Το απαράδεκτο του δράματος του ανώνυμου ανθρώπου, το θέμα της ζωής του, διατρέχει ολόκληρη την κινηματογραφική περιπέτεια του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Και εντάσσει την αφήγηση του σκηνοθέτη στη μακρά διάρκεια –dans la longue durée. Προσκαλεί σε κοινή περίσκεψη για το παρόν και το αύριο του κόσμου. Με τη γραφή αυτή η δύσκολη ζωή ανεβάζεται σε έργο και γίνεται ομιλία ορατή και αισθαντική.
Τα διηγημένα περιστατικά, όλα, χωρίς εξαίρεση, σε ταξιδεύουν οπουδήποτε προκλήθηκε ο φόβος. Οπουδήποτε παράχθηκε ο πόνος, οπουδήποτε η αγάπη υπαίτια απουσίασε. Αλλά και όπου η γαλήνη παραμόνευσε χωρίς να μπορέσει τελικά να εγκατασταθεί.
Ολα αυτά εκτυλίσσονται με έναν χειρισμό του χρόνου που παρεκτείνει τη διάρκεια της ισχύος των μηνυμάτων που εκπέμπουν. Αλλά και σε χώρο απέραντο όλα διεξάγονται για να υπομνησθεί η εξίσου ασύνορη διατοπικότητα της φιλοσοφικής του ανησυχίας. Μιας ανησυχίας υποστηριγμένης από την αδιάλειπτη αναφορά του σε πραγματικές καταστάσεις. Οταν η κυρία Γερασιμίδου, την ώρα της πανελλήνιας συνοδείας, πριν από έναν χρόνο, τον αποκάλεσε «ποιητή του Χρόνου και της Ιστορίας», ακέραια συνόψιζε επί του σήματος τον τρόπο με τον οποίο ο δημιουργός αισθανόταν υπεύθυνος συμμέτοχος αυτού του κόσμου.
Από ένα τέτοιο έργο, μια σκηνή, ένα πλάνο, αν νοερά το αποσπάσεις, μπορείς, από αυτό μόνο, να ανακτήσεις το όλο της ταυτότητάς του. Το θραύσμα συγκρατεί τόση νοηματική πληρότητα και ο ήχος την πρέπουσα ένταση ώστε ακαριαία να σε παραπέμπει σε ό,τι υφέρπει. Χωρίς λυρισμούς, με λόγο ελλειπτικό –ώστε από κανέναν την προεκτατική φαντασία της σκιάς να μη στερήσει –υπενθυμίζει όσα δεν πρέπει να ξανασυμβούν.
Το 1953 τελείωνε το καθ’ όλα πρότυπο Γυμνάσιο της οδού Χέιδεν μέσα στις γνωστές συνθήκες της μεγάλης αυστηρότητας που χαρακτήριζε εκείνο το σχολείο, ενώ ορισμένοι από εμάς, λίγο πιο μικροί, ξεκινούσαμε την εξάχρονη μαθητεία. Τότε δεν ξέραμε αλλά τώρα γνωρίζουμε ποιος μεγάλος σε κάποια θρανία είχε καθήσει και κάποια αφή είχε… αφήσει. Γι’ αυτόν και μόνο τον λόγο το κτίριο αυτό αξίζει να του αφιερωθεί. Και κάτι δικό του να στεγάσει. Οχι μόνο αρχείο αλλά και λειτουργία. Εστω και αν το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών μάς πρόλαβε απονέμοντας το όνομά του στο αμφιθέατρό του.
Για τον έφηβο που τότε «απελύετο» (τι λέξη κι αυτή!) από το σχολείο κάποιοι ήδη μισομίλαγαν. Αλλοι με διερωτήματα και άλλοι πιο βέβαιοι για ό,τι προσδοκούσαν. Ο ποιητής αντάμειψε και των δύο την υποψία ώστε να κοιτάζουμε με κάποια ευθύνη τη ζωή, διδαγμένοι από το δικό του δανεισμένο βλέμμα.
Ποιος θα μπορούσε σήμερα να μη συναισθανθεί τη λεπταίσθητη ακρίβεια με την οποία ο Θόδωρος Αγγελόπουλος υποστήριζε με το δικό του κοίταγμα την ανάγκη της παράδρομης προσέγγισης των κοινωνικών και πολιτικών κατεξουσιάσεων; Αυτών στις οποίες υποκείμεθα χωρίς πάντα να αντιλαμβανόμαστε τον προσεταιρισμό μας.
Ο κ. Α. Ι. Μεταξάς είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
