Εξήντα τέσσερα χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου πολέμου και παρά την πληθώρα των βιβλίων για την Κατοχή και την αδελφοκτόνο σύρραξη που τη διαδέχτηκε εξακολουθούν να εκδίδονται και πλήθος άλλα σχετικά με το θέμα: απομνημονεύματα των πρωταγωνιστών, ιδίως από την πλευρά της Αριστεράς, ιστορικές αναλύσεις, εκτιμήσεις, κρίσεις και επικρίσεις, μαρτυρίες, αξιόπιστες ή μη.
Δεν έχουμε όμως ακόμα μια πλήρη –και απολύτως αντικειμενική –ιστορία της εποχής, αφού σημαντικά αρχεία, όπως αυτό του ΚΚΕ ή ντοκουμέντα άλλων πηγών από τις πρώην κομμουνιστικές χώρες δεν είναι διαθέσιμα στους μελετητές. Ετσι, ένα βιβλίο που προέρχεται από τον Κρίστοφερ Μόνταγκιου Γουντχάουζ, εκ των πρωταγωνιστών της εποχής, είναι για πολλούς λόγους διαφωτιστικό. Κυρίως για το πώς έδρασε η εδώ Βρετανική Συμμαχική Αποστολή, μέλος και στη συνέχεια διοικητής της οποίας υπήρξε ο Γουντχάουζ. Και ακόμη, γιατί ο ίδιος αγάπησε την Ελλάδα –τον τόπο (κατ’ εξοχήν τα βουνά), τον πολιτισμό και τους ανθρώπους του -, με τον δικό του τρόπο φυσικά, τις ιδιαιτερότητες και τις πολιτικές του συμπάθειες.
Ο Γουντχάουζ ήταν Συντηρητικός. Επόμενο να συμπαθεί τον ΕΔΕΣ και όχι το ΕΑΜ. Και ήταν εντεταλμένος να προωθήσει τα σχέδια της Μεγάλης Βρετανίας σε ό,τι αφορούσε την αντίσταση εναντίον του Αξονα στην περιοχή μας. Επομένως, η ματιά του ορίζεται από τις ιδέες του και τη φύση της αποστολής του. Αλλά αυτό είναι το γενικό πλαίσιο. Οταν κρίνει τις αποφάσεις και τις κινήσεις είτε στο στρατιωτικό είτε στο πολιτικό επίπεδο, δεν διστάζει να εντοπίσει και να κρίνει, εύστοχα πολλές φορές, τα αμέτρητα σφάλματα που διαπράχθηκαν από όλες τις πλευρές.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη: τον Πρώτο, τον Δεύτερο και τον Τρίτο Γύρο, οι οποίοι σηματοδοτούν τον κοινό τόπο, δηλαδή τις τρεις φορές που το ΚΚΕ προσπάθησε να κατακτήσει την εξουσία με στρατιωτικά μέσα –αν και ο Πρώτος Γύρος δεν ήταν βέβαια αυτό ακριβώς, αλλά ο διμέτωπος αγώνας του ΕΛΑΣ εναντίον των κατακτητών αλλά και εναντίον άλλων αντιστασιακών οργανώσεων.
Στον Δεύτερο Γύρο φυσικά κυριαρχούν τα Δεκεμβριανά, ενώ στον Τρίτο έχουμε τον Εμφύλιο, όπου από το 1947 και ως το τέλος του ο ανταρτικός στρατός μεταβάλλεται σε τακτικό κατόπιν επιλογής του Ζαχαριάδη.
Τα πιο ενδιαφέροντα τμήματα του βιβλίου είναι το πρώτο και το δεύτερο, γιατί εκεί η έρευνα βασίζεται κατά κύριο λόγο στις προσωπικές εμπειρίες και στις πληροφορίες από πρώτο χέρι του Γουντχάουζ, ο οποίος προβαίνει σε μερικές εξαίρετες παρατηρήσεις.
Οταν, λ.χ., λίγο πριν από την αποχώρηση των Γερμανών όλη σχεδόν η ύπαιθρος ελεγχόταν από το ΕΑΜ, στην αποκαλούμενη τότε Ελεύθερη Ελλάδα το ΕΑΜ προσπαθούσε να εφαρμόσει ένα σύγχρονο σύστημα διοίκησης αλλά ταυτοχρόνως υιοθετούσε τον πουριτανισμό που επικρατούσε στις μικρές κοινωνίες των χωριών.
Οι χωρικοί δυσκολεύονταν να προσαρμοστούν έχοντας μάθει τόσα χρόνια να τα βγάζουν πέρα μόνοι τους, αφού κανένα ενδιαφέρον ως τότε δεν είχε δείξει γι’ αυτούς το επίσημο κράτος. Η ύπαιθρος ήταν μια σχεδόν αρχέγονη και φεουδαλική κοινωνία όπου οι περισσότεροι ήταν αγράμματοι. Ωστόσο οι ίδιοι άνθρωποι, οι εξαρτημένοι από τους τοπικούς κομματάρχες, είχαν τη φλογερή επιθυμία και τη δύναμη να αντισταθούν στον κατακτητή. Γι’ αυτό και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα πύκνωναν τις γραμμές της Αντίστασης, που ενωμένη θα προέβαινε σε μια από τις εντυπωσιακότερες επιχειρήσεις σαμποτάζ: την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου.
Ο Γουντχάουζ αποστρατεύθηκε τον Μάιο του 1946 και επισήμως τουλάχιστον έπαψε να έχει οποιαδήποτε σχέση με τα ελληνικά πράγματα. Πρέπει όμως να υπογραμμίσουμε ότι, γνωρίζοντας προσωπικά τους περισσότερους από τους πρωταγωνιστές του Εμφυλίου, μας δίνει σε αδρές γραμμές το πορτρέτο τους, μέσω του δικού του συστήματος πεποιθήσεων φυσικά, όμως συχνά με εξαίρετη ψυχογραφική δύναμη.
Οι κρίσεις του, π.χ., για τον Ζαχαριάδη είναι όχι απλώς αρνητικές αλλά κατεδαφιστικές, ενώ για τον Μάρκο, τον Τζήμα ή τον Μήτσο Παρτσαλίδη η συμπάθειά του είναι εμφανέστατη. Συμπαθεί βεβαίως και τον Ζέρβα (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν τον αντιμετωπίζει κριτικά, αν και είναι πολύ πιο ανεκτικός απέναντί του), ενώ η αντιπάθειά του για τον Βελουχιώτη δεν κρύβεται.
Το 1971, όταν συνελήφθη από τη χούντα των συνταγματαρχών ο Παρτσαλίδης, ο Γουντχάουζ ζήτησε να έρθει στην Ελλάδα και να καταθέσει ως μάρτυρας υπεράσπισης στη δίκη του. Δεν του επετράπη και γι’ αυτό ενημέρωσε σχετικά τον ΟΗΕ. Ωστόσο ο ίδιος άνθρωπος πρωτοστάτησε στο πραξικόπημα του 1953 στο Ιράν, όπου υπηρετούσε, όταν οι βρετανικές και αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες συνωμότησαν για να ανατρέψουν τον Μοσαντέκ, νόμιμα εκλεγμένο πρωθυπουργό της χώρας, επειδή εθνικοποίησε τα ιρανικά πετρέλαια. Το πραξικόπημα εκείνο, για το οποίο ο Γουντχάουζ είχε τύψεις αργότερα, υπήρξε κατά την υπουργό Εξωτερικών του Κλίντον, Μάντλιν Ολμπραϊτ, το ολέθριο σφάλμα εξαιτίας του οποίου αργότερα ήλθαν οι ισλαμιστές στην εξουσία.
Ο Γουντχάουζ στέκεται εντελώς αρνητικά έναντι των σκληροπυρηνικών ηγετών του ΚΚΕ, που τους θεωρεί υπεύθυνους όχι μόνο για τις δογματικές τους αγκυλώσεις αλλά και για την πολιτική μυωπία με την οποία αντιμετώπισαν τα γεγονότα όταν ήταν εμφανές πως η Ελλάδα ήταν μια αρένα στην οποία «συγκρούονταν» οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής.
Τίνος ήταν ο αγώνας;
Με την έννοια αυτή εύλογα θα μπορούσε να συμπεράνει κανείς ότι ο ελληνικός Εμφύλιος συνιστά σημαντικό τμήμα στο προοίμιο του Ψυχρού Πολέμου. Αλλά είχε μεγάλη σχέση και με τις διεκδικήσεις στην περιοχή. Ποιος ο λόγος που το ΚΚΕ υιοθέτησε στην 5η Ολομέλειά του το δόγμα περί αυτονομίας της Μακεδονίας, το οποίο βρήκαμε μπροστά μας σε άλλη μορφή μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας; Πώς η Βουλγαρία του Δημητρόφ διεκδικούσε για λογαριασμό της ολόκληρη τη Μακεδονία; Πώς ο Τίτο αντιδρούσε πριν από το σχίσμα με τη Μόσχα στις επιδιώξεις των Βουλγάρων προωθώντας τα δικά του σχέδια; Ποιος ο ρόλος των Σλαβομακεδόνων στον Εμφύλιο, όπου εν ονόματι του Αγώνα προωθούσαν τις αλυτρωτικές τους βλέψεις; Ποιος ήταν τελικά ο Αγώνας αυτός και πώς τον αντιλαμβάνονταν οι ενδιαφερόμενοι;
Πολλές αναλύσεις από ελληνικής πλευράς καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι τότε ηγέτες του ΚΚΕ έπρεπε να γνωρίζουν ότι η Σοβιετική Ενωση και ο Στάλιν ήταν όχι απλώς επιφυλακτικοί αλλά αρνητικοί στο να αναλάβει το ΚΚΕ ένοπλο αγώνα για την κατάληψη της εξουσίας. Ο Γουντχάουζ όμως λέει κάτι διαφορετικό –και πολύ χειρότερο: η Σοβιετική Ενωση ενδιαφερόταν μόνο για την ασφάλειά της και αυτό υπαγόρευε την πολιτική της, η οποία, όσον αφορά την Ελλάδα, υπήρξε «ασυνάρτητη». «Οι απλοί οπαδοί και τα στελέχη του ΚΚΕ», γράφει, «και ακόμη περισσότερο οι αρχηγοί του, ήταν απλώς αναλώσιμοι. Χωρίς την παραμικρή τύψη, ο Στάλιν τούς άφησε στη μοίρα τους». Στο βιβλίο προτάσσεται αναλυτική και διαφωτιστική εισαγωγή του ιστορικού Ρίτσαρντ Κλογκ.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
