Στη στέγη του Ικαρου

Ο Κ. Π. Καβάφης στη διάρκεια της ζωής του δεν εξέδωσε ποτέ ποιήματά του σε μορφή βιβλίου ή συλλογής, αν και δέχθηκε προτάσεις για την έκδοσή τους και στα ελληνικά και στα αγγλικά. Καινοτόμησε δημοσιεύοντας ποιήματα σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής και τυπώνοντας ιδιωτικά τα περίφημα μονόφυλλα, που συχνά σχημάτιζαν αυτοσχέδιες συλλογές και χαρίζονταν σε φίλους.

Η πρώτη συγκροτημένη συλλογή, ο κανόνας με τα 154 ποιήματα, κυκλοφορεί για πρώτη φορά στην Αλεξάνδρεια μετά τον θάνατό του με τη φροντίδα της Ρίκας Σεγκοπούλου, τότε συζύγου του κληρονόμου και εκτελεστή της διαθήκης του Κ. Π. Καβάφη, Αλέκου Σεγκόπουλου. Είναι ακριβώς αυτή η συλλογή που εκδίδεται από τον Ικαρο ως «δεύτερη έκδοση» το 1948 με τον τίτλο Κ. Π. Καβάφης, Ποιήματα, συστήνοντας τον Κ. Π. Καβάφη για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό. Κατά τη βιβλιοφιλική συνήθεια της εποχής και του Ικαρου, γίνονται δύο διαφορετικές εκτυπώσεις. Η πρώτη σε 310 αντίτυπα αριθμημένα από το 1ως το 300 και από το Ι ως το Χ σε λευκό χαρτί, και η δεύτερη σε 2.270 αντίτυπα σε χαρτί chamois της Αθηναϊκής Χαρτοποιίας, αριθμημένα από το 301 ως το 2.500 και από 2.501 ως το 2.570. Τα αντίτυπα από Ι ως Χ και από 2.501 ως 2.570 μένουν εκτός εμπορίου. Σχήμα 30 x 22,5, σελίδες 204. Το 1958 ο καβαφικός κανόνας επανεκδίδεται από τον Ικαρο σε 4.000 αριθμημένα αντίτυπα.

Το 1963, χρονιά-σταθμός στην ιστορία του Ικαρου, κυκλοφορεί η πρώτη τυποποιημένη «λαϊκή» έκδοση των ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη σε δύο τόμους (Α’ τόμος 1896-1918, σελ. 144, σχήμα 20,5 x 13,5 και Β’ τόμος 1919-1933, σελ. 136, σχήμα 20,5 x 13,5) με σημειώσεις και υποδειγματική φιλολογική επιμέλεια του Γ. Π. Σαββίδη. Στο εξώφυλλο ο Κ. Π. Καβάφης από χαλκογραφία του Γιάννη Κεφαλληνού. Είναι η έκδοση που καθιερώνει οριστικά τον ποιητή στη συνείδηση του ελλαδικού κοινού.

Το 1966 κυκλοφορεί μια από τις ωραιότερες και πλέον εμβληματικές εκδόσεις του Ικαρου. Τα 154 ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη με ζωγραφικά σχόλια του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα. Σε μεγάλο σχήμα (29,5 x 22) και βαρύ χαρτί, αποτελεί ακόμη και σήμερα υπόδειγμα συγκερασμού ποίησης και ζωγραφικής. Η τυποποιημένη δίτομη έκδοση ανατυπώνεται φωτολιθογραφικά 12 φορές ως το 1984 που ο Γ. Π. Σαββίδης παρουσιάζει μια νέα έκδοση του κανόνα σε έναν τόμο, με στιχαρίθμηση και εξώφυλλο του Αλέξανδρου Ισαρη.

Εκείνη την εποχή απελευθερώνονται τα δικαιώματα για τα 154 ποιήματα του κανόνα και κυκλοφορούν πολλές εκδόσεις τους, εικονογραφημένες, απλές, πολυτελείς, κάποιες άριστες και κάποιες κάκιστες και πρόχειρες.

Το κοινό όμως έχει αγαπήσει και εμπιστεύεται τη δίτομη τυποποιημένη έκδοση με την οποία πρωτογνώρισε τον Κ. Π. Καβάφη, έτσι το 1991 ο Γ. Π. Σαββίδης και ο Ικαρος παρουσιάζουν τη «νέα έκδοση», δίτομη, πανομοιότυπη αυτής του 1963 στην εμφάνιση αλλά με νέα φιλολογική επιμέλεια, σημειώσεις και σχόλια. Αυτή η έκδοση ανατυπώνεται και κυκλοφορεί ως σήμερα (10η ανατύπωση, 2009).

Παράλληλα, το 1968 ο Γ. Π. Σαββίδης αρχίζει να αξιοποιεί το άψογα τακτοποιημένο Αρχείο Καβάφη, και με τη φιλολογική του επιμέλεια εκδίδονται τα Ανέκδοτα ποιήματα 1882-1923, με εξώφυλλο του χαράκτη Α. Τάσσου.

Το Αρχείο περιέρχεται στην κατοχή του Γ. Π. Σαββίδη μετά τον θάνατο του Αλέκου Σεγκόπουλου και η αξιοποίηση τμημάτων του συνεχίζεται υποδειγματικά από τον ίδιο ως τον θάνατό του το 1995, αλλά και ως σήμερα από συνεργάτες του, και τη φροντίδα του Μανόλη Σαββίδη, ο οποίος εκτός από τις εκδόσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό φρόντισε καθοριστικά τη σύγχρονη αξιοποίηση του αρχείου με την ψηφιοποίηση μεγάλου μέρους του, τη δημιουργία ιστότοπων και τον εμπλουτισμό του.

Ως σήμερα έχουν εκδοθεί τα Αποκηρυγμένα, ποιήματα και μεταφράσεις 1886-1898, φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης, εξώφυλλο Αλέξανδρος Ισαρης, Ικαρος 1983. Τα κρυμμένα ποιήματα (νέα έκδοση των Ανέκδοτων), επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης, Ικαρος 1993.

Τα ατελή ποιήματα 1918-1932, φιλολογική επιμέλεια και σχόλια Renata Lavagnini, Ικαρος 1994, και ο πρώτος τόμος Τα πεζά 1882; – 1931, φιλολογική επιμέλεια Μιχάλης Πιερής, Ικαρος 2003. Σύντομα θα εκδοθεί από τον Ικαρο η Αλληλογραφία Καβάφη – Forster με επιμέλεια Peter Jeffreys, σε μετάφραση Κατερίνας Γκίκα, ενώ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται η έκδοση του Λεξικού Καβάφη που επιμελείται ο Μιχάλης Πιερής.

Το καβαφικό έργο στον Ικαρο πλαισιώνεται από εμπεριστατωμένες μελέτες και δοκίμια των Γ. Π. Σαββίδη, John Ρ. Anton, Γιώργου Βρισιμιτζάκη, Ι. Α. Σαρεγιάννη, Atanazio Katraro, Edmund Keeley, Δημήτρη Δασκαλόπουλου, ενώ έχουν κυκλοφορήσει και μεταφράσεις στα γαλλικά, του Θεόδωρου Γρίβα το 1973 και του Αγγελου Βλάχου το 1983, και η έκδοση Sixty Three Poems, μετάφραση J. C. Kavafy, με εισαγωγή του Μανόλη Σαββίδη, 2003.