Τι θα γνωρίζουν οι απόγονοί μας για εμάς;

Οταν οι άνθρωποι στο μακρινό μέλλον θα προσπαθούν να σχηματίσουν μια εικόνα για τον πρωτόγονο πολιτισμό του 2012, η αρχαιολογία θα είναι οπωσδήποτε το κύριο μέσο για να κάνουν κάτι τέτοιο. Στο κάτω-κάτω οι καλύτερες βιβλιοθήκες, τα καλύτερα αρχεία και τα καλύτερα μουσεία μπορούν να εξαφανιστούν από μία και μόνο πυρκαγιά όπως έχει δείξει περίτρανα η τύχη της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.

Τι θα ανακαλύψουν λοιπόν για εμάς οι αρχαιολόγοι που θα κάνουν ανασκαφές σε 100.000 χρόνια; Μόνο τα πιο τυχερά τέχνεργα θα γλιτώσουν από το να θρυμματιστούν, να σκορπιστούν, να ανακυκλωθούν ή να αποσυντεθούν. Εσείς προσωπικά είναι μάλλον απίθανο να αφήσετε πίσω σας οτιδήποτε που να μπορεί να επιβιώσει τόσο πολύ. Για να αποκτήσετε μια αίσθηση του γιατί, απλώς στρέψτε το βέλος του χρόνου στην ίδια απόσταση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Πριν από περίπου 100.000 χρόνια οι ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι μόλις έβγαιναν από την Αφρική για να εποικίσουν τον κόσμο. Το μεγαλύτερο μέρος όσων γνωρίζουμε για αυτούς είναι εικασίες, επειδή τα μόνα στοιχεία που απομένουν είναι λίθινα εργαλεία και μερικά απολιθώματα.

Είναι εξαιρετικά απίθανο να αφήσετε πίσω σας τα οστά σας. Η απολίθωση είναι ένα εξαιρετικά σπάνιο γεγονός, ιδιαίτερα για γήινα ζώα όπως εμείς –αν και με 7 δισεκατομμύρια άτομα στον πλανήτη τουλάχιστον κάποιοι από εμάς αναμφίβολα θα περάσουν στην αιωνιότητα.

Τα τυχερότερα –και σπανιότερα –θα είναι τα «στιγμιαία απολιθώματα». Αυτά σχηματίζονται όταν οι άνθρωποι ή τα ζώα πεθαίνουν μέσα σε εποχικές λίμνες και έλη πλούσια σε ασβέστιο ή σε σπήλαια. Και στις δύο περιπτώσεις τα οστά μπορούν να μεταλλοποιηθούν αρκετά γρήγορα ώστε η απολίθωση να υπερισχύσει της αποσύνθεσης, λέει η Κέι Μπερενσμάγερ, παλαιοντολόγος του αμερικανικού Εθνικού Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Ουάσιγκτον. Ενα οστό του δαχτύλου ενός άγριου ζώου στη Νότια Κένυα απορρόφησε ανθρακικό ασβέστιο τόσο γρήγορα ώστε άρχισε να μετατρέπεται σε πέτρα μέσα σε δύο χρόνια μετά τον θάνατό του.

Οι μελλοντικοί κυνηγοί απολιθωμάτων δεν θα μας ψάχνουν στα νεκροταφεία, αφού οι σοροί που θάβονται εκεί απελαύνονται εις χουν μέσα σε μερικούς αιώνες. Αντιθέτως, οι πλουσιότερες «πηγές» ανθρώπινων οστών θα βρίσκονται μάλλον στα απομεινάρια καταστροφικών γεγονότων όπως η τέφρα των ηφαιστείων ή τα ιζήματα που άφησαν τα πρόσφατα τσουνάμι στην Ασία, λέει η κυρία Μπερενσμάγερ. Κάποια πτώματα ίσως να έχουν μουμιοποιηθεί στην τύρφη των ερήμων στα υψηλά γεωγραφικά πλάτη, αλλά θα αποσυντεθούν αν οι συνθήκες αλλάξουν, όπως είναι πιθανό να συμβεί μέσα σε 100.000 χρόνια.

Αυτές οι ίδιες μεταβολές θα εξαφανίσουν επίσης άλλα σημαντικά στοιχεία σχετικά με τον πολιτισμό μας: τα σπίτια μας. Η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μάλλον θα πνίξουν παράκτιες πόλεις όπως η Νέα Ορλεάνη και το Αμστερνταμ. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα κύματα μάλλον θα καταστρέψουν τα τμήματα των κτιρίων που βρίσκονται επάνω από το έδαφος, ενώ τα υπόγεια και τα θεμέλια σύντομα θα θαφτούν από ιζήματα. Αν και το μπετόν θα διαλυθεί με το πέρασμα των χιλιετιών, οι αρχαιολόγοι θα αναγνωρίσουν τα ακριβή ορθογώνια σχήματα από άμμο και χαλίκια που απομένουν ως δείγματα ενός εκούσιου σχεδιασμού. «Δεν υπάρχει τίποτε στη φύση που να μοιάζει με τα σχήματα που φτιάχνουμε εμείς» λέει ο Γιαν Ζαλασίεβιτς, γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ στη Βρετανία.

Πουθενά αυτά τα σχέδια δεν θα είναι περισσότερο εμφανή από ό,τι στα μεγαλύτερα οικοδομήματά μας. Μερικά ανθρώπινα κατασκευάσματα, όπως τα ορυχεία, αποτελούν στην ουσία ήδη γεωλογικά στοιχεία και θα διατηρηθούν για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια ως μαρτυρία της δύναμής μας να μετακινούμε τη γη. Τα μεγαλύτερα φράγματά μας, όπως το Φράγμα Χούβερ στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Φράγμα των Τριών Φαραγγιών στην Κίνα, έχουν τόσο τεράστιο όγκο μπετόν ώστε ορισμένα κομμάτια τους θα επιβιώσουν επίσης τόσο, λέει ο Αλεξάντερ Ρόουζ, εκτελεστικός διευθυντής του The Long Now Foundation με έδρα το Σαν Φρανσίσκο. Ορισμένες κατασκευές –όπως ο χώρος εναπόθεσης πυρηνικών αποβλήτων Ονκάλο στο Ολκιλουότο της Φινλανδίας –σχεδιάζονται μάλιστα ειδικά ώστε να επιβιώσουν ανέπαφα για 100.000 χρόνια.

Εχουμε επίσης φροντίσει να χτίσουμε μια άλλη τεράστια κληρονομιά η οποία θα αποτελέσει τον πραγματικό «θησαυρό» για τους αρχαιολόγους του μέλλοντος: τα σκουπίδια μας. Οι χωματερές όπου καταλήγουν τα περισσότερα αγαθά μας είναι ένα σχεδόν ιδανικό μέρος για μακροπρόθεσμη συντήρηση. Οταν γεμίζουν οι σύγχρονες χωματερές, συνήθως σφραγίζονται με μια αδιάβροχη στρώση αργίλου, ώστε το περιεχόμενό τους γρήγορα να στερηθεί το οξυγόνο, τον μεγαλύτερο εχθρό της διατήρησης. «Νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι οι θέσεις αυτές θα παραμείνουν αναερόβιες σε γεωλογικό χρόνο» λέει ο Μάρτον Μπέρλαζ του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας στο Ράλεϊ. Υπό τέτοιες συνθήκες ακόμη και ορισμένα οργανικά υλικά όπως τα φυσικά υφάσματα και το ξύλο είναι πιθανό να γλιτώσουν την αποσύνθεση –αν και με τις χιλιετίες μάλλον θα μεταμορφωθούν βαθμηδόν σε κάτι που θα μοιάζει με τύρφη ή μαλακό άνθρακα, λέει ο ειδικός στις χωματερές Τζιν Μπόγκνερ του Πανεπιστημίου του Ιλινόι στο Σικάγο.

Λίγα υλικά θα διατηρηθούν ακριβώς όπως είναι. Δεν φτιάχνουμε πολλά πράγματα από πέτρα πια, όμως μερικά αγάλματα μπορεί να επιβιώσουν, θαμμένα και προφυλαγμένα από τη διάβρωση. Τα κεραμικά πιάτα και τα φλιτζάνια θα πρέπει να αντέξουν επίσης, όπως έχουν αντέξει τα θραύσματα των αγγείων των πρώτων ανθρώπινων πολιτισμών. Ορισμένα μέταλλα, όπως ο σίδηρος, θα διαβρωθούν γρήγορα, όμως το τιτάνιο, το ανοξείδωτο ατσάλι, ο χρυσός και άλλα θα αντέξουν πολύ περισσότερο. Το χρυσάφι του Τουταγχαμών στο κάτω-κάτω φαίνεται σχεδόν αναλλοίωτο ύστερα από 5.000 χρόνια. «Δεν έχουμε λόγο να σκεφθούμε ότι δεν θα είναι το ίδιο ύστερα από 100.000 χρόνια» λέει ο κ. Ρόουζ. Πράγματι, οι θήκες από τιτάνιο των λάπτοπ, με το εσωτερικό τους να έχει χαθεί καιρό πριν από τη διάβρωση, ίσως καταλήξουν να είναι ένα από τα πιο ανθεκτικά τέχνεργα του πολιτισμού μας. Ποιος ξέρει –οι μελετητές του μέλλοντος ίσως κατασκευάσουν ολόκληρες θεωρίες σχετικά με τις θρησκευτικές πρακτικές μας βασισμένοι σε αυτές τις κούφιες πλάκες με ένα σχήμα σαν μήλο χαραγμένο στην επιφάνειά τους.

Γεγονός είναι ότι όσο και αν προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε μια κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές δεν μπορούμε ποτέ να ξέρουμε ποιες πλευρές του πολιτισμού μας θα ενδιαφέρουν τους απογόνους μας. Σήμερα, για παράδειγμα, η μελέτη μας σχετικά με τους πρώιμους ανθρώπους διέπεται από τις θεωρίες του Δαρβίνου, ένα πρίσμα το οποίο ήταν αδιανόητο μόλις πριν από έναν αιώνα. Ακόμη και αν τα αντικείμενα που έχουμε στα μουσεία μας επιζήσουν, θα λένε στις μελλοντικές γενιές μόνο αυτό που εμείς σκεφτόμαστε για τους εαυτούς μας. Το τι θα σκέφτονται εκείνοι για εμάς είναι κάτι το οποίο κανένας από όσους διαβάζουν αυτές τις γραμμές σήμερα δεν μπορεί καν να φανταστεί.