθημα να γίνει αγαθό μάθημα. Η Ευρώπη δεν χρειάζεται να επιβάλει ποινές εξοντωτικές. Ο ευρωπαϊκός ουμανισμός αντιστρατεύεται την εκδίκηση. Πολύ περισσότερο: η Ενωση πρέπει να δυναμώσει, όχι να αυτοκαταστραφεί.