Θα μείνουμε από πόρους;

Το 1924 ένας νεαρός μεταλλειολόγος μηχανικός ονόματι Αϊρα Τζοράλεμον έδωσε μια ομιλία στη Λέσχη της Κοινοπολιτείας της Καλιφόρνιας. «Η εποχή του ηλεκτρισμού και του χαλκού θα είναι σύντομη» είχε πει. «Με τον εντατικό ρυθμό παραγωγής που αναγκαστικά θα ακολουθήσει, τα αποθέματα χαλκού του πλανήτη θα διαρκέσουν μόνο για κάποια χρόνια. Ο βασισμένος στην ηλεκτρική ενέργεια πολιτισμός μας θα σβήσει και θα χαθεί».

Ο χαλκός –και ο πολιτισμός –είναι ακόμη εδώ. Παρ’ όλα αυτά, σχεδόν έναν αιώνα μετά την προειδοποίηση του Τζοράλεμον, εξακολουθούν να ακούγονται ανάλογες προειδοποιήσεις. Η τιμή του χαλκού έχει ανεβεί σε μια σειρά υψηλότερων ρεκόρ όλων των εποχών εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης από την Κίνα. Η «κορύφωση του χαλκού» έχει επέλθει, υποστηρίζουν ορισμένοι, τα αποθέματα θα εξαντληθούν σε δύο δεκαετίες, λένε άλλοι.

Οι καταστροφικές προφητείες του είδους παραβλέπουν κάτι σημαντικό. Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας μας η ανάπτυξη της τεχνολογίας καθορίστηκε από τα διαθέσιμα υλικά: σκεφθείτε τη Λίθινη Εποχή, την Εποχή του Χαλκού, την Εποχή του Σιδήρου. Ωστόσο, αν και μπορούμε να ονομάσουμε την εποχή μας Εποχή του Πυριτίου –ή ίσως, ακριβέστερα, Εποχή των Υδρογονανθράκων -, δεν είμαστε πια μονοδιάστατοι. Σήμερα ο ταχύς ρυθμός της τεχνολογικής εξέλιξης είναι πιθανότερο ότι θα αλλάξει τα υλικά στα οποία βασιζόμαστε.

Η επιθεώρηση «Engineering and Mining Journal-Press» το είχε επισημάνει σε ένα εξέχον κύριο άρθρο-απάντηση στην προειδοποίηση του Τζοράλεμον. «Δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε ότι όλος ο ηλεκτρισμός μας θα γυρίσει στα σύννεφα όπου τον βρήκε ο Φραγκλίνος μόνο και μόνο επειδή ο χαλκός θα γίνει σπάνιος» έλεγε. «Ισως στο μέλλον ο χαλκός να μη χρειάζεται καθόλου για τους σκοπούς της μετάδοσης, ίσως να χρησιμοποιούμε απλώς τον αιθέρα». Και πράγματι αυτό κάνουμε, στις επικοινωνίες μεγάλων αποστάσεων που άλλοτε απαιτούσαν μεγάλες ποσότητες καλωδίων. Εκμεταλλευόμαστε επίσης πλήρως τις οπτικές ίνες, μια τεχνολογία που η διαδεδομένη χρήση της ήταν μάλλον αδιανόητη τη δεκαετία του 1920.

Αυτό καθιστά την πρόβλεψη του τοπίου των υλικών τού αύριο εξαιρετικά δύσκολη σε κλίμακα δεκαετιών, πόσω μάλλον για χιλιετίες. «Σε 50 ή 60 χρόνια θα έχουμε προοδεύσει τόσο ώστε είναι αδύνατον να κάνουμε οποιαδήποτε πρόβλεψη πέρα από αυτό» λέει ο Ιαν Πίρσον της Futurizon, εταιρείας συμβούλων που ειδικεύεται στις μελλοντικές τεχνολογίες.

Οι σπάνιες γαίες είναι ένα παράδειγμα. Οι ελλείψεις αυτών των ορυκτών, των οποίων οι εφαρμογές εκτείνονται από τις οθόνες αφής ως τις μπαταρίες και τους λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας, προβλέπονται μέσα στην επόμενη δεκαετία. Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο αυτό, ενώ είναι μάλλον αβάσιμο να υποστηρίξει κάποιος ότι ως τότε δεν θα έχουμε βρει καινούργιους τρόπους για να αποφύγουμε τις στενωπούς των προμηθειών.

«Είναι της μόδας να μιλάμε για την έλλειψη του νεοδυμίου που χρησιμοποιείται στους μαγνήτες των ανεμογεννητριών για παράδειγμα» λέει ο κ. Πίρσον, «το θεμελιώδες πρόβλημα όμως δεν είναι το νεοδύμιο. Είναι πώς θα εξαγάγουμε αποδοτικά ενέργεια από τον άνεμο». Αναμφίβολα υπάρχουν τρόποι που ακόμη δεν έχουμε φανταστεί για να κάνουμε κάτι τέτοιο χωρίς τουρμπίνες. Μακροπρόθεσμα άλλες καινοτομίες ίσως καταστήσουν την όλη ιδέα της αιολικής ενέργειας ξεπερασμένη.

Οποια προβλήματα και αν αντιμετωπίσουμε στο βαθύ μέλλον, ο κ. Πίρσον θεωρεί ότι η έλλειψη πρώτων υλών δεν θα είναι ένα από αυτά. «Ανεξάρτητα από το πώς θα είναι η ανθρωπότητα σε 500 ή σε 1.000 χρόνια, μάλλον θα εξακολουθούμε να γεμίζουμε μόνο 10, ίσως 15 μέτρα αέρα επάνω από το έδαφος με υλικά» λέει. «Υπάρχουν όμως 6.000 χιλιόμετρα εδάφους με υλικά από κάτω μας». Δεν είναι επίσης απίθανο ότι θα καταστεί τεχνολογικά και οικονομικά βιώσιμο να εκμεταλλευόμαστε κοντινούς αστεροειδείς για την εξόρυξη στοιχείων που μπορεί να μας τελειώνουν.

Για να εξασφαλίσουμε τη διαιώνιση του είδους μας είναι πιο λογικό να χρησιμοποιήσουμε με φειδώ τους πόρους της Γης και του περιγύρου της αντί να τους λεηλατήσουμε. Η τεχνολογία θα μπορούσε να διευκολύνει κάτι τέτοιο. Οταν χρησιμοποιούμε υλικά, ποτέ σχεδόν δεν εξάγουμε τα άτομα και τα μόρια που τα αποτελούν έξω από το σύστημα της Γης, απλώς τα αναδιατάσσουμε χημικά, μετατρέποντας π.χ. τον άνθρακα που είναι παγιδευμένος μέσα στα ορυκτά καύσιμα σε διοξείδιο του άνθρακα. Προς το παρόν δεν είμαστε ιδιαίτερα καλοί στη μετατροπή των αποβλήτων προϊόντων μας σε κάτι χρήσιμο. Σε μερικές δεκαετίες όμως τα πράγματα ίσως θα είναι πολύ διαφορετικά χάρη σε νέες μεθόδους χειρισμού των υλικών στη νανοκλίμακα και στη γενετική τροποποίηση βακτηρίων που θα μπορούν να τρώνε τα απόβλητα και να τα καίνε προσφέροντας ενέργεια στα σπίτια μας.

Ως τότε τα πράγματα θα έχουν μάλλον ξεφύγει εντελώς από τα χέρια μας έτσι κι αλλιώς, υποστηρίζει ο Ρέι Χάμοντ, ανεξάρτητος σύμβουλος μελλοντολογίας. Κάποια στιγμή θα δημιουργήσουμε ηλεκτρονικούς υπολογιστές πολύ πιο ικανούς από εμάς, θεωρεί. «Το τι μπορούν να μας υποδείξουν αυτές οι μηχανές ως προς τη διαχείριση των πόρων ή την κατασκευή συνθετικών πόρων είναι απολύτως άγνωστο» λέει.

Αυτό υποδηλώνει ότι άλλες είναι οι υπαρξιακές ανησυχίες που θα πρέπει να μας απασχολούν για το βαθύ μέλλον. «Η λογική τού «τα υλικά θα τελειώσουν» ανήκει στο να σκέφτεσαι το μέλλον χρησιμοποιώντας τις έννοιες του σήμερα» επισημαίνει ο κ. Χάμοντ.