Τηλεκατευθυνόμενος πόλεμος

Δύο διαφορετικές τάσεις ανιχνεύονται στους σημερινούς και στους αυριανούς πολέμους. Οι πολιτικοί θέλουν να σταματήσουν οι κινητοποιήσεις στρατιωτικών δυνάμεων μεγάλης κλίμακας και η χρήση πολυδάπανου υλικού που μπορεί να μένει επί τόπου ή να πέφτει στα χέρια του εχθρού. Σε άνοδο λοιπόν είναι η χρήση, πολύ σκληρά αλλά και πολύπλευρα εκπαιδευμένων στρατιωτών όπως είναι οι αμερικανοί SEALs του Ναυτικού και οι τηλεκατευθυνόμενες, χωρίς δηλαδή ανθρώπινο πλήρωμα, πτητικές μηχανές τύπου Drones. Οι SEALs θα χτυπούν πολύ αποτελεσματικά και εντυπωσιακά (περίπτωση Οσάμα μπιν Λάντεν) σε μικρούς σχηματισμούς περιορίζοντας σε περίπτωση αποτυχίας τις απώλειες, ενώ οι πτητικές μηχανές απαιτούν (τηλε)χειριστές με πολύ πιο φθηνή και ασφαλή εκπαίδευση από αυτήν του πιλότου. Αυτά όμως τα δύο πράγματα δεν μπορεί να τα κάνει οποιαδήποτε χώρα. Πρέπει στο παρασκήνιο να υπάρχει μια τεράστια ανάπτυξη τεχνολογίας με επιστημονικό φάσμα που να καλύπτει από τα ραντάρ ως τη σωστή προσέγγιση πληθυσμών με εντελώς διαφορετικές κοινωνικές δομές. Πέρα από αυτό, ο νέος τρόπος πολέμου θα φέρει και αλλαγή στους ως τώρα ηθικούς κανόνες, αν υποθέσουμε ότι υπήρχαν τέτοιοι στις μεγάλες συρράξεις… Είναι ένα θέμα με μεγάλο ενδιαφέρον που μόλις τώρα αρχίζει να τίθεται, αλλά από πολύ σοβαρούς ερευνητές.

Ανδρες των δυνάμεων SEALs του Αμερικανικού Ναυτικού, όπως εικονίζονται στην ταινία «Zero Dark Thirty».

Οταν ο πρόεδρος Ομπάμα στις 6 Μαΐου 2011 μετέβη στο στρατόπεδο Fort Campbell για να συγχαρεί τους άνδρες των ειδικών δυνάμεων που πέντε ημέρες πριν εισέβαλαν στο σπίτι του «Geronimo», όπως ήταν το συνθηματικό όνομα για τον Οσάμα μπιν Λάντεν, έχοντας εντοπίσει το καταφύγιό του σε ένα συγκρότημα κατοικιών της πακιστανικής πόλης Αμποταμπάντ, με έκπληξη έμαθε ότι στην αποστολή συμμετείχε και ένας σκύλος, ο Cairo. «Θέλω να συναντήσω αυτόν τον σκύλο» είπε στην ακολουθία του, εντυπωσιασμένος μάλλον από το γεγονός πως σε μια τέτοια υψηλής τεχνογνωσίας αποστολή, κυριολεκτικά high tech, είχε βρει θέση και ένα τετράποδο της παλιάς βελγικής ράτσας τσοπανόσκυλων Malinois. Ο Cairo πραγματικά βρισκόταν εκεί σε ένα διπλανό δωμάτιο (κατόπιν σχετικής εντολής από τη CIA έπρεπε να είναι οπωσδήποτε με φίμωτρο) και είχε κι αυτός τη χαρά να γνωρίσει τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Εναν πρόεδρο που από τα πρώτα χρόνια της θητείας του προσπάθησε να αλλάξει τους όρους διεξαγωγής των όποιων πολέμων θεωρεί εκείνος ότι είναι απαραίτητοι για τα συμφέροντα της χώρας του.

Ο αμερικανός ψηφοφόρος έχει κουραστεί να πληρώνει με χρήμα και αίμα πολέμους όπως αυτοί στο Βιετνάμ, στον Κόλπο, στη Σομαλία, στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και βέβαια ούτε λόγος ότι μπορεί να ξεκινήσει μια καινούργια εισβολή με στόχο τώρα το Ιράν. Ετσι τα τελευταία χρόνια μέσα στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις έχουν έλθει στην πρώτη γραμμή ζήτησης επεμβάσεις από ολιγάριθμους στρατιώτες με τεράστια τεχνολογική υποστήριξη αλλά και τρομερή ειδική εκπαίδευση όπως είναι οι SEALs (SEa/Air/Land command). Τα αρχικά αυτά στα αγγλικά φτιάχνουν τη λέξη seal, που σημαίνει (και)φώκια. Οι ειδικές δυνάμεις υπήρχαν ακόμη και από την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά είχαν σχεδόν πάντα δευτερεύοντα ρόλο. Ακόμη και την εποχή του πρώτου πολέμου στον Κόλπο ένας ανώτατος αξιωματούχος είχε πει πολύ ειρωνικά ότι, «αν βρουν οι SEALs έναν τρόπο να χρησιμοποιούν τα πτερύγιά τους στην άμμο της ερήμου, θα τους βρούμε κι εμείς κάτι να κάνουν». Τώρα όμως η πολιτική ηγεσία, θέλοντας να περιορίσει τις απώλειες, μειώνει τις αποβάσεις στρατευμάτων και τους μαζικούς βομβαρδισμούς. Ταυτόχρονα αυξάνει τις προειδοποιητικές και τις απόλυτα στοχευμένες αποστολές των ειδικών δυνάμεων, ενώ φέρνει στην πολεμική σκηνή και τις χωρίς πιλότο τηλεκατευθυνόμενες πτητικές μηχανές, τις γνωστές ως drones. Σε μια πρώτη, αρκετά απλοϊκή, προσέγγιση μάλιστα από πολλές ενημερωτικές πηγές αυτά τα δύο χαρακτηρίστηκαν «πόλεμοι-playstation».

Τα μη επανδρωμένα πολεμικά αεροσκάφη δεν είναι μονοπώλιο των υπερδυνάμεων. Το εικονιζόμενο drone αναπτύχθηκε από τον στρατό της Χιλής και το Πανεπιστήμιο Κονσεπσιόν.

Η χρησιμοποίηση των Ειδικών Δυνάμεων από τους πολιτικούς για την επίλυση διαφόρων διενέξεων μεταξύ κρατών φαίνεται να κερδίζει έδαφος, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για κυβερνήσεις όπως αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών. Το απλοϊκό σχήμα που μπορεί να έχει κάποιος στο μυαλό του είναι πεζοναύτες με τα πρόσωπα βαμμένα μαύρα, καλοί κολυμβητές και χειριστές των όπλων που μπορούν να αντέξουν τα πάντα. Η αλήθεια όμως είναι πιο πολύπλοκη. Ναι, μια ολιγάριθμη ομάδα καλά εκπαιδευμένων ατόμων είναι η αιχμή του δόρατος (δεν είναι τυχαίο που η επιχείρηση εισβολής στην κατοικία του Μπιν Λάντεν ονομαζόταν «Τρίαινα του Ποσειδώνα») και σε περίπτωση αποτυχίας λίγα δάκρυα θα χυθούν. Σήμερα όμως πίσω από αυτούς είναι τοποθετημένοι τεράστιοι μηχανισμοί, συνήθως αθέατοι, με δυνατότητες συλλογής στοιχείων και παροχής διευκολύνσεων. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του Μπιν Λάντεν το οίκημα όπου είχε καταφύγει είχε τεθεί σε συνεχή παρακολούθηση από ψηλά χάρη σε ένα μη επανδρωμένο αεροπλάνο-κατάσκοπο (drone) και η εικόνα του μεταδιδόταν αδιαλείπτως μέσω δικτύου στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπoυ η ίδια η CIA διαχειριζόταν ένα απίστευτα ογκώδες υλικό δεδομένων πριν από την εισβολή. Ακόμη και από δορυφόρο είχαν αντλήσει στοιχεία σχετικά με το υπέδαφος της περιοχής και είχαν καταλήξει πως κάτω από το σπίτι έτρεχαν νερά, άρα δεν υπήρχε περίπτωση να έχουν σκαφθεί υπόγειες οδοί διαφυγής!

Μόνο τα οχήματα που διαχειρίζονται οι εξαμελείς ομάδες των ειδικά εκπαιδευμένων μελών των SEALs κοστίζουν με τον εξοπλισμό τους κοντά στις 400.000 ευρώ το ένα και συνολικά έχουν παραγγελθεί οχήματα αξίας 300 δισ. Ως το 2015 θα έχουν αυξηθεί από 66.000 που είναι σήμερα σε 71.000 άνδρες. Με τεράστια εκπαίδευση όχι μόνο στην αντοχή αλλά και στις γλώσσες των τοπικών πληθυσμών, στον χειρισμό του εξοπλισμού των οχημάτων αλλά και σε μεθόδους προσέγγισης των ντόπιων. Μια τεράστια, δηλαδή, επένδυση, με ποιο κέρδος όμως άραγε;

Το ευρωπαϊκό μη επανδρωμένο stealth nEUROn παρουσιάστηκε από τη γαλλική εταιρεία Dassault την περασμένη εβδομάδα.

Πριν από δέκα χρόνια ήταν μόλις 50 και σήμερα ξεπερνούν τις 7.000. Ακόμη πιο παλιά drone (= κηφήνας) σήμαινε στη στρατιωτική ορολογία το παλιό αεροπλάνο που χρησίμευε ως στόχος στις δοκιμές διαφόρων βλημάτων. Σήμερα ο «κηφήνας», ένα ακόμη δημιούργημα μετά τις επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους το 2001, έχει γίνει ένα από τα πιο χρήσιμα «εργαλεία» της πολιτικής Ομπάμα. Είναι πτητικές μηχανές χωρίς πιλότο που περιφέρονται στους ουρανούς, φωτογραφίζουν, καταγράφουν, διαθέτουν αισθητήρες για διάφορες μετρήσεις, ενώ πλέον έχει μπει σε λειτουργία η νέα γενιά, οι reapers (= αντεροβγάλτες) που κατασκοπεύουν αλλά και εκτελούν βολές βλημάτων. Ηδη εκπαιδεύονται περισσότεροι χειριστές των μηχανών αυτών από ό,τι πιλότοι των συμβατικών, όπως θα τα λέμε πια, αεροπλάνων της Πολεμικής Αεροπορίας. Με τη διαφορά βέβαια ότι η εκπαίδευση αυτή κοστίζει πολύ λιγότερο, έχει μηδενικές απώλειες σε ανθρώπους και υλικό, διαμορφώνοντας μια γενιά στρατιωτικών που εκτελούν από μακριά, χειριζόμενοι ένα joy-stick, δηλαδή έναν «μοχλό-της-χαράς».

Πέντε δισεκατομμύρια δολάρια θα κατευθυνθούν το 2012 προς τέτοια μηχανήματα και οι έρευνες συνεχίζονται προς την κατεύθυνση των όλο και μικρότερων τέτοιων μηχανημάτων. Η λέξη «κηφήνας» οδεύει προς την κυριολεκτική δικαίωσή της κατά κάποιον τρόπο, αφού οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι είναι πολύ πιο αποτελεσματικό να μιμηθείς την κίνηση των φτερών και το πέταγμα των εντόμων από το να επιχειρεί να πετάξει ένα άψυχο μηχάνημα σαν πουλί με το αρκετά πιο πολύπλοκο μυϊκό σύστημα που διαθέτει. Περισσότεροι από 1.900 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί μόνο στην περιοχή των πακιστανικών συνόρων από το 2006 από τη δράση αυτών των μηχανημάτων. Στην επιχείρηση κατά του Οσάμα μπιν Λάντεν συμμετείχε μια τέτοια μηχανή, με φτερά νυχτερίδας, το RQ-170 Sentinel, γνωστό και ως «το κτήνος της Κανταχάρ» (όπου Κανταχάρ μια περιοχή στο Αφγανιστάν), καταγράφοντας συνεχώς τις κινήσεις όσων έμπαιναν και έβγαιναν από το σπίτι.

Τα αμερικανικά stealth αεροπλάνα B-2 Spirit «πιάστηκαν» τελικά στη φάκα των ρωσικών ραντάρ.

Το να δοκιμάζεις τις ρομποτικές αυτές μηχανές σε μια βάση δίπλα στα λιβάδια του Οχάιο, τέσσερα χιλιόμετρα μακριά από εκεί όπου οι αδελφοί Ράιτ προσπαθούσαν να απογειωθούν με τα πρώτα αεροπλάνα, δείχνει και συμβολικά την απόσταση που έχει διανυθεί. Αλλά φαίνεται ότι ταυτόχρονα έχει διανυθεί μεγάλη απόσταση και σε θέματα ηθικής. Και στο θέμα της ηθικής των διαφόρων πολεμικών επιχειρήσεων που είχε τεθεί με τρόπο σαφή από την εποχή του Κλαούζεβιτς, το 1832, με το σύγγραμμά του «Περί πολέμου», έχει ξεκινήσει μια μάχη. Υπάρχουν από τη μία πλευρά άνθρωποι όπως ο κ. Deane-Peter Baker, καθηγητής Ηθικής στην Αμερικανική Ναυτική Ακαδημία, ο οποίος λέει στους «New York Times»: «Υπάρχει μια νοσταλγία σχετικά με το πώς διεξάγονταν οι παλιοί πόλεμοι. Τώρα ζούμε σε μια μετα-ηρωική εποχή. Είναι κακό που δεν έχουμε μια δίκαιη περίπτωση», παραπέμποντας στο ότι έτσι περιορίζονται οι ανθρώπινες απώλειες και, όπως αναφέρει, το να συζητήσεις τώρα για το τι κάνουν οι τηλεκατευθυνόμενες πολεμικές μηχανές είναι σαν να είχες ενδοιασμούς το 1979 για τη χρήση των υπολογιστών.

Αυτή είναι η σχολή που δεν βλέπει διαφορά ανάμεσα στα τανκς, στις βόμβες που πέφτουν και στα μηχανήματα αυτά. Δεν βλέπει ότι έτσι είναι πιο εύκολο να μπει ένας πολιτικός σε μια διαμάχη με άλλο κράτος αφού δεν θα σκοτωθούν δικοί του. Αλλά οι αντιρρήσεις σήμερα πηγαίνουν όλο και πιο βαθιά. Στη διαδικτυακή διεύθυνση https://livingunderdrones.org/ είναι αναρτημένη η έκθεση που εκπονήθηκε και δημοσιεύθηκε μέσα στο 2012 από ερευνητές στο Στάνφορντ και στο New York University με τον τίτλο «Living under Drones». Εννέα μήνες έρευνας, 130 συνεντεύξεις με ανθρώπους που υπέφεραν από τη δράση των τηλεκατευθυνόμενων «κηφήνων», με γιατρούς και με περιοδείες επί τόπου σε περιοχές του Πακιστάν, έδωσαν τα παρακάτω συμπεράσματα:

• Αν και η αμερικανική κυβέρνηση δεν δίνει στοιχεία για τη δράση των drones, υπολογίζεται ότι από το 2004 ως το 2012 έχουν σκοτωθεί 2.562-3.325 άτομα, από αυτά οι άμαχοι ήταν 474-881 και ανάμεσα σε αυτούς 176 παιδιά. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και οι τραυματίες.

• Οι απώλειες του εχθρού σε υψηλά ιστάμενους στόχους σε σχέση με το σύνολο των θυμάτων είναι μόλις στο 2%.

• Οι πληθυσμοί στις περιοχές δράσης των ιπταμένων αυτών μηχανών ζουν σε διαρκή αγωνία.

• Αυτή η δράση ίσως προτρέπει περισσοτέρους να ενταχθούν στις οργανώσεις των αντιπάλων των Ηνωμένων Πολιτειών.

• Η παραβίαση των συνόρων διαφόρων χωρών (Πακιστάν, Υεμένη, Λιβύη) ίσως δημιουργήσει προηγούμενο για κάποιον άλλον επίδοξο εισβολέα.

Πέρα από τις διαπιστώσεις των ίδιων των Αμερικανών που δεν συντάσσονται με τη θερμή υιοθέτηση από τον πρόεδρο Ομπάμα της δράσης αυτής, και σε άλλα μέρη του κόσμου αρχίζει να αμφισβητείται η νομιμότητα αυτών των πολέμων νέας κοπής. Στην εφημερίδα «Die Zeit» στις 15 Νοεμβρίου 2012 (σελ. 60) δημοσιεύθηκε άρθρο του καθηγητή της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου Byung-Chul Han. Εκεί, πέρα από την αναφορά στον κλασικό θεωρητικό των πολεμικών κανόνων Κλαούζεβιτς, με τη γνωστή άποψη στο «Περί πολέμου» σύγγραμμά του, από το 1832, ότι ο πόλεμος είναι μια γενικευμένη σύρραξη ανάμεσα σε δύο παρατάξεις, με κανόνες όμως, γίνεται σαφές ότι υπάρχει πάντα η προοπτική μιας λύσης, αφού θεωρεί ότι «ο πόλεμος είναι πολιτική με άλλα μέσα». Και το βάρος να πέφτει όχι στα «άλλα μέσα» αλλά στον όρο «πολιτική». Στο άρθρο λοιπόν υπάρχει ο προβληματισμός: Με τις άψυχες ιπτάμενες μηχανές και τους χειριστές τους να βρίσκονται εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, να κρατούν ένα τηλεχειριστήριο και να παρακολουθούν από εκεί το… πεδίο της μάχης, χτυπώντας μάλιστα προληπτικά πιθανούς ενόχους, ο πόλεμος ξαναγίνεται εξαιρετικά ασύμμετρος, αλλά όχι πια από την πλευρά των χαρακτηριζόμενων τρομοκρατών. Τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται, όπως περίπου και από μια βιαστική έφοδο της Αστυνομίας, και ο άνθρωπος όπως ισχυρίζεται ο συγγραφέας του άρθρου (πρέπει να) είναι πρώτα ζώον ηθικόν και μετά ζώον τεχνικόν. Βέβαια ο σκύλος που κίνησε το ενδιαφέρον του προέδρου και χρησιμοποιήθηκε λόγω της εξαιρετικής όσφρησής του και της εκπαίδευσής του για να βρει αν υπάρχουν ψεύτικοι τοίχοι, κρυφά δωμάτια και καταφύγια είχε μεταβληθεί σε ένα ζώον τεχνικόν, αλλά και οι άλλοι γύρω του στο νέο αυτό είδος πολέμου τι ακριβώς ήταν;