Ενα μεταλλικό φύλλο κατεβαίνει από τον ουρανό και τροχοδρομεί στον αεροδιάδρομο, μειώνοντας σταδιακά ταχύτητα. Δεν πρόκειται για αγνώστου ταυτότητας ιπτάμενο αντικείμενο, αν και το εντυπωσιακό αεροδυναμικό σχήμα του δεν απέχει πολύ από ό,τι το παρελθόν φανταζόταν ως μακρινό μέλλον της αεροπλοΐας. Στο βίντεο που έδωσε πρόσφατα στη δημοσιότητα η γαλλική εταιρεία αεροναυπηγικής Dassault Aviation προβάλλεται η παρθενική δοκιμαστική πτήση του nEUROn, του πρώτου ευρωπαϊκού, μη επανδρωμένου μαχητικού αεροσκάφους stealth ικανοτήτων, η οποία πραγματοποιήθηκε την 1η Δεκεμβρίου 2012 στην αεροπορική βάση της, στο Ιστρ της Γαλλίας.
Οπωσδήποτε, η διείσδυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας στον χώρο που ως τώρα θεωρούνταν αποκλειστικότητα μόλις τριών αμερικανικών εταιρειών (Boeing, Northrop-Grumman και General Atomics), όπως και η εισαγωγή ενός νέου πρωτοτύπου σε έναν τομέα όπου τύποι επιχειρησιακών αεροσκαφών και μοντέλων επίδειξης μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, αν μη τι άλλο υποδεικνύει ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση διατηρεί ακέραιες τις τεχνολογικές της δυνατότητες, παρά την οικονομική κατήφεια της τελευταίας τριετίας.
Ωστόσο, η είδηση δεν ξεφεύγει από τα καθιερωμένα νέα τα οποία διαβάζουμε συνήθως σε μια οθόνη ή σε ένα έντυπο, τα κατατάσσουμε στην κατηγορία «θαύματα του εξωτερικού» και προσπερνάμε. Κι αυτό επειδή ελάχιστοι γνωρίζουν ότι περίπου το 10% τού nEUROn αποτελεί καρπό σχεδιασμού, μελέτης, ανάπτυξης και κατασκευής ελλήνων μηχανικών της Διεύθυνσης Ερευνας, Σχεδίασης και Ανάπτυξης Αεροδιαστημικών Συστημάτων της Ελληνικής Αεροπορικής Βιομηχανίας, αυθεντικό προϊόν της Διεύθυνσης Κατασκευών των εγκαταστάσεων της ΕΑΒ στην Τανάγρα.
Τι εστί nEUROn
Με όρους της επιστήμης των υπολογιστών, το nEUROn θα ήταν αυτό που λέμε «demo»: ένα πρόγραμμα που δεν προορίζεται για γραμμή παραγωγής, αλλά προτίθεται να τεκμηριώσει τις ανάγκες που καλύπτει, να υποδείξει βασικές δυνατότητες και μελλοντικές προοπτικές, να χρησιμεύσει ως πλατφόρμα ανάπτυξης τεχνολογιών για ένα επόμενο στάδιο. Εστω και ως πρωτότυπο προς επίδειξη των παραπάνω, όμως, το nEUROn είναι αρκούντως εντυπωσιακό: σύμφωνα με τις προδιαγραφές, έχει μήκος 10 μ., άνοιγμα φτερών 12 μ., μέγιστο βάρος απογείωσης 6 τόνους, δυνατότητα μεταφοράς δύο βομβών λέιζερ 1.000 λιμπρών και ταχύτητα 0,7 – 0,8 μαχ (περίπου 980 χλμ. την ώρα).
Η ανάληψη της πρωτοβουλίας ανήκε στη γαλλική κυβέρνηση, η οποία ανακοίνωσε το πρότζεκτ το 2003. Επικεφαλής του προγράμματος τέθηκε η Dassault, ενώ την περίοδο 2005-2006 η συμμετοχή διευρύνθηκε με τη συνεργασία άλλων πέντε χωρών: οι Saab (Σουηδία), EADS-CASA (Ισπανία), Alenia (Ιταλία), RUAG (Ελβετία) ανέλαβαν από κοινού με την ΕΑΒ για λογαριασμό της Ελλάδας την κατασκευή τμημάτων του αεροσκάφους. Τα τεστ που ξεκίνησαν τον περασμένο Δεκέμβριο θα συνεχιστούν στη Γαλλία το 2013, έπονται οι επιχειρησιακές δοκιμές, οι έλεγχοι ανιχνευσιμότητας και οπλικών συστημάτων σε Σουηδία και Ιταλία το 2014. Ο ορίζοντας της κατασκευής ενός μαχητικού βασισμένου στην εμπειρία του πρωτοτύπου εκτιμάται ότι εκτείνεται στην επόμενη δεκαετία.
Τι ακριβώς έκανε η ΕΑΒ για το nEUROn; Σχεδίασε και κατασκεύασε το σύστημα εξαγωγής καυσαερίων (κρίσιμης σημασίας εξάρτημα για τον εντοπισμό του θερμικού ίχνους ενός αεροσκάφους που οφείλει να μη «φαίνεται» στα ραντάρ), το οπίσθιο μέρος της ατράκτου και τον πίνακα ελέγχου ηλεκτρονικών συστημάτων πριν από την πτήση. Το πρόγραμμα στελεχώθηκε από έναν κεντρικό πυρήνα 13 ατόμων, ενώ για την υλοποίησή του δούλεψαν 120 εργαζόμενοι ποικίλων τμημάτων του εργοστασίου. Τώρα που το εγχείρημα έχει στεφθεί με επιτυχία, τα μέλη της ομάδας η οποία το διαχειρίστηκε δεν διστάζουν να ομολογήσουν πως η όλη διαδικασία αποτέλεσε πρωτόγνωρη εμπειρία: «Ηταν η πρώτη μας συμβολή σε πρόγραμμα τέτοιου χαρακτήρα, επομένως εξαρχής αντιληφθήκαμε ότι αυτή ήταν μια πρόκληση για τις δυνατότητές μας, για το αν θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε» λέει η δρ Ζαΐρα Μαριόλη-Ρήγα, διευθύντρια Μελετών, Ερευνας, Σχεδίασης και Ανάπτυξης.
Για τα εγχώρια δεδομένα, η ΕΑΒ είναι αναντίρρητα μια ζωτικής σημασίας βιομηχανία, αν σκεφτεί κανείς ότι στους τομείς δραστηριοποίησής της ανήκει η ολική υποστήριξη των πτητικών μέσων των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων ή η συντήρηση των ιπτάμενων μέσων πυρόσβεσης. Παράλληλα, έχει να επιδείξει συνεργασίες με κορυφαίες διεθνείς επιχειρήσεις, όπως η Lockheed Martin, η Dassault ή η Pratt & Whitney, ενώ σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της εταιρείας στο έργο της συγκαταλέγονται η «κατασκευή του 30% της ατράκτου των αεροσκαφών F-16 της παγκόσμιας αγοράς», η «δομική και ηλεκτρονική αναβάθμιση 74 αεροσκαφών F-16 της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας», η «κατασκευή του πλαισίου θύρας αποσκευών του αεροσκάφους Boeing 787» – δραστηριότητες κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητες. Παρ’ όλα αυτά, κοινή διαπίστωση όσων μίλησαν μαζί μας ήταν ότι η συγκεκριμένη περίπτωση υπήρξε εξαιρετική, τόσο ως ευκαιρία όσο και ως αποτέλεσμα.
Το κέρδος της τεχνογνωσίας
Το πρωταρχικό κέρδος είναι αναμφίβολα η τεχνογνωσία, προσωπικού και συλλογικού χαρακτήρα. «Η συνολική αίσθηση είναι αυτή του ανέλπιστου: ένας φοιτητής που έχει σπουδάσει αεροναυπηγική στο εξωτερικό δεν περιμένει πως όταν επιστρέψει στην Ελλάδα θα του δοθεί η δυνατότητα να “ακουμπήσει” κάτι τέτοιο, και σίγουρα πάντως όχι από τόσο κοντά και με τέτοιο εντατικό τρόπο, όπως στη δική μας περίπτωση» επισημαίνει ο Βασίλης Μάζης, υπεύθυνος Σχεδίασης και Ανάπτυξης Συστήματος Απόκρυψης Θερμικού Ιχνους. «Είμαστε μικρότερος φορέας σε σύγκριση με αντίστοιχους του εξωτερικού και δουλέψαμε με έναν τρόπο “αντισυμβατικό”, υπό την έννοια ότι χρειάστηκε να καταργήσουμε συνηθισμένους κανόνες και στεγανά για το πώς λειτουργεί ένα τέτοιο πρότζεκτ μεταξύ των ειδικοτήτων – ο σχεδιαστής χρειάστηκε να ασχοληθεί και με το ζήτημα της παραγγελίας ή προμήθειας των υλικών, ας πούμε. Και αυτό δεν είναι απαραιτήτως κακό, αναγκαστήκαμε να καλύψουμε σε λίγα χρόνια την ιστορία και την εμπειρία που ξένες εταιρείες απέκτησαν σε ένα διάστημα 50-60 ετών. Καλύψαμε πολύ γρήγορα ένα κενό στη βιομηχανική κουλτούρα της χώρας όσον αφορά την αεροναυπηγική». «Δεν έχουμε την τεχνογνωσία ή το σύνολο των ειδικοτήτων των ηγετών του πεδίου, που δημιουργούν αεροσκάφη από το αρχικό στάδιο σχεδιασμού ως το τελικό των δοκιμαστικών πτήσεων, η ελληνική βιομηχανία όμως διαθέτει πλέον τη δυνατότητα να παίξει ρόλο στη σχεδίαση και ανάπτυξη προϊόντων, κάτι που αποτελεί κατάκτηση know-how, προσθήκη στην ικανότητα της χώρας» συμπεραίνει η κυρία Ρήγα.
Ενα δεύτερο θετικό στοιχείο έχει να κάνει με τους δεσμούς που αναπτύσσονται με τις διεθνείς εταιρείες, των οποίων η εκτίμηση για τη συμμόρφωση με τα χρονοδιαγράμματα, την ποιότητα των τελικών προϊόντων και το επίπεδο της συνεργασίας από μέρους της ελληνικής ομάδας εκφράστηκε πολλές φορές ανοιχτά κατά τη διάρκειά της. Και τελευταίο, αλλά όχι έσχατο, οφείλει στην όλη διαδικασία να προσμετρηθεί το αίσθημα ικανοποίησης τόσο για την ολοκλήρωση ενός καινοτόμου έργου όσο και για τη σημασία της ελληνικής συμβολής.
«Ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για ένα μη επανδρωμένο σκάφος, την επόμενη φιλοσοφία στον σχεδιασμό αεροπλάνων. Αν εξαιρέσει κανείς την αμερικανική βιομηχανία, η οποία έχει και την επιχειρησιακή βοήθεια της αμερικανικής αεροπορίας, δεν υπάρχει άλλη παρόμοια προσπάθεια σε αυτόν τον τύπο αεροπλάνου. Και το αντίστοιχο αμερικανικό σκάφος βρίσκεται επίσης σε φάση επίδειξης, δεν είναι ακόμη operational» λέει ο Δημήτρης Σταθακόπουλος, υπεύθυνος Προγράμματος. «Είχαμε την ευτυχία και την τύχη να συμμετέχουμε στη γένεση ενός καινούργιου τύπου αεροπλάνου, κάτι το οποίο συμβαίνει μια φορά κάθε 30-40 χρόνια» τονίζει από την πλευρά του ο τεχνικός υπεύθυνος Προγράμματος και υπεύθυνος Ανάπτυξης Αγωγού Εξαγωγής, Μιχάλης Μαρέτσης: «Είχαμε τη μεγάλη επιτυχία το αεροπλάνο να πετάξει με τον λογότυπο της ΕΑΒ, να δούμε την ελληνική σημαία δίπλα του και το εθνόσημο στην πόρτα. Είναι μια μοναδική περίπτωση – και ελπίζω να μη μείνει μοναδική».
Μελλοντική προοπτική
Οι εποχές, ωστόσο, δεν είναι εύκολες. Καθώς η αμυντική βιομηχανία έχει εξ ορισμού ευαίσθητο χαρακτήρα, είναι φυσικό να επιζητεί τη συνέχεια σε επίπεδο εργαζομένων: σε συνδυασμό με το ανταγωνιστικό εργασιακό περιβάλλον της ΕΑΒ, αυτό μεταφραζόταν μέχρι πρόσφατα σε συνεχή προϋπηρεσία άνω των 21 ετών για το 50% του ανθρώπινου δυναμικού. Η έκδηλη ικανοποίηση από την έκβαση της ως τώρα συμμετοχής στο πρόγραμμα nEUROn συχνά συνοδευόταν στις συζητήσεις με τους ανθρώπους της ΕΑΒ από ανησυχία για τις επιπτώσεις της συγκυρίας της κρίσης – ιδιαίτερα όσον αφορά την αποχώρηση έμπειρου τεχνικού προσωπικού είτε μέσω της οδού της πρόωρης συνταξιοδότησης είτε μέσω της αναζήτησης εργασίας σε αντίστοιχες εταιρείες εκτός Ελλάδας.
Η συνέχεια, όμως, είναι το ζητούμενο και στους δρόμους που ανοίγει το εν λόγω πρόγραμμα για το μέλλον. Και αυτό γιατί «μετρήσαμε τις δυνάμεις μας με κολοσσούς της αεροναυπηγικής, είδαμε ότι δεν είμαστε τόσο πίσω όσο νομίζαμε και μάλιστα αντιληφθήκαμε ότι μπορούμε να καλύψουμε το κενό» θα πει ο Ευγένιος Λουίζος, υπεύθυνος Σχεδίασης και Ανάπτυξης Οπίσθιας Ατράκτου. Το ίδιο το πρότζεκτ περνά σε άλλο στάδιο: «Επειτα από την ολοκλήρωση των δοκιμαστικών πτήσεων, αναμένουμε την επόμενη φάση, που θα βρίσκεται πιο κοντά πια σε γραμμή παραγωγής, η συμμετοχή στην οποία θα είναι, βέβαια, και κρατική απόφαση. Εξαρτάται από τη βούληση των υπουργείων Οικονομικών και Αμυνας, τη στρατηγική της χώρας και την οικονομική της κατάσταση» σημειώνει η κυρία Ζαΐρα Μαριόλη-Ρήγα.
Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος θα θέσει το ζήτημα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, αυτό της σημασίας του θετικού προηγούμενου: «Η εμπειρία που αποκτήθηκε μπορεί να αξιοποιηθεί και για άλλες ανάγκες. Εχουμε την κρίσιμη μάζα ανθρώπων και την κατάλληλη γνώση ώστε να προχωρήσουμε σε κάτι μεγαλύτερο στον τομέα της σχεδίασης και ανάπτυξης προϊόντων και, γιατί όχι, στο μέλλον να αρχίσουμε ίσως να αποδεσμευόμαστε από άλλες δυνάμεις». Κατά μία έννοια, λοιπόν, η συγκεκριμένη προσπάθεια αποτελεί ένα blueprint, ένα πρότυπο κατεύθυνσης για την ΕΑΒ, αλλά και ένα θετικό πρόσημο για τις προοπτικές του ελληνικού επιστημονικού δυναμικού. Οπως συνοψίζει η κυρία Ρήγα, «απέδειξε περίτρανα ότι μπορούμε με έλληνες μηχανικούς και ελληνικά μυαλά να συμβάλουμε σε ανταγωνιστικά προγράμματα. Μπορούμε, με άλλα λόγια, να διατηρήσουμε βαριά βιομηχανία και δραστηριότητες “εντάσεως νόησης”, ας το πούμε έτσι, και να κρατήσουμε τα δυνατά μυαλά στη χώρα». Αν και «αόρατο», το nEUROn δείχνει τον δρόμο.
