«Καλύτερα να φτιάχνουμε ευτυχισμένους σκουπιδιάρηδες παρά νευρωτικούς σοφούς».
-Αλεξάντερ Νηλ Σκοτσέζος προοδευτικός παιδαγωγός.
Η πράξη αυτοχειρίας της μαθήτριας που έπεσε θύμα εκφοβισμού από συμμαθητές της μέσα στο σχολικό της περιβάλλον πριν μερικές εβδομάδες, ή η σωματική βία που δέχτηκε μαθητής στο Λύκειο Παλαιού Φαλήρου πριν από λίγες μέρες, καθώς και εκατοντάδες περιστατικά που λαμβάνουν χώρα καθημερινά σε κάθε σχολείο της χώρας έχει λάβει εκπληκτικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, προβληματίζοντας και συνταράζοντας το πανελλήνιο για τον ρόλο του σύγχρονου σχολείου και για το κατά πόσο ασφαλή είναι τα παιδιά μας.
Ερωτηματολόγια που συμπληρώνουν οι ίδιοι οι μαθητές, καταδεικνύουν πως σχεδόν ένα στα έξη παιδιά έχει πέσει θύμα βίας, είτε σωματικής(ξυλοδαρμοί), είτε ψυχολογικής(ειρωνεία, απειλές, υβριστική συμπεριφορά, επικρίσεις, κακεντρεχή σχόλια, σαρκαστική διάθεση, αρνητικοί χαρακτηρισμοί και κατηγοριοποιήσεις, παρατσούκλια, απαξιωτική στάση, εκβιασμοί, μορφασμοί) είτε σεξουαλικής, καθώς και θύμα ηλεκτρονικού εκφοβισμού, του λεγόμενου cyber bullying, που εκδηλώνεται μέσα από τα κινητά και το διαδίκτυο, από συμμαθητές του ή μαθητές μεγαλύτερων τάξεων, που συνήθως έχουν μια συγκεκριμένη σωματική διάπλαση και σωματότυπο που φανερώνει διάθεση για επικράτηση, άσκηση δύναμης και επιβολής, επίδειξη μαγγιάς και εκδήλωση τραμπουκισμού. Το παιδί θύμα, συνήθως ντρέπεται να ομολογήσει και να αποκαλύψει την κατάσταση θυματοποίησής του ακόμη και σε πολύ κοντινά του πρόσωπα με συνέπεια να εσωτερικεύει όλη αυτή την αρνητική ενέργεια που σταδιακά θα αποβεί μοιραία για την υπόσταση και την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξή του.
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, αμερικανών επιστημόνων, το τραύμα από όποια μορφή κακοποίησης κι αν προέρχεται – σωματική, ψυχολογική ή λεκτική – έχει μία δραματική επιρροή επάνω και στη δομή και στη χημεία του αναπτυσσόμενου εγκεφάλου του παιδιού, πράγμα που αποτελεί αιτία εμφάνισης προβλημάτων τόσο στη μάθηση όσο και στη γενικότερη συμπεριφορά του. Η κακομεταχείριση καταστρέφει τις εγκεφαλικές δομές που σχετίζονται με τη λογική σκέψη και τη δυνατότητα να επεξεργαζόμαστε αναμνήσεις και συναισθήματα. Για το λόγο αυτό τα παιδιά που έχουν υποστεί σωματική ή ψυχολογική βία, στην παιδική τους ηλικία αργότερα επιδεικνύουν ιδιαίτερα σκληρή κι επιθετική συμπεριφορά στον χώρο του σχολείου αλλά και γενικότερα ή εγκλωβίζονται για πάντα στον ρόλο του θύματος, εκδηλώνοντας εσωστρέφεια, απαισιοδοξία, υποτονικότητα, ψυχολογικές διακυμάνσεις ή διαταραχές, χαμηλό αυτοσυναίσθημα και καταστάσεις αυτοκτονικού ιδεασμού.
Αν το παιδί σας αρνείται να πάει στο σχολείο. Αν είναι άκεφο… Θλιμμένο… Σιωπηλό…Απόμακρο. Αν έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση… ή αν παρουσιάζει τελείως διαφορετική συμπεριφορά από εκείνη που γνωρίζατε μέχρι σήμερα και αδυνατεί να επικοινωνήσει με το περιβάλλον του
Είναι πολύ πιθανό να έχει πέσει θύμα bullying.
Είναι θέσφατο πλέον ότι η κοινωνία και οι δομές της είναι αυτές που γεννούν τη βία. Για να μην καταντήσει όμως το σχολείο εκτροφείο βίας αλλά πολέμιος τού εν λόγω φαινομένου θα πρέπει να το αντιμετωπίσει άμεσα με δραστικά και πρωτοπόρα μέτρα. Το σχολείο, όπως και η οικογένεια, δεν θα πρέπει να λειτουργούν αυταρχικά σε περιπτώσεις νεανικής παραβατικότητας διότι με αυτόν τον τρόπο τείνουν να οξύνουν την αντίδραση του νέου και να υποδαυλίζουν τη δυσπιστία για τους δύο αυτούς θεσμούς.
Τι κάνουμε σε αυτή την περίπτωση; Καταρχάς οι γονείς που το παιδί του έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού θα πρέπει να μπορούν να το διαγνώσουν μόνο εφόσον είναι σε καθημερινή επικοινωνία μαζί του και το πλησιάζουν συναισθηματικά, κτίζοντας παράλληλα μια σχέση φιλίας με αυτό, ώστε να μπορούν να εκμαιεύσουν τυχόν πληροφορίες. Να του προσφέρουν αγάπη, ασφάλεια και υποστήριξη σε φυσιολογικά επίπεδα. Ειλικρίνεια και επίδειξη σεβασμού στην προσωπικότητά του. Επιπλέον, καλό θα ήταν να διατηρούν συνεχή επικοινωνία με τους αρμόδιους σχολικούς φορείς.
Ποιος είναι ο ρόλος των εκπαιδευτικών; Να διαχειρίζονται τη διαφορετικότητα του κάθε παιδιού και της αντίστοιχης συμπεριφοράς(ηλικία, καταγωγή, κοινωνική προέλευση, οικονομικό επίπεδο, πολιτιστικό και μορφωτικό επίπεδο οικογένειας, ιδιοσυγκρασία, βαθμός ευαισθησίας του κάθε παιδιού κ.λπ.). να μάθουν στα παιδιά να πιστεύουν στον εαυτό τους, να τα βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουν πως αποτελούν μια ξεχωριστή ανεπανάληπτη και μοναδική προσωπικότητα και να μην επιτρέπουν σε κανένα κομπλεξικό ανδρείκελο να τους την αμαυρώνει και να τους την προσβάλει. Να τους μάθουν να αντιμετωπίζουν κάθε φαινόμενο βίας με φλεγματικότητα, αδιαφορία και ανωτερότητα, έτσι ώστε ο θύτης να χάσει το ενδιαφέρον. Για να προλάβει ο εκπαιδευτικός προβληματικές συμπεριφορές θα πρέπει να μπορεί να εξασφαλίσει μια επιτυχημένη διεύθυνση της τάξης μέσα από τη δημιουργία θετικού μαθησιακού περιβάλλοντος, το οποίο είναι ο καλύτερος τύπος προληπτικού φαρμάκου.
Να αναπτύσσει τη δεξιότητα της ενσυναίσθησης, προκειμένου να αντιλαμβάνεται τις διαφορετικές πλευρές ενός ζητήματος και να κατανοεί τα προβλήματα των μαθητών του, να δείχνει ειλικρινές ενδιαφέρον, συμπάθεια και αγάπη για το παιδί. Να διαθέτει εσωτερική ηρεμία για να βοηθήσει και τον μαθητή να ηρεμήσει, να διακρίνεται από συναισθηματική καλλιέργεια και ψυχική ισορροπία και να αντιμετωπίζει με υπομονή οποιοδήποτε πρόβλημα, εφαρμόζοντας ευέλικτους, εναλλακτικούς και εξατομικευμένους τρόπους. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να διαχειρίζεται ακόμη και τις πιο δύσκολες καταστάσεις με τρόπο υπομονετικό, εξομαλύνοντάς τες και ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών με την ανάθεση εργασιών σε μικτές ομάδες. Απαραίτητο προσόν είναι η προσαρμοστικότητά του στο επίπεδο, στις ανάγκες και στις ιδιαιτερότητες κάθε μαθητή. Έτσι βελτιώνεται η ψυχολογία του μαθητή, η διάθεσή του και ενεργοποιούνται τα θετικά συναισθήματά του. Μα καλλιεργεί θετικό κλίμα μέσα από την ενθάρρυνση, την ενίσχυση και τη σωστή χρήση του επαίνου και της δημόσιας επιβράβευσης.
Συνεργασία με κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, ψυχιάτρους.
Και τέλος κρίνεται απαραίτητη η γραμμή επικοινωνίας με αρμόδια κέντρα πάταξης κάθε μορφής βίας και εθελοντικούς οργανισμούς.
Προσωπικά θεωρώ πως οφείλουμε να δίνουμε προτεραιότητα στη συναισθηματική προσαρμογή και να φροντίζουμε πρωτίστως για την ψυχική μόρφωση και υγεία των μαθητών μας και το γνωστικό αποτέλεσμα θα έρθει αβίαστα ως άμεσο επακόλουθο. Δεν είναι απαραίτητο άλλωστε όλοι να γίνουν επιστήμονες, είναι απαραίτητο όμως να γίνουν άνθρωποι με συναισθηματική ισορροπία. Αυτό που κάνει το σημερινό σχολείο είναι ότι βλέπει το παιδί σαν ένα σκληρό δίσκο του υπολογιστή που αποθηκεύει συσσωρευμένες γνώσεις γιατί αγνοεί πως η ευτυχία δεν βρίσκεται στα Πανεπιστήμια αλλά στις ανθρώπινες καρδιές.
*Η κυρία Μαρία Πετροπούλου είναι φιλόλογος και συγγραφέας
