Το τελευταίο που χρειάζεται ένας ρεπόρτερ σήμερα είναι να ξέρει λατινικά. Σωστά; Λάθος. Αν δεν καταλάβαινε τη γλώσσα του Βιργιλίου, η Τζιοβάνα Κίρι δεν θα έβγαζε, σε παγκόσμια αποκλειστικότητα, το «λαβράκι» για την παραίτηση του Πάπα. Οι περισσότεροι περίμεναν τη μετάφραση στα ιταλικά, στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες που, τέλος πάντων, δεν είναι νεκρές. Αλλά φαίνεται ότι η δημοσιογράφος του ιταλικού πρακτορείου ANSA διάβαζε επιμελώς τα λατινικά της στο σχολείο. Ακουσε την ομιλία του Βενέδικτου ΙΣτ’ στους καρδιναλίους, η οποία ξεκίνησε με τις λέξεις «Fratres carissimi…» («Φίλτατοι αδελφοί…») και κατάλαβε αμέσως περί τίνος επρόκειτο. Αφού ειδοποίησε το ANSA, έγραψε ένα tweet στα ιταλικά: «Β16 παραιτήθηκε. Φεύγει στις 28 Φεβρουαρίου». Είπε ότι κατάλαβε τα λατινικά του Πάπα με ευκολία, και μετέδωσε την είδηση πρώτη και καλύτερη.
Πόσο διαδεδομένα είναι τα λατινικά στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και ποιος τα μιλάει «urbi et orbi» [«στην πόλη (Ρώμη) και στην οικουμένη»] εν έτει 2013; Καλύτερα απ’ όλους τα ξέρει ο μονσινιόρ Ρέτζιναλντ Φόστερ, ο λεγόμενος «λατινιστής του Πάπα». Δουλειά του είναι να γράφει στα λατινικά τα επίσημα έγγραφα. Ο Φόστερ μιλάει λατινικά με φίλους στο τηλέφωνο και τους στέλνει κάρτες από τα ταξίδια του γραμμένες επίσης στα λατινικά.
Για να τα κρατήσει ζωντανά, διδάσκει, εδώ και χρόνια, στο Aestiva Romae Latinitas στη Ρώμη –ένα ταχύρυθμο σεμινάριο δύο μηνών ως εισαγωγή στη γλώσσα. Αλλά ανησυχεί για το μέλλον τους στην Εκκλησία. Εκτιμά ότι μόλις 100 άνθρωποι μιλάνε άπταιστα λατινικά στο Βατικανό και πιστεύει ότι ο αριθμός θα μειώνεται όσο περνούν τα χρόνια. «Εχουμε μεγαλειώδη κείμενα στα λατινικά, αλλά μπορεί να τα καταλάβει ο νεαρός ιερέας που διασχίζει την πλατεία του Αγίου Πέτρου; Δεν νομίζω» λέει.
Η γλώσσα του Βατικανού είναι πια τα ιταλικά. «Αλλά τα ιταλικά, και κάθε άλλη ομιλουμένη γλώσσα, δεν μπορεί να είναι η επίσημη γλώσσα για έναν διεθνή θεσμό, όπως η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Αν χρησιμοποιούσε μια συγκεκριμένη γλώσσα, θα συνδεόταν πολύ με μια χώρα και την κουλτούρα της. Η Εκκλησία χρειάζεται μια «υπερεθνική» γλώσσα, όπως τα λατινικά» μας λέει ο Ρομπέρτο Σπάταρο, γραμματέας της Pontifica Academia Latinitatis.
«Αν αποκοπεί από τον πλούτο της παράδοσής της στα λατινικά, η Εκκλησία θα καταστρέψει τη γλωσσική της ενότητα και θα στερήσει από τα μέλη της την πλήρη πρόσβαση στην κληρονομιά τους» μας λέει και η Φράνσις Πέτι, από το Circulus Latinus Interretialis (Λατινικός Κύκλος στο Internet).
Τα λατινικά γνωρίζουν αναγέννηση όχι μόνο στα πανεπιστήμια και στις κλασικές σπουδές. Υπάρχουν, urbi et orbi, σύλλογοι και διεθνείς οργανώσεις, άπειρα έντυπα και βιβλία για τη γλώσσα των αρχαίων Ρωμαίων.
Ενθουσιώδεις λατινιστές μπαίνουν καθημερινώς σε websites όπως το Circulus Latinus Interretialis και το Grex Latine Loquentium (Ποίμνιο των Λατινοφώνων) και διαβάζουν τις ειδήσεις στα λατινικά στην ηλεκτρονική εφημερίδα Ephemeris. Ο ραδιοφωνικός σταθμός YLE μεταδίδει ειδήσεις στα λατινικά στη Φινλανδία.
Αλλά κάποιοι φοβούνται ότι το λεξιλόγιο δεν ανανεώνεται ούτε εξελίσσεται. Λένε, ας πούμε, ότι υπάρχει μια πολύ καλή μετάφραση για το tweet. Θα ήταν pipatum, το τιτίβισμα που έκανε το σπουργίτι της φίλης του Κάτουλλου. Αλλά για κάποιον λόγο το Βατικανό επιμένει σε μια περίφραση με τρεις μεγάλες λέξεις: pagina publica breviloquentis.
Υπάρχει περίπτωση αναβίωσης, στον σύγχρονο κόσμο; «Δεν νομίζω ότι είναι επιθυμητή (ή δυνατή) σήμερα. Η ιδανική κατάσταση θα ήταν να μην αναγκάζεται κανείς να τα μαθαίνει στο σχολείο, αλλά όποιος θέλει να μπορεί να βρει με ευκολία ικανούς και εμπνευσμένους δασκάλους» μας λέει ο Ντίλαν Σέιλορ, καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ.
Συμφωνεί και ο Στίβεν Χάρισον, καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Κατά καιρούς ακούγονται προτάσεις για να γίνουν τα λατινικά κοινή ευρωπαϊκή ή ακόμη και παγκόσμια γλώσσα, όπως τα Εσπεράντο. Μου φαίνεται απίθανο και καθόλου πρακτικό» μας λέει.
Ζωντανή – νεκρή
Fistula Nicotiana, δηλαδή… τσιγάρο
Ειδικοί έχουν μεταφράσει πολλές σύγχρονες λέξεις στα λατινικά: το τσιγάρο θα λεγόταν fistula nicotiana, το μπάσκετ follies canistrique ludus, ο μπάρμαν tabernae potoriae minister, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής instrumentum computatorium, η μίνι φούστα tunicula minima, και ο ΟΗΕ Unitarium Nationum Coetus.
3.000 ομιλητές
Μόλις 3.000 άνθρωποι, σε όλον τον κόσμο, μπορούν να κάνουν μια προφορική συζήτηση στα λατινικά. Μερικές εκατοντάδες λαμβάνουν μέρος σε διεθνή συνέδρια που διοργανώνει η Academia Latinitati Fovendae και η Academia Vivarium Novum.
Τελευταίος ο Νεύτωνας
Στη Δυτική Ευρώπη, ήταν διαδεδομένα μέχρι τον 18ο αιώνα, όταν έπεσαν σε αχρησία στη Γαλλία και στην Αγγλία. Το Principia Mathematica του Νεύτωνα ήταν το τελευταίο μεγάλο έργο που εκδόθηκε στα λατινικά, το 1687.
Νίκολας Οστλερ, συγγραφέας του «Ad Infinitum»
«Κατανοούμε νόμους, Ιστορία, ιδέες»
«Αξίζει τον κόπο να μάθει κανείς λατινικά σήμερα;» ρώτησε «Το Βήμα» τον Νίκολας Οστλερ, συγγραφέα του «Ad Infinitum», μιας ιστορίας των λατινικών, και πρόεδρο του Ιδρύματος για τις Γλώσσες που Απειλούνται με Εξαφάνιση.
«Κατανοούμε νόμους, Ιστορία, ιδέες»
«Αξίζει τον κόπο να μάθει κανείς λατινικά σήμερα;» ρώτησε «Το Βήμα» τον Νίκολας Οστλερ, συγγραφέα του «Ad Infinitum», μιας ιστορίας των λατινικών, και πρόεδρο του Ιδρύματος για τις Γλώσσες που Απειλούνται με Εξαφάνιση.
«Νομίζω ναι. Η γνώση τους είναι μια στιβαρή επαφή με τη δύναμη που συνδέει σχεδόν ολόκληρο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Στους πρώτους αιώνες της, η λατινική ήταν ένας μικρότερος εταίρος των ελληνικών, αλλά οι δύο γλώσσες χώρισαν γύρω στον 5ο αιώνα μΧ, όταν οι ελίτ της Ανατολής και της Δύσης σταμάτησαν να μαθαίνουν η μία τη γλώσσα της άλλης.
Για τους επόμενους επτά αιώνες η επικοινωνία κατέρρευσε, και αυτό ήταν μεγάλη πνευματική απώλεια για τη Δύση. Ολες οι απόπειρες που έγιναν, κατά καιρούς στη Δύση, για την ανανέωση της κουλτούρας της (οι Αναγεννήσεις του 9ου, του 12ου και του 15ου αιώνα) άρχισαν με μια μεταρρύθμιση στις σπουδές των λατινικών.
Σήμερα, εκτός από την περιοδική χρήση τους στο Βατικανό (η πρόσφατη ανακοίνωση της παραίτησης του Πάπα είναι ένα καλό παράδειγμα), τα λατινικά ζουν στο λυκόφως. Δεν είναι πια πηγή καινοτομίας. Αλλά η μελέτη τους μας βοηθάει να κατανοήσουμε πολλές από τις λέξεις μας, από τους νόμους μας, και από τα ιστορικά προβλήματα και τις ιδέες μας.
Οπως λέει η επιγραφή στον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο, «Si monumentum requires circumspice»: αν ψάχνεις κάποιο μνημείο (για την επιρροή των λατινικών στην Ιστορία), ρίξε απλώς μια ματιά γύρω σου (στον σύγχρονο κόσμο)»!
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
