Πριν από ακριβώς 70 χρόνια στις 2 Φεβρουαρίου 1943, έληξε με νίκη των ηρωικών Σοβιετικών στρατιωτών μία από τις πιο αιματηρές πολιορκίες στην ιστορία των πολέμων: η επί πέντε μήνες, μία εβδομάδα, και τρεις ημέρες πολιορκία του Στάλινγκραντ από τους ναζί, μια Κόλαση επί της Γης για πολιορκητές, πολιορκημένους και αμάχους. Ηταν η φοβερή εποχή που, κατά τις μαρτυρίες, «ο ποταμός Βόλγας πήρε φωτιά».
Την ώρα που το τότε Στάλινγκραντ, νυν Βόλγκογκραντ, τιμά την φετεινή επέτειο της φοβερής σύγκρουσης Χίτλερ – Στάλιν η οποία άλλαξε την έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δύο επιζώντες μίλησαν στο BBC για τις εμπειρίες τους.
Η Βαλεντίνα Σαβέλιεβα είναι 75 ετών. Δεκαοκτώ από αυτά τα πέρασε αναζητώντας τα λείψανα του πατέρα της, αγνοούμενου της μάχης. Βρέθηκαν το 1961, και μεταφέρθηκαν στο Μνημείο των Πεσόντων, σε έναν λόφο έξω από την πόλη.
Ηταν πέντε ετών όταν η χιτλερική 6η Στρατιά εισέβαλε στο Στάλινγκραντ, το καλοκαίρι του 1942. Το σπίτι τους καταστράφηκε, και αναζήτησαν καταφύγιο, με την μητέρα και τον μικρότερο αδελφό της, σε μια χαράδρα, που τέλειωνε στις όχθες του Βόλγα.
«Κλείνω τα μάτια, και βλέπω ακόμη τον Βόλγα να καίγεται, από το χυμένο πετρέλαιο… Σκάψαμε, σαν τα ζώα, τρύπες στη γη, λαγούμια για να μείνουμε. Τρώγαμε λάσπη, μόνο λάσπη, και πίναμε νερό από το ποτάμι. Από πάνω μας βούιζαν τα αεροπλάνα που βομβάρδιζαν», λέει. Εκείνη επέζησε, αλλά όχι ο αδελφός της, που πέθανε από την πείνα και το κρύο.
Μια στρατιά ενός εκατομμυρίου ανδρών του Κόκκινου Στρατού μεταφέρθηκε στο Νοτιοδυτικό Μέτωπο του στρατηγού Νικολάϊ Βατούτιν, και στο Μέτωπο του Στάλινγκραντ του στρατάρχη Αντρέϊ Γιερεμένκο. Εστησαν για τους ναζιστές του στρατάρχη Πάουλους την παγίδα της «Επιχείρησης Ουρανός», κωδική ονομασία για την σχεδιαζόμενη περικύκλωση και εξόντωση της Εκτης Στρατιάς των Γερμανών εισβολέων.
Το 1942, ο Κονσταντίν Ντουβάνοφ ήταν στρατιώτης 19 ετών. Είχε επιστρέψει από την Ουκρανία, με τον Κόκκινο Στρατό, πίσω στη γεννέτειρά του, το Στάλινγκραντ. Η πιο ζωντανή ανάμνησή του είναι τα ερείπια, και ο Βόλγας που καιγόταν. «Ολα είχαν πάρει φωτιά», λέει στο BBC. Πολέμησε εκεί μέχρι το τέλος της μάχης, όταν ο Πάουλους παραδόθηκε, στο υπόγειο του πολυκαταστήματος Univermag. Ο γερμανός στρατάρχης επέζησε του πολέμου, και πήγε μετά στην ανατολική Γερμανία. Από τους άνδρες του, 91.000 πιάστηκαν αιχμάλωτοι στο Στάλινγκραντ. Μόνο 6.000 γύρισαν πίσω στην πατρίδα.
Στην καρδιά του ρωσικού χειμώνα οι Σοβιετικοί πολέμησαν, σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν, είδαν την πόλη να γίνεται ερείπια, αλλά νίκησαν. Ετσι κατέστρεψαν την ελπίδα των ναζιστών για την «κυριαρχία των 1.000 ετών» του Ράϊχ. Μαζί, αυτοί οι 1,2 εκατομμύρια στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού, οι εργάτες που τους εξόπλισαν, και οι αγρότες που τους τάισαν, μετέτρεψαν το Στάλινγκραντ στη μάχη που περισσότερο από κάθε άλλη είχε την μεγαλύτερη συνεισφορά για την έκβαση του πολέμου.
«Οι Σύμμαχοι μάλλον θα είχαν νικήσει, στο τέλος, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ακόμη και αν είχαν κατακτήσει οι ναζιστές το Στάλινγκραντ. Αλλά η όποια νίκη των Συμμάχων θα απαιτούσε την χρήση πυρηνικών όπλων σε ευρεία κλίμακα, και έναν απολογισμό νεκρών στην Ευρώπη που μάλλον θα ήταν διπλάσιος από τον πραγματικό, των 40 εκατ. ανθρώπων, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», εκτιμά γράφοντας για την επέτειο ο Τζ. Μπράντφορντ ΝτεΛόνγκ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ
«Οι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού, οι εργάτες και οι αγρότες της Σοβιετικής Ενωσης, προσέφεραν μια τεράστια υπηρεσία, πριν από 70 χρόνια, στην ανθρωπότητα – και ιδιαιτέρως στην ανθρωπότητα της δυτικής Ευρώπης», προσθέτει.
Η επέτειος φέρνει στο φως άγνωστες, μέχρι σήμερα, πτυχές για τον μαρτυρικό χειμώνα του 1942-1943. Στο βιβλίο του «Πρωτόκολλα του Στάλινγκραντ» ο γερμανός καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Rutgers των ΗΠΑ Γιόχαν Χέλμπεκ καταγράφει ανέκδοτες μαρτυρίες Ρώσων άμαχων και στρατιωτών. Αφορμή ήταν η πρόσφατη ανακάλυψη αυθεντικών πηγών της εποχής εκείνης, εικόνες, γραπτά ντοκουμέντα και ηχογραφημένες μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τις αιματοβαμμένες ημέρες περί τα τέλη Ιανουαρίου και αρχές Φεβρουαρίου του 1943.
«Oμάδα Ρώσων ιστορικών είχε πάρει συνεντεύξεις από 215 αυτόπτες μάρτυρες, καταγράφοντας με κάθε λεπτομέρεια τις αφηγήσεις τους. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται αξιωματικοί και στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού άλλα και πολλοί από τον άμαχο πληθυσμό», λέει στην Deutsche Welle o γερμανός καθηγητής. Επί σειρά δεκαετιών το καταγεγραμμένο αυτό σπάνιο πρωτογενές υλικό βρισκόταν σε απρόσιτα ρωσικά αρχεία.
Το βιβλίο του Χέλμπεκ βασίζεται στη μελέτη και ιστορική ανάλυση όλων αυτών των ντοκουμέντων, με τη συνδρομή και Ρώσων ερευνητών. Σύμφωνα με τη ναζιστική προπαγάνδα η πανωλεθρία που υπέστη η Βέρμαχτ στο Στάλινγκραντ ήταν μία «πράξη αυτοθυσίας». Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μία σφοδρή ήττα με τεράστιες απώλειες και σημαντικά πλήγματα για τα γερμανικά στρατεύματα, όπως λένε σήμερα οι περισσότεροι ιστορικοί.
Επρόκειτο, επίσης, για άλλη μία μακρά περίοδο ναζιστικών θηριωδιών. Το καλοκαίρι του 1942 γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν την πόλη για περίπου έξι μήνες, ώσπου οι ρωσικές δυνάμεις την ανακατέλαβαν εκδιώκοντας την Βέρμαχτ. Η περίοδος αυτή της κατάληψης της πόλης και της άγριας κατοχής που επέβαλαν οι ναζιστές αποσιωπήθηκε από το χιτλερικό καθεστώς. Για σειρά ετών αποτελούσε μία σκοτεινή περίοδο για τα όσα συνέβησαν στο ανατολικό μέτωπο.
Τα στοιχεία που έρχονται τώρα στο φως αποκαλύπτουν εκτοπίσεις, εν ψυχρώ δολοφονίες πολιτών, καταλήψεις σπιτιών, καταστροφές και λεηλασίες περιουσιών. Ο αποκλεισμός της περιοχής περιμετρικά του Στάλινγκραντ οδήγησε σε ακραία φαινόμενα πείνας. Η μαρτυρία της Αγκραφένα Ποσντνιάκοβα είναι ανατριχιαστική. «Δεν υπήρχε τίποτα να φάμε. Αναγκαζόμασταν όλοι να τρώμε κρέας αλόγου. Ακόμη και οι Γερμανοί. Βέβαια αυτοί έτρωγαν τα καλά κομμάτια και σ’ εμάς πετούσαν το κεφάλι και τα αποφάγια», είπε.
Με την απελευθέρωση της πόλης από τον Κόκκινο Στρατό οι επιζώντες βρέθηκαν εξαθλιωμένοι ανάμεσα σε ερείπια και πτώματα. Αλλά η είσοδος των ρωσικών στρατευμάτων δεν σήμανε το τέλος των δεινών. Η επανάκτηση του ελέγχου είχε για τον Ιωσήφ Στάλιν μεγάλη συμβολική αξία. Ηταν η πόλη που πήρε, τελικά, το όνομά της από τον ίδιο,
«Το Στάλινγκραντ έμεινε στη γερμανική ιστορία από τη δεκαετία του 1950 και μετά ως η μάχη μεταξύ δύο δικτατόρων, η οποία άφησε πίσω της εκατοντάδες χιλιάδες θύματα», λέει ο Γερμανός ιστορικός Τόρστεν Ντίτριχ από το Κέντρο Στρατιωτικής Ιστορίας και Κοινωνικών Επιστημών του Πότσνταμ.
Στο πλευρό των Γερμανών εισβολέων πολέμησαν επίσης Ιταλοί, Ρουμάνοι, Ούγγροι και Κροάτες φασίστες. Στους 850.000 υπολογίζεται ο συνολικός αριθμός νεκρών, αγνοουμένων και τραυματιών για τον Αξονα, στους 1.130.000 ο αντίστοιχος αριθμός για τους Σοβιετικούς – ανάμεσά τους και 40.000 άμαχοι κάτοικοι της πόλης, που παγιδεύτηκαν χωρίς δυνατότητα διαφυγής.
Καταστράφηκαν 900 αεροπλάνα, 1.500 τανκς και 6.000 μονάδες πυροβολικού από γερμανικής πλευράς, ενώ οι νικητές Σοβιετικοί είχαν μεγαλύτερες απώλειες χάνοντας 2.769 αεροπλάνα, 4.341 τανκς και 15.728 μονάδες πυροβολικού.
Στο Στάλινγκραντ έγειρε οριστικά η πλάστιγγα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπέρ των συμμάχων. Η θανάσιμα επικίνδυνη πολεμική μηχανή του Χίτλερ κόλλησε στα ρωσικά χιόνια, ποτέ δεν απέκτησε ξανά την προηγούμενη ισχύ της.
