Το «φάρμακο» στη σημερινή «ευρωπαϊκή» (και όχι «παγκόσμια», όπως θεωρείται) κρίση δεν είναι «περισσότερος καπιταλισμός, υποστηρίζει ο Σλοβένος φιλόσοφος.
Η κρίση που βιώνει σήμερα η Ευρώπη δεν είναι παγκόσμια κρίση. Είναι κρίση αμιγώς ευρωπαϊκή και «δυτική». Ή μάλλον καλύτερα, η «παγκόσμια κρίση», όπως έχει χαρακτηριστεί, δεν είναι παρά «μία στιγμιαία παρεμβολή σε ένα ευρύτερο αφήγημα γενικότερης προόδου»- όπως διατείνεται στο τελευταίο του άρθρο στον βρετανικό Guardian ο Σλαβόι Ζίζεκ.
Αρκεί μία ματιά στον «υπόλοιπο κόσμο» για να αποδείξει του λόγου το αληθές. Σύμφωνα με το χριστουγεννιάτικο τεύχος του περιοδικού Spectator, «το 2012 ήταν το καλύτερο έτος στην ιστορία της ανθρωπότητας». «Μπορεί να ακούγεται υπερβολή», γράφει ο Ζίζεκ, « αλλά η συγκεκριμένη διαπίστωση επιβεβαιώνεται από στοιχεία : ποτέ δεν υπήρξαν συνολικά χαμηλότερα ποσοστά πείνας, αρρώστιας ή περισσότερη ευημερία».
«Μπορεί η Δύση να παραμένει σε οικονομικό μαρασμό, αλλά οι περισσότερες από τις χώρες υπό ανάπτυξη πατούν γκάζι προς τα εμπρός, και οι άνθρωποι βγαίνουν από την πείνα με ρυθμούς γρηγορότερους απ’ ότι έχει καταγραφεί ποτέ… Ο φόρος θανάτου από πολέμους και φυσικές καταστροφές είναι επίσης εξαιρετικά χαμηλός. Ζούμε στην Εποχή του Χρυσού», έγραφε ο Spectator.
«Κρίση; Ποια κρίση;», αναρωτιόνται εξάλλου σε χώρες εκτός Ευρώπης. «Ρίξτε μια ματιά στις χώρες του BRIC, τη Βραζιλία, τη Ρωσία την Ινδία και την Κίνα, ή την Πολωνία, τη Νότια Κορέα, τη Σιγκαπούρη, το Περού, ακόμα και τις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής: σημειώνουν όλες πρόοδο», επισημαίνει ο φιλόσοφος.
Η κρίση λοιπόν μαστίζει μόνο την «εξελιγμένη» και «προοδευτική Ευρώπη»- και τις ΗΠΑ.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Γιατί κρίση και (καπιταλιστική) πρόοδος πάνε «χέρι-χέρι», όπως υποστηρίζει ο Ζίζεκ.
«Η τάση περιορισμού- ή ακόμα και αναστολής- της δημοκρατίας που εμφανίζει ο σύγχρονος καπιταλισμός δεν ακυρώνει την πολυθρύλητη πρόοδο της ανθρωπότητας, τουναντίον: αποτελεί έμφυτο χαρακτηριστικό της», γράφει ο Σλοβένος φιλόσοφος.
«Ολοι οι ριζοσπαστικοί διανοητές εξάλλου, από τον Μαρξ, ως τους συντηρητικούς διανοούμενους, παθιάζονταν με το εξής ερώτημα: «ποιο είναι το τίμημα της προόδου;», όπως επισημαίνει ο Ζίζεκ.
«Ο Μαρξ είχε μαγευτεί από τον καπιταλισμό, από την πρωτοφανή παραγωγική δύναμη που απελευθέρωνε. Επέμενε ωστόσο ότι αυτή η επιτυχία ενέχει δυνάμεις ανταγωνιστικές», υπενθυμίζει ο μαρξιστής φιλόσοφος. «Κι εμείς σήμερα πρέπει να κάνουμε το ίδιο: να έχουμε κατά νου ότι η σκοτεινή πλευρά του καπιταλισμού προκαλεί εξεγέρσεις».
«Οι άνθρωποι εξεγείρονται», όπως υποστηρίζει άλλωστε ο Ζίζεκ, «όχι όταν οι καταστάσεις είναι πράγματι άσχημες, αλλά όταν διαψεύδονται οι προσδοκίες τους». Τα ιστορικά παραδείγματα αφθονούν. «Η γαλλική επανάσταση πραγματοποιήθηκε μόνο όταν ο βασιλιάς και οι ευγενείς έχαναν σταδιακά την εξουσία τους, η αντικομμουνιστική εξέγερση στην Ουγγαρία εξερράγη όταν ο Ιμρε Νάγκυ ήταν ήδη πρωθυπουργός επί δύο έτη και μετά από (σχετικά) ελεύθερες αντιπαραθέσεις μεταξύ διανοουμένων, στην Αίγυπτο ο λαός εξεγέρθηκε το 2011 επειδή επί Μουμπάρακ είχε ήδη συντελεστεί κάποια οικονομική πρόοδος, η οποία ανέδειξε μία τάξη μορφωμένων, νέων ανθρώπων που μετείχαν στη παγκόσμια ψηφιακή κουλτούρα». «Γι΄ αυτό και το κομμουνιστικό καθεστώς της Κίνας δικαίως ανησυχεί: γιατί, κατά μέσο όρο, οι άνθρωποι ζουν καλύτερα απ’ ότι 40 χρόνια πριν, με αποτέλεσμα οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί (μεταξύ νεόπλουτων και υπολοίπων) να εκρήγνυνται και ο πήχης των απαιτήσεων να μπαίνει πολύ πιο ψηλά».
Το πρόβλημα στην Ευρώπη είναι ότι «η ευρωπαϊκή ηγεμονία»…αντικαθίσταται από «καπιταλισμό με αξίες ασιατικού τύπου».
Η απάντηση, ωστόσο, στον φαύλο κύκλο προόδου- αστάθειας, δεν βρίσκεται στην εφαρμογή ενός αυστηρότερου και πιο επιθετικού μοντέλου καπιταλισμού- όπως εύκολα διατείνονται σήμερα οι «φονταμενταλιστές» της ελεύθερης αγοράς, «φορτώνοντας» τη σημερινή κρίση στην «ανορθόδοξη» εφαρμογή του νεοφιλελευθερισμού.
Εξ΄ου και η (χαριτωμένη) ιστορία που παραθέτει ο μαρξιστής φιλόσοφος:
«Κυκλοφορεί μία ιστορία («απόκρυφη» ενδεχομένως)», γράφει ο Ζίζεκ, «για τον αριστερό-Κεϋνσιανιστή οικονομολόγο Τζον Γκαλμπρέιθ. Πριν από ένα ταξίδι του στην (τότε) ΕΣΣΔ στα τέλη της δεκαετίας του ’50, έγραψε στον γνωστό για τα αντικομμουνιστικά του αισθήματα φίλο του Σίντεϊ Χουκ: «Μην ανησυχείς, δεν θα παρασυρθώ από τους Σοβιετικούς, για να διατυμπανίσω επιστρέφοντας ότι έχουν Σοσιαλισμό!». Ο Χουκ του απάντησε δεόντως: «Αυτό είναι που με ανησυχεί: ότι θα επιστρέψεις διατεινόμενος ότι η ΕΣΣΔ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ σοσιαλιστική (!)»…
«Οταν θεωρούμε τις αποτυχίες του καπιταλισμού της αγοράς ως ατυχείς κακοδαιμονίες, καταλήγουμε σε έναν αφελή «προοδευτισμό», ο οποίος βλέπει ως λύση την πιο «αυθεντική» και καθαρή εφαρμογή της έννοιας- προσπαθώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να σβήσει τη φωτιά με λάδι», καταλήγει ο Ζίζεκ.
Ολόκληρο το άρθρο του Σλαβόι Ζίζεκ στον Guardian
