Πριν από τέσσερα χρόνια ο Αντρέι Βάιντα έδωσε για μία ακόμη φορά στην πολύχρονη καριέρα του ηχηρό «παρών». Στα 82 του ο πολωνός σκηνοθέτης γύρισε το «Κατίν», μια ταινία για τη μαζική δολοφονία των πολωνών αξιωματικών από τους Σοβιετικούς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα ο Βάιντα εξακολουθεί να βρίσκεται στις επάλξεις. Η τελευταία δημιουργία του είναι μια ταινία για τον ηγέτη της «Αλληλεγγύης» Λεχ Βαλέσα. Ο φόρτος των γυρισμάτων στην Πολωνία απέτρεψε μάλιστα το ταξίδι του στην Ελλάδα με αφορμή το μεγάλο κινηματογραφικό αφιέρωμα που διοργανώνει προς τιμήν του η Ταινιοθήκη της Ελλάδος.
Το αφιέρωμα ξεκινάει την ερχόμενη Πέμπτη, 13 Δεκεμβρίου, με την προβολή του «Ανθρώπου από σίδερο», θέμα της οποίας είναι η επανάσταση της «Αλληλεγγύης» στην Πολωνία. Ο «Ανθρωπος από σίδερο» θα παρουσιαστεί ψηφιακά αποκατεστημένος στην Ταινιοθήκη, όπως και οι ταινίες «Στάχτες και διαμάντια» (1958), «Λότνα» (1959), «Αθώοι μάγοι» (1960), «Ολα για πούλημα» (1969), «Η γη της επαγγελίας» (1975). Συνολικώς το αφιέρωμα περιλαμβάνει περίπου 20 μεγάλου μήκους ταινίες, ενώ το πρόγραμμα συμπληρώνουν σπάνιες μικρού μήκους και ντοκυμαντέρ του, αλλά και μια έκθεση με άγνωστες φωτογραφίες και ζωγραφικά έργα του.
Οσο για τον ίδιο τον Βάιντα, μπορεί να μην τα κατάφερε να έρθει στην Ελλάδα, βρήκε όμως τον χρόνο για να απαντήσει σε μερικές ερωτήσεις του «Βήματος».
Ενα από τα θέματα που θίγει το «Kanal», μια από τις σπουδαιότερες ταινίες σας, είναι η «ματαιότητα του ηρωισμού». Πώς ορίζετε την έννοια «ήρωας»; Υπάρχουν τελικά ήρωες ή είναι κάτι αδιευκρίνιστο; Χρειαζόμαστε τους ήρωες;
«Η Ελλάδα, η χώρα σας, μας έχει διδάξει εδώ και αιώνες –και εξακολουθεί να μας διδάσκει –ότι οι ήρωες αποτελούν το «άλας του έθνους». Αυτοί αναλαμβάνουν τα δυσκολότερα καθήκοντα, τόσο ως μεμονωμένα άτομα όσο και ως εκπρόσωποι της κοινωνίας. Η Αντιγόνη, π.χ., αναλαμβάνει την ευθύνη ατομικά ως αδελφή του δολοφονημένου αδελφού της. Στο «Κανάλ» οι εξεγερθέντες της Βαρσοβίας είναι ένας στρατός που ενεργεί υπό τις εντολές του επιτελείου του, το οποίο όμως λειτουργεί κάτω από την πίεση της πολιτικής κατάστασης. Δυστυχώς η πολιτική πραγματικότητα δεν δίνει πάντα ελπίδες για νίκη. Ο Στάλιν και η Σοβιετική Ενωση κάλεσαν τον κόσμο να εξεγερθεί εναντίον της χιτλερικής Γερμανίας, αλλά όταν οι εξεγερθέντες ξεκίνησαν τη δράση τους ο σοβιετικός στρατός στην άλλη όχθη του ποταμού περιμένει την ολική ήττα της Armia Krajowa, επειδή αυτός ο στρατός υποστηριζόταν από το Λονδίνο. Ο Στάλιν ήθελε την Πολωνία εντελώς άοπλη».
Αν σας ζητούσα έναν συσχετισμό ανάμεσα στην Πολωνία της εποχής του «Ανθρώπου από μάρμαρο» και στην Ελλάδα τού σήμερα τι θα λέγατε, λαμβανομένου υπόψη ότι και στις δύο χώρες, σε διαφορετικές εποχές, έγιναν συνταρακτικές αλλαγές;
«Στη ταινία «Ο άνθρωπος από μάρμαρο» έδειξα πώς ξυπνάει η συνείδηση της εργατικής τάξης. Η «συνέχειά» της, ο «Ανθρωπος από σίδερο» (1980), μιλάει για το κίνημα της «Αλληλεγγύης», που κέρδισε την ανεξαρτησία της Πολωνίας από τη Σοβιετική Ενωση. Οι Πολωνοί ποτέ δεν συμφώνησαν με τις αποφάσεις του Στάλιν και του Τσόρτσιλ στη Γιάλτα. Η σημερινή Ελλάδα, ωστόσο, παίρνει τις αποφάσεις σύμφωνα με τη βούληση του λαού της ως δημοκρατική χώρα, σε αντίθεση με την Πολωνία που, από το 1945 ως το 1989, ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη Σοβιετική Ενωση, οπότε έπρεπε πρώτα να απαλλαγεί από αυτά τα δεσμά».
Στη δεκαετία του 1980 η λέξη αλληλεγγύη και η έννοιά της απέκτησαν παγκόσμια δημοσιότητα και όλα ξεκίνησαν από την Πολωνία. Πιστεύετε ότι στην πάροδο του χρόνου η έννοια αυτή έχει φθαρεί;
«Η «Αλληλεγγύη» κατόρθωσε να φέρει την ελευθερία στην Πολωνία, αλλά ως συνδικαλιστική οργάνωση δεν μπόρεσε να κυβερνήσει επειδή ο σκοπός της ήταν να προστατεύει τα επαγγελματικά δικαιώματα των σωματείων. Δεν γινόταν λοιπόν να εκπροσωπεί όλη τη χώρα. Με την ίδρυση πολιτικών κομμάτων η «Αλληλεγγύη» επέστρεψε στον ρόλο της, αν και ενίοτε προσπαθεί να ανέβει ξανά στην πολιτική σκηνή της χώρας μας».
Με το «Κατίν» αναφερθήκατε σε ένα από τα πιο τρομακτικά κεφάλαια της σύγχρονης ιστορίας της πατρίδας σας. Πώς ερμηνεύετε όμως την επάνοδο της άκρας Δεξιάς και του ναζισμού σε πολλές χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας και της Πολωνίας;
«Παρατηρώ αυτό το φαινόμενο με μεγάλη ανησυχία, γιατί έχω δει με τα μάτια μου τις φασιστικές σβάστικες και τον σοβιετικό κομμουνισμό. Στην Πολωνία ένας πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης πρότεινε τη δημόσια εκτέλεση ενός στους δέκα δημοσιογράφους από εφημερίδες που δημοσιεύουν αρνητικές κριτικές των ταινιών του. Φτάνει για αρχή!».
Γιατί μια ταινία για τον Λεχ Βαλέσα σήμερα;
«Ο Βαλέσα δεν απομακρύνθηκε μόνο από την πολιτική ζωή στην Πολωνία, αλλά συνεχίζει να πέφτει θύμα συκοφαντιών από διάφορα «μηδενικά», από ανθρώπους οι οποίοι οικειοποιούνται το πολιτικό έργο του και θέλουν πάση θυσία να τον σβήσουν από την πολωνική ιστορία. Με την ταινία αυτή θέλω να του αποδώσω τη δικαιοσύνη, την οποία αναμφισβήτητα αξίζει».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
