Είναι δυνατόν να υπάρχουν μυθιστορήματα του Τολστόι, του Ντίκενς, του Μπαλζάκ αλλά και νεότερων, όπως ο Ναμπόκοφ, ο Μέιλερ ή ο Καπότε, που οι έλληνες αναγνώστες τούς γύρισαν την πλάτη; Ή άλλα εμβληματικά έργα ξένων λογοτεχνιών που πέρασαν στη χώρα μας απαρατήρητα; Ή σύγχρονα έργα που έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση της λογοτεχνικής συνείδησης στον σημερινό δυτικό κόσμο και στην Ελλάδα… έμειναν στα ράφια;
Αυτά τα ερωτήματα δεν απαντήθηκαν –αν και φάνηκαν να συγκινούν τους ακροατές του ραδιοφωνικού σταθμού ΒΗΜΑ FM: εδώ και μερικούς μήνες στη νυχτερινή ζώνη του, την οποία επιμελείται ο Μάκης Προβατάς, άκουγαν να παρουσιάζονται 100 σπουδαία βιβλία που δεν αγαπήθηκαν από το ελληνικό κοινό. Οι περισσότεροι ακροατές ζήτησαν λεπτομέρειες γι’ αυτά, έλαβαν μέρος σε διαγωνισμούς για να τα κερδίσουν, ενώ πρότειναν και άλλα παρόμοια που θα ήθελαν να διαβάσουν. Για τέσσερις μήνες η ραδιοφωνική αυτή συζήτηση εξελίχθηκε στην αναζήτηση των χαμένων ευκαιριών ανάγνωσης: βιβλία που έπρεπε να διαβαστούν και για διάφορους λόγους δεν έφθασαν σε αυτούς που θα ήθελαν να τα διαβάσουν.
Αν χωρίζαμε αυτά τα 100 βιβλία σε ζώνες θα διαπιστώναμε ότι κάποια ανήκουν στα βιβλία αναφοράς. Για παράδειγμα, το έπος Βάλτερ ο χεροδύναμος (εκδ. Στοχαστής), λατινική διασκευή χαμένου ηρωικού άσματος από τον κύκλο των «Νιμπελούνγκεν», που γράφτηκε μεταξύ του Θ’ και του Ι’ αιώνα. Το βιβλίο, γραμμένο από μοναχό, έχει αναφορές τόσο στη γερμανική μυθολογία όσο και στην ελληνική, ενώ εκπλήσσει με την τολμηρότητα και τις ανατροπές του.
Αδιάβαστο όμως έμεινε για τους Ελληνες και το Νιμπελούνγκεν (εκδ. Στοχαστής). Το τραγούδι των Νιμπελούνγκεν έχει χαρακτηριστεί ως το ωραιότερο μεσαιωνικό έπος, η «Ιλιάδα της γερμανικής φιλολογίας», ενώ ενέπνευσε τον Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν στη συγγραφή της διάσημης τριλογίας τουΟ άρχοντας των δαχτυλιδιών, τον Ριχάρδο Βάγκνερ στη σύνθεση της θαυμαστής τετραλογίας του«Το δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν», αλλά και τον Φριτς Λανγκ, που το μετέφερε στη μεγάλη οθόνη.
Στην ίδια ζώνη, των βιβλίων αναφοράς που δεν έτυχαν θερμής υποδοχής, θα βρούμε και το Walden (εκδ. Κέδρος) του Ντέιβιντ Χένρι Θορό, το πρώτο ίσως οικολογικό μανιφέστο που ενέπνευσε όλο το χίπικο κίνημα, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Γκάντι. Ενα άλλο παράδειγμα είναι η ιστορία της Ζαν ντ΄Αρκ. Ο θρύλος της Παρθένας της Ορλεάνης έχει εμπνεύσει δεκάδες καλλιτέχνες όπως στο θέατρο τον Σίλερ, τον Σαρλ Πεγκύ, τον Ανουίγ, στην όπερα τον Τζουζέπε Βέρντι, τον Κλοντέλ, στη μουσική τον Τσαϊκόφκσι, στον κινηματογράφο τον Ντράγερ, στη ζωγραφική τον Ενγκρ κ.ά. Στην πεζογραφία, το βιβλίο του Μαρκ Τουέν Ιωάννα της Λωρραίνης (εκδ. Νεφέλη) δεν είχε τύχη…
Αναγνωστική «διαφθορά»
«Γιατί δεν πουλάνε κάποιοι γνωστοί συγγραφείς;» ρωτώ τον Ανταίο Χρυσοστομίδη, υπεύθυνο της πολύ γνωστής σειράς ξένων συγγραφέων των εκδόσεων Καστανιώτη. «Πραγματικά είναι περίεργο εκ πρώτης όψεως να μην πουλάνε νομπελίστες όπως ο Σόουλ Μπέλοου ή ο Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, που τα έργα τους αποτελούν σημείο αναφοράς της σύγχρονης λογοτεχνίας για οποιονδήποτε διαβάζει, σε όλον τον κόσμο. Ή άλλοι να «πουλάνε» μόνο ένα από τα έργα τους».
Παράδειγμα τρανό ο Ναμπόκοφ. Με εξαίρεση τη δημοφιλέστατη Λολίτα, τα υπόλοιπα έργα του, όπως το αριστούργημά του Ο αξιοπρεπής κύριος Πνιν ή η Χλωμή φωτιά (και τα δύο στις εκδόσεις Καστανιώτη) δεν είχαν τύχη, κάτι που σημαίνει ότι το σκάνδαλο της Λολίτας και όχι η λογοτεχνική αξία τράβηξαν τους αναγνώστες-καταναλωτές. «Δυστυχώς, δεν υπάρχει παιδεία, ο έλληνας αναγνώστης επηρεάζεται από τα μπεστ σέλερ. Αυτούς δεν τους θεωρώ αναγνώστες, είναι ευκαιριακοί. Οι καλοί αναγνώστες είναι τελικά λίγοι στη χώρα μας» λέει ο Ανταίος Χρυσοστομίδης.
Στο ότι οι αναγνώστες επηρεάζονται από τα φτηνά μυθιστορήματα θα επιμείνει και ο Γιώργος Δαρδανός, ο οποίος έχει δημιουργήσει τη σειρά με μεγάλα έργα που έχουν επηρεάσει την παγκόσμια λογοτεχνία, όπως των Τόμας Μαν, Μέλβιλ, Ντίκενς κ.ά.: «Εμείς οι εκδότες κατασκευάσαμε «διεφθαρμένους» αναγνώστες. Ο έλληνας αναγνώστης συνήθισε να διαβάζει εύκολη, ροζ λογοτεχνία, αυτή που κάποτε πουλιόταν μόνο στα περίπτερα και κανένα βιβλιοπωλείο δεν καταδεχόταν να τη βάλει στις προθήκες του. Τα ντύσαμε με ωραία χαρτιά, βάλαμε γυαλιστερές φωτογραφίες και τα πουλήσαμε για λογοτεχνία. Πήγα προχθές στα Γιάννενα και σε βιβλιοπωλείο που επισκέφθηκα είδα ντάνες με το βιβλίο της Τζέιμς «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι», αλλά υπήρχε ένα μόνον αντίτυπο Μέλβιλ, ένα αντίτυπο Ουίλκινς κ.λπ. Παρ’ όλα αυτά εγώ θα επιμείνω, θα εξακολουθήσω να βγάζω καλά βιβλία. Είναι η μόνη μας ελπίδα. Αλλά έτσι δικαιώνομαι και απέναντι στον εαυτό μου ως εκδότη».
Επιμονή στους κλασικούς δείχνει και ο Ανδρέας Καρτάκης των εκδόσεων Ροές, με μια σειρά την οποία φροντίζει να ανανεώνει συχνά, διακινδυνεύοντας ακόμη και άγνωστους τίτλους. Ετσι η Ηδονή του Ντ΄Ανούτσιο μπορεί να σημείωσε κάποια επιτυχία –«έπαιξε, ίσως, ρόλο και ο τίτλος» λέει ο εκδότης –αλλά ο σημαντικός εκπρόσωπος του βερισμού, ο Σικελός Λουίτζι Καπουάνα, με το σπουδαίο έργο του Μαρκήσιος της Ροκαβερντίνα δεν συγκίνησε τους έλληνες αναγνώστες.
Ο κ. Καρτάκης τονίζει ότι «στην Ελλάδα δεν υπάρχει παιδεία αλλά ούτε σοβαρή εκπροσώπηση του βιβλίου από στελέχη υπουργείων, από καθηγητές ή διανοούμενους με δημόσια παρέμβαση, που θα ταρακουνούσε τα πράγματα, όπως παλαιότερα, στη δεκαετία του ‘50». Επιπλέον, «η μη ύπαρξη βιβλιοθηκών και καλλιέργειας αναγνωστικής συμπεριφοράς στα σχολεία διαμορφώνουν αναγνώστες χωρίς κουλτούρα, που έλκονται από το ευτελές βιβλίο».
Κλασικοί και νέοι …αγνοούμενοι
Υπάρχει επίσης η ζώνη των κλασικών: γνωστοί συγγραφείς που κάποια βιβλία τους γνώρισαν αποδοχή και κάποια άλλα, για ανεξήγητους λόγους, έμειναν στα ράφια. Επρεπε να έρθει, το 1989, η προκήρυξη της «17ης Νοέμβρη» με τσιτάτα του Μπαλζάκ –ο γάλλος συγγραφέας αποκαλούσε τις εφημερίδες «χαμαιτυπείο της σκέψης», «αποθήκες δηλητηρίου» που «ξεπερνούν το πιο βρώμικο εμπόριο όσον αφορά την κερδοσκοπία και τη συναλλαγή» –για να ψάξουν όλοι πού βρίσκονταν αυτές οι δηλητηριώδεις σκέψεις και να ανακαλύψουν το περίφημο έργο του Χαμένες ψευδαισθήσεις (εκδ. Εξάντας), το οποίο ως τότε δεν είχε κυκλοφορήσει ολόκληρο.
Οταν κυκλοφόρησε, το 1993, είχε πάψει να υφίσταται ενδιαφέρον. Ομοίως, ενώ ο μύθος της φάλαινας Μόμπι Ντικ είναι πολύ ισχυρός και στη χώρα μας καθώς όλοι τον γνωρίζουν από τα Κλασικά Εικονογραφημένα ή από τον κινηματογράφο, όταν κυκλοφόρησε η πλήρης έκδοση, με σημειώσεις και πολλά παράπλευρα στοιχεία, το έργο του Χέρμαν Μέλβιλ Μόμπι Ντικ, η φάλαινα (εκδ. Gutenberg) πούλησε αναλογικά πολύ λίγα.
Επίσης, ενώ η Αισθηματική αγωγή του Γκυστάβ Φλομπέρ γνώρισε περισσότερες από μία εκδόσεις στην Ελλάδα, το πρόπλασμά της, η Πρώτη αισθηματική αγωγή (εκδ. Νεφέλη) δεν είχε τύχη. Ενα από τα πιο ωραία ιστορικά μυθιστορήματα του Ρόμπερτ Γκρέιβς, το Εγώ ο Κλαύδιος (εκδ. Κέδρος), μετά βίας ξεπέρασε την πρώτη έκδοση ενώ, αν και γραμμένο το 1934, παραμένει φωτεινός οδηγός για το πώς η συμπεριφέρεται η αρχηγική εξουσία και το πώς η απληστία ή/και το σεξ κυριαρχούν στις επιλογές των εκάστοτε αρχηγών.
Αλλά και συγγραφείς του 20ού αιώνα εμφανίζουν έργα στα οποία το κοινό δεν ανταποκρίνεται, όπως Το δέρμα (εκδ. Μεταίχμιο) του Κούρτσιο Μαλαπάρτε –αν και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Ούτε ο Ουίλιαμ Φόκνερ συγκίνησε με το πυκνό μυθιστόρημά του Ιερό (εκδ. Μεταίχμιο) τους έλληνες αναγνώστες.
Η φήμη και οι διακρίσεις δεν μετράνε

Πολλοί και από τους πολύ νεότερους συγγραφείς δεν είχαν τύχη. Ο Τζόναθαν Λίτελ με τις Ευμενίδες (εκδ. Λιβάνης), βιβλίο που ξεσήκωσε τη διανόηση της Ευρώπης με το προκλητικό θέμα του, τη διολίσθηση ενός διανοουμένου προς τον ναζισμό, πουλώντας εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, στη χώρα μας σημείωσε εκκωφαντική αποτυχία. Την ίδια τύχη είχε και το ογκώδες έργο Κεντρική Ευρώπη (εκδ. Κέδρος) του Ουίλιαμ Βόλμαν, ένα μυθιστόρημα για την πορεία της χιτλερικής και ναζιστικής Ευρώπης, βραβευμένο με το National Book Award 2005.

Το ότι η φήμη ή ο θόρυβος δεν μετράει το αποδεικνύει και το παράδειγμα του Φόστερ Ουάλας. Οταν ο αμερικανός συγγραφέας αυτοκτόνησε, γράφτηκαν χιλιάδες λέξεις και έκλαψαν πολλοί από τους πιστούς του στην Ελλάδα. Η κυκλοφορία, λίγο αργότερα, της πολύ καλής συλλογής διηγημάτων του Αμερικάνικη λήθη (εκδ. Κέδρος) δεν κατάφερε να εξαντλήσει ούτε την πρώτη έκδοση. Τι είχε συμβεί; Ο μιντιακός θόρυβος από τον θάνατο του Ουάλας απευθύνθηκε σε αυτούς που καταναλώνουν πληροφορίες και κουτσομπολιά, ενώ οι συνεπείς αναγνώστες δεν τον ανακάλυψαν.
Οπως δεν ανακάλυψαν ούτε τον Τζούνο Ντιάζ και το έργο του Η σύντομη θαυμαστή ζωή του Οσκαρ Γουάο (εκδ. Λιβάνης), το οποίο δέχτηκε εξαιρετικές κριτικές, τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ 2008 και πολλές ακόμη σημαντικές διακρίσεις. Ούτε ο Θεός των μικρών πραγμάτων (εκδ. Ψυχογιός) της βραβευμένης με Μπούκερ Αρουντάτι Ρόι σημείωσε υποδοχή ανάλογη αυτής που έτυχε στο εξωτερικό.
Η άποψη του Νίκου Καρατζά των βιβλιοπωλείων Ιανός δημιουργεί θετικές προσδοκίες καθώς τα στοιχεία πωλήσεων των βιβλιοπωλείων του δείχνουν μια επιστροφή στους κλασικούς. «Αν και υπάρχουν κάποιοι που συγκυριακά δεν ζητούνται, όπως ο Κάφκα ή ο Ζολά, με την πρώτη ευκαιρία –μια επανέκδοση ή μια ταινία –μπορεί να επανέλθουν στο προσκήνιο» σημειώνει.
Βιβλιοπώλες, εκδότες και συγγραφείς συμφωνούν ότι σε μια τέτοια περίοδο κρίσης χρειάζεται οι προσφορές να επικεντρωθούν στα καλά βιβλία, κλασικών και σύγχρονων συγγραφέων. Οχι μόνο ως αντίδοτο στην ευτέλεια της εποχής αλλά και ως θεμελιώδες συστατικό για τη διαμόρφωση μιας καλής βάσης αναγνωστών για τους μετέπειτα καιρούς.

Τα 100 βιβλία που δεν αγάπησαν οι έλληνες σύμφωνα με τη σειρά που παρουσιάστηκαν στο ΒΗΜΑFM στην εκπομπή του Μάκη Προβατά

1ο3/9 Εγώ ο Κλαύδιος ROBERT GRAVESΚΕΔΡΟΣ

2ο4/9Η μπαλάντα του λυπημένου καφενείουCARSON Mc CULLERS ΚΕΔΡΟΣ

3ο5/9Τα απομεινάρια μιας μέρας KAZUO ISHIGURO ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

4ο6/9 Έμφυτο Ελάτωμα THOMAS PYNCHON ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

5ο7/9Για ποιον χτυπά η καμπάναERNEST HEMINGWAY ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

6ο10/9Τα τυφλά ηλιοτρόπια ALBERTO MENDEZ ΠΑΠΥΡΟΣ

7ο11/9Ο απρόθυμος φονταμενταλιστής MOHSIN HAMIDΠΑΠΥΡΟΣ

8o12/9Αμερικάνικη λήθη DAVID FOSTER WALLACE ΚΕΔΡΟΣ

9o14/9Ο Οδοιπόρος FERNANDO PESSOA ΝΕΦΕΛΗ

10o 17/9Hπρώτη αισθηματική αγωγή GUSTAVEFLAUBERT ΝΕΦΕΛΗ

11o 18/9Ιωάννα της Λωραίνης MARK TWAIN ΝΕΦΕΛΗ

12o 19/9Mεσσιας GORE VIDAL Εικοστου Πρωτου

13o21/9Πολιτισμός και Βαρβαρότητα EDGAR MORIN Εικοστου Πρωτου

14o 25/9 Ανθρώπινο, πάρα πολύ ανθρώπινοFRIEDRICHNIETZSCHE Πανοπτικόν

15o 26/9Πραγματεία περι Εθελοδουλείας ETIENNE DE LA BOETIEΠανοπτικον

16o 28/9Ultimatum FERNANDOPESSOAAΡΜΟΣ

17ο 1/10 Πως να αλλάξουμε τον κόσμοEricHobsbawm Θεμέλιο

18o 2/10Το δέρμα CURZIO MALAPARTE Μεταίχμιο

19ο 3/10Ιερό William Faulkner Μεταίχμιο

20o 5/10Η εποχή των άκρωνEricHobsbawm Θεμέλιο

21ο 8/10Αρετή και τρομοκρατία Ροβεσπιέρος Εικοστού Πρώτου

22ο 9/10Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων DostoyevskyΓκοβόστη

23ο10/10Ταπεινοι και ΚαταφρονεμενοιFyodor DostoyevskyΓκοβόστη

24o 12/10 Το τέλος μιας σχέσης Greene GrahamΜεταίχμιο

25o 15/10Το ασήμαντο αιώνια επαινούν ArthurSchopenhauerΚάκτος

26ο16/10 Ο δρομος για την αποβαθρα του Γουιγκαν George Orwell, Κακτος

27ο 18/10 Μεγάλες Προσδοκίες Charles Dickens Κέδρος

28ο 19/10 «Ο αξιοπρεπής κύριος Πνιν»Vladimir Nabokov Καστανιωτη

29ο 22/10Θαυμαστός καινούργιος κόσμοςAldousHuxleyΚάκτος

30o 23/10 Σατανικοί στίχοι Salman Rushdie Ψυχογιός

31o 24/10 Ο ΠύργοςFRANZKAFKAΚέδρος

32o 26/10 Ο κόσμος του χθεςStefanZweigPrinta

33ο 29/10 Καθώς Ψυχορραγώ WILLIAM FAULKNER Κέδρος

34o 30/10 Η ανθρωπινότητα της ανθρωπότηταςE. ORIN Εικοστου Πρωτου

35o 2/11 Η ανθρώπινη μοίραAndreMalrauxΕξάντας

36o 6/11 Χαμένες ψευδαισθήσεις Honoré deBalzac Εξάντας

37ο 7/11 Ο μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας Leo Perutz Κίχλη

38ο 9/11 Η πτώση Albert Camus Καστανιώτη

39ο 12/11 Το υπόγειο FYODORDOSTOYEVSKY Γκοβόστη

40ο 13/11Το άλικο γράμμαNATHANIELHAWTHORNEΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

41o 14/11Η μεγάλη λογικήG. W. Fr. Hegel Παπαζήση

42o 15/11 Ρέκβιεμ Anna Akhmatova AΡΜΟΣ

43o 16/11Το θαλασσινό κοιμητήριο PAULVALERY AΡΜΟΣ

44ο 19/11Οι ελεγείες του Ντουινο RAINER-MARIARILKE AΡΜΟΣ

45o 20/11Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα Mikhail Bulgakov ΘΕΜΕΛΙΟ

46o 21/11 Moμπι Ντικη ΦαλαιναHerman Melville Gutenberg

47o 23/11 Ο Zοφερός Oίκος Charles Dickens Gutenberg

48o 26/11Μέλμοθο περιπλανώμενος CHARLES MATURIN Gutenberg

49ο 27/11 Εκείνοι που πυρπόλησαν το ρύζι ΜΑΡΕΚ ΧΟΥΑΣΚΟ Mελάνι

50ο 28/11Στην κόψη του ξυραφιού SOMERSET MAUGHAM Mελάνι

51ο 30/11 Ο αόρατος George Wells Κίχλη

52ο 3/12 Η καρδιά του σκότους JosephConrad Πατάκη

53ο 4/12 Κισμέτ Rainer MariaRilke Νεφέλη

54ο 5/12Οι μεγάλες στιγμές τηςανθρωπότητας StefanZweig Πατάκη

55ο 6/12Χάος-Διηγήματα LuigiPirandello Καστανιώτη

56ο 7/12Το Όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου Fyodor Dostoyevsky AΡΜΟΣ

57o 10/12 O τοίχος Jean-Paul Sartre Πατάκη

58o 11/12Η Ζωή και οι Απόψεις του Τριστάμ ΣάντιLaurence SterneGutenberg

59o 17/12 Λεβιάθαν Paul Auster Σ. Ι.Ζαχαρόπουλος

60o 18/12 Ανήλικος Δολοφόνος Graham Greene Σ. Ι.Ζαχαρόπουλος

61o 19/12 Στη χώρα των κηφήνων Heinrich Mann Σ. Ι.Ζαχαρόπουλος

62ο 21/12 Μια εποχή στη Κόλαση Arthur Rimbaud Γαβριηλίδης

63o 27/12 Ο καλόγερος Matthew Lewis Gutenberg

64o 28/12 Επιτήρηση και Τιμωρία Michel Foucault Κέδρος

65o 2/1 Τοκόκκινοκαι τομαύρο Stendhal ΠΑΠΥΡΟΣ

66ο 7/1 Η πολιτική ως επάγγελμα Max Weber ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ

67o 8/1 Όπλα, μικρόβια και ατσάλι Jared Diamond ΚΑΤΟΠΤΡΟ

68o 9/1 Οι άνθρωποι της αβύσσου Jack London ΡΟΕΣ

69o 10/1 O θησαυρός των ταπεινών Maurice Maeterlinck PRINTA

70ο 11/1 Σκέψεις για την Τρομοκρατία Albert Camus Καστανιώτη

71o 14/1 Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας Richard Clogg Κάτοπτρο

72o 15/1Αφορισμοί για τη πρακτική σοφία της ζωής Arthur Schopenhauer PRINTA

73o 16/1Μαθήματα για την παιδεία FRIEDRICHNIETZSCHE PRINTA

74o 18/1 Η Ζωή του Αρσένιεφ IVANBUNIN ΡΟΕΣ

75ο 21/1 Αόρατος Άνθρωπος RALPHELLISON ΚΕΔΡΟΣ

76ο 22/1 Μικρή ιστορία του κόσμου ERNST GOMBRICH Πατάκη

77ο 23/1Μοναστήρι της Πάρμας STENDHAL ΕΞΑΝΤΑΣ

78ο 25/1 Τυχαιότητα, ειρωνεία, αλληλεγγύη RICHARDRORTY ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

79ο 28/1Walden HENRY-DAVIDTHOREAU ΚΕΔΡΟΣ

80o 29/1 Αποτυχημένες πολιτείες NOAMCHOMSKY Πατάκης

81ο 30/1 H ανατομία του φασισμού ROBERTPAXTON ΚΕΔΡΟΣ

82o 1/2 Οι αόρατες πόλεις Italo Calvino Καστανιώτη

83o 4/2 Περί αναρχισμού Noam Chomsky ΚΕΔΡΟΣ

84o 5/2 Η μνήμη της ανθρωποτητας-Οι μεγάλες εφευρέσεις Πάπυρος-Larousse

85ο 6/2 Ο ανηθικολόγος Andre Gide Πατάκης

86o 7/2 Βιργιλίου Θάνατος Hermann Broch Gutenberg

87o 8/2Γαλάζιο τετράδιο Daniil Kharms Νεφέλη

88o 11/2 Ο άρχοντας των μυγών William Golding Καστανιώτη

89ο 13/2 Ο κλέφτης Georg Heym Νεφέλη

90o 14/2Αρμαντέιλ WILKIECOLLINS Gutenberg

91o 18/2 Εν ψυχρώ Truman Capote Καστανιώτη

92ο 20/2 Τα μοιραία αυγά MichailBulgakov AΡΜΟΣ

93o 21/2Η ερμηνεία των πολιτισμών Clifford Geertz ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

94ο 22/2 Αλληλοβοήθεια PyotrKropotkin Καστανιώτη

95o 25/2 Tο τοτέμ του λύκου Jiang Rong Ψυχογιός

96o 26/2Το σπίτι της Ματριόνα AleksandrSolzhenitsyn Πάπυρος

97o 27/2 Η σύντομη θαυμαστή ζωή τουΌσκαρ ΓουάοJunot Díaz ΛΙΒΑΝΗ

98o 28/2Ο Θεός των μικρών πραγμάτων ArundhatiRoy Ψυχογιός

99, Βάλτερ ο χεροδύναμος Ανώνυμος Στοχαστής

100, Τζόναθαν Λίτελ Ευμενίδες Λιβάνης

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάποια δεν πούλησαν σε απόλυτους αριθμούς, άλλα δεν πούλησαν σχετικά με τις εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια αντίτυπα που πουλήθηκαν σε όλο τον κόσμο και κάποια τέλος ενώ έχουν βγει σε αρκετές εκδόσεις εντούτοις δεν έκαναν επιτυχία σε καμία από αυτές. Τα στοιχεία δόθηκαν από τους ίδιους εκδοτικούς οίκους.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ